بازگشت آمریکا به توافق هسته ای ساده نخواهد بود

نویسنده: نهال طوسی

دیپلماسی ایرانی: بیشتر نامزدهای دموکرات انتخابات رئیس جمهوری ایالات متحده وعده داده اند که در صورت پیروزی، مجددا به توافق هسته ای ایران خواهند پیوست. اما چنین کاری چندان ساده نخواهد بود!

توافق هسته ای ایران از زمانی که رئیس جمهوری دونالد ترامپ ایالات متحده را از آن خارج کرده، به مویی بند است و شاید در روز تحلیف رئیس جمهوری جدید در سال 2021 دیگر توافقی وجود نداشته باشد که آمریکا بخواهد به آن باز گردد. حتی اگر توافق وجود داشته باشد، بخش هایی از آن در سال های آتی منقضی خواهند شد و بازگشت کامل از تحریم های تنبیهی ترامپ بسیار دشوار خواهد بود و ایران انتخاباتی پیش رو دارد که ممکن است به قدرت گرفتن بیشتر اصول گراها بینجامد و از همه این ها گذشته، تهران تهدید کرده که در ماه های آتی به صورت تدریجی از تعهد به توافق عقب نشینی خواهد کرد. احتمال درگیری ایران و آمریکا در مواجهه تمام عیار نظامی را هم نمی شود نادیده گرفت.

مشاوران کمپین های انتخاباتی به خوبی از این چالش ها آگاه هستند، اما همچنان اصرار دارند که هوشمندانه ترین حرکت از سوی نامزدهای ریاست جمهوری به لحاظ سیاسی این است که به بازگشت به میراث محبوب باراک اوباما وعده دهند و خود را از ترامپ جدا سازند و به جهانیان از جمله ایران این پیام را برسانند که بار دیگر ایالات متحده را به یک شریک قابل اعتماد تبدیل خواهند کرد.

مت داس، مشاور برنی سندرز سناتور مستقل ایالت ورمونت که به دنبال نامزدی ریاست جمهوری آمریکا از سوی حزب دموکرات است، می گوید: «این، نوعی فاصله گرفتن از اظهارات قدیمی واشتنگتن درباره تهران به عنوان بازیکنی مشکل ساز خارج از حوزه عادی دیپلماسی، است.»

دولت باراک اوباما، رئیس جمهوری سابق، سال ها برای حصول توافق هسته ای با ایران و شرکای جهانی مذاکره کرد. این توافق شمار زیادی در تحریم های بین المللی در برابر محدودیت و نظارت بر برنامه هسته ای ایران را شامل می شود. ترامپ سال گذشته از توافق خارج شد و گفت که از نظر زمانی بیش از اندازه محدود است و باید دیگر زمینه ها از جمله فعالیت های منطقه ای ایران را در بر بگیرد. اما ترامپ به رغم اعمال فشارهای فزاینده، موفق نشد ایران را به امضای توافقی جدید وادار کند و اکنون دو کشور بیش از هر زمان دیگری به مواجهه نظامی نزدیک شده اند.

توافق هسته ای ایران یکی از معدود موارد در سیاست خارجی است که تقریبا همه نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری از حزب دموکرات روی آن تمرکز دارند. کمیته ملی دموکراتیک در ماه فوریه با امضای قطعنامه ای بازگشت ایالات متحده به توافق را خواستار شد. بیشتر اعضای حزب هم از آن پس در مباحثه ها و دیگر برنامه ها موضعی مشابه اتخاذ کرده اند.

تنها مورد استثنا کوری بوکر، سناتور ایالت نیوجرسی، بوده که در جریان یک بحث «بازگشت یکجانبه» به برجام را رد کرده است. او که از افراد نزدیک به فعالان حامی اسرائیل است، گفته: «اگر فرصتی برای ترغیب به حصول یک توافق بهتر داشته باشم، حتما از آن استفاده می کنم.»

به هر حال، مساله این است که مقامات پیشین ایالات متحده و تحلیلگران ایران می گویند واقعیت با آنچه این نامزدها وعده می دهند، فاصله دارد.

سران ایران پس از یک سال تحمل خروج ترامپ از توافق هسته ای، در هفته های اخیر اقداماتی تلافی جویانه انجام داده اند و از برخی تعهدات به برجام عقب نشینی کرده اند. آنها وعده داده اند که اگر ایالات متحده در جهت لغو تحریم ها اقدام نکند یا دیگر طرفین توافق در صدد تسهیل شرایط اقتصادی برای ایران برنیایند، هر 60 روز یک قدم از عمل به تعهدات در برجام عقب نشینی خواهند کرد. با توجه به شرایط کنونی، ایران خیلی قبل تر از انتخابات 2020 به کل از برجام خارج شده است. این مساله برای دموکرات به معضل تبدیل شده و آنها متعهد ماندن ایران به توافق را خواستار شده اند. در سناریوی «مرغ و تخم مرغ» که در جریان است، ایران هم می گوید تنها وقتی که ایالات متحده تحریم ها را لغو کند مجددا به تعهدات خود عمل خواهد کرد. اما بر فرض حل شدن این مشکل، همچنان چالش های دیگری وجود دارد.

برخی از اصول گرایان در ایران این مساله را مطرح کرده اند که تا زمانی که آمریکا خسارت اقتصادی یک سال گذشته را جبران نکرده، دلیلی برای بازگشت به توافق وجود ندارد. تلاش برای تحقق چنین مساله ای در ایالات متحده بدون شک محکوم به شکست خواهد بود. آرین طباطبایی، دانشمند علوم سیاسی در شرکت «رَند» می گوید: «فرض در واشنگتن این است که ما با کنار کشیدن از توافق هسته ای یک اهرم فشار به دست آورده ایم که می توانیم از آن برای تحت فشار گذاشتن تهران استفاده کنیم. ایرانی ها هم همین تصور را دارند که اکنون اهرم فشاری در اختیار دارند و می توانند از آن برای امتیاز گرفتن از آمریکا استفاده کنند.»

مساله دیگر اینکه جدای از انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده، ایران هم در سال 2020 برگزاری انتخابات مجلس را شاهد خواهد بود و نتیجه آن می تواند بر روابط دو کشور تاثیر بگذارد. احساسات ضدآمریکایی ناشی از اقدامات و تحریم های ترامپ می تواند به نفع اصولگرایانی تبدیل شود که مخالف گفت و گوی تهران با واشنگتن هستند. ایران در سال 2021 هم انتخابات ریاست جمهوری را پیش رو دارد و معلوم نیست چه کسی در آن پیروز می شود.

حسن روحانی، رئیس جمهوری که دولتش بر سر توافق هسته ای سال 2015 مذاکره کرد، دیگر امکان نامزدی مجدد را ندارد. روحانی از طیف سیاسی میانه روست را انجام داده است، مجاز به اجرای دوباره نیست. نظر رهبر معظم ایران هم که حرف آخر را در خصوص هر موضوعی می زند، مطرح است. آیت الله علی خامنه ای احتمال گفت و گو با دولت ترامپ را رد کرده است. شاید اگر یک دموکرات در انتخابات ریاست جمهوری 2020 پیروز شود، باز هم رهبر معظم ایران تمایلی به گفت و گو نداشته باشد، اما این احتمال هم وجود دارد که شرایط اقتصادی چاره ای جز مذاکره برای این کشور باقی نگذارد.

یک واقعیت ناخوشایند دیگر درباره شرایط کنونی این است که برخی از محدودیت های اعمال شده بر ایران طبق توافق هسته ای 2015، در سال های آتی منقضی می شوند. ممنوعیت فروش تسلیحات متداول به ایران در 2020 پایان می یابد؛ تدابیر سازمان ملل در زمینه محدودیت بر برنامه موشکی ایران هم سال 2023 منقضی می شود. در یک دهه پس از آن بخش هایی از توافق به تدریج منقضی خواهند شد و امکان استفاده از سانتریفوژهای پیشرفته و غنی سازی اورانیوم در سطوحی بالاتر از حد فعلی را برای ایران فراهم می آورند. اما ایران با نظارت دائم آژانس بین المللی انرژی اتمی بر برنامه هسته ای خود موافقت کرده و به علاوه، عضو پیمان منع گسترش تسلیحات اتمی است که یعنی هرگز در صدد ساخت سلاح هسته ای بر نخواهد آمد.

مساله دیگر اینکه رئیس جمهوری جدید ایالات متحده برای بازگشت به توافق هسته ای ایران باید تحریم های اعمال شده از سوی ترامپ را لغو کند و این، روندی بسیار پیچیده خواهد بود. ترامپ در ارتباط با «کمپین اعمال فشار حداکثری» خود طیف وسیعی از تحریم ها را علیه اشخاص حقیقی و حقوقی اعمال کرده و سران ایران احتمالا برای بازگشت به تعهدات خود در برجام، لغو همه این تحریم ها را خواستار خواهند شد و عمل به این خواسته از لحاظ لجستیک و سیاسی چالش برانگیز است. برای نمونه، ترامپ برای اولین مرتبه در تاریخ نوین آمریکا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را که یک ارگان نظامی وابسته به دولت خارجی به شمار می رود، سازمان تروریستی اعلام کرده است. بازگشت رئیس جمهوری دموکرات از چنین اقدامی می تواند به یک درگیری داخلی سیاسی در واشنگتن منجر شود. در حقیقت، برخی از جنگ طلبان دقیقا برای پیچیده کردن روند بازگشت به توافق هسته ای، ترامپ را به چنین تحریم هایی ترغیب کرده اند.

برخی از نامزدهای دموکرات همچون جو بایدن هم گفته اند تنها در صورت تعهد کامل ایران به توافق هسته ای، مجددا به آن باز خواهند گشت. بایدن همچنین گفته که در صدد یافتن راهی برای تقویت و تمدید دوره اجرای برجام برخواهد آمد. یک مشاور ارشد کمپین انتخاباتی بایدن گفته که معاون سابق رئیس جمهوری به خوبی از اینکه شرایط ممکن است تا 2021 به کلی عوض شوند، آگاه است؛ اما او فکر می کند که وعده بازگشت به توافق هسته ای پیامی قدرتمند به شرکای اروپایی ایالات متحده است که از اقدامات ترامپ به ستوه آمده اند.

بسیاری از نظرسنجی ها حاکی از آن هستند که اکثر آمریکایی ها با تصمیم ترامپ به خروج از توافق هسته ای سال 2015 مخالف هستند. یکی از فعالان حزب دموکرات گفت اکنون که نامزدها برای رقابت درون حزبی تلاش می کنند، وعده بازگشت به توافق هسته ای به دلیل محبوبیت باراک اوباما، یک فضای سیاسی امن ایجاد می کند: «توافق هسته ای ایران در میان دموکرات ها دقیقا به همان دلیلی خیلی محبوب است که دونالد ترامپ از آن خارج شد: دولت باراک اوباما بر سر این توافق مذاکره کرده بود.»

منبع: پولیتیکو / مترجم: طلا تسلیمی