استفاده ظریف از دیپلماسی عمومی در خاک امریکا

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – با سفر اخیر وزیر امور خارجه ایران به آمریکا و گفت وگو با رسانه‌های آمریکایی در خصوص اقدامات واشنگتن علیه تهران، بسیاری بر این باورند که واکنش های کاخ سفید در ایجاد محدودیت های دیپلماتیک و حتی اعلام آمادگی مایک پمپئو برای مصاحبه با تلویزیون رسمی ایران ناشی از تحرکات دیپلماتیک دستگاه سیاست خارجی در حوزه دیپلماسی عمومی است. اما به واقع ‌ها مصاحبه ها و گفت‌وگوهای ظریف با رسانه‌های آمریکایی تا چه اندازه می‌تواند در شرایط حساس کنونی اثرگذار باشد؟ دیپلماسی ایرانی برای بررسی این مسئله، گفت و گویی را با احمد بخشایش اردستانی، دکترای علوم سیاسی دانشگاه "نیو ساوت ولز" استرالیا، نماینده مجلس نهم و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس و کارشناس مسائل بین الملل و پژوهشگر حوزه امنیت ترتیب داده است که در ادامه از نظر می گذرانید:

بسیاری بر این باورند که اقدامات اخیر ایالات متحده آمریکا در ایجاد محدودیت های دیپلماتیک برای مقامات ایرانی وزارت امور خارجه و شخص وزیر، اعلام آمادگی مایک پمپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا برای مصاحبه با تلویزیون رسمی ایران و نظایر آن به دلیل حرکات دیپلماتیک و روشنگری های وزیر امور خارجه در گفت وگو و مصاحبه با  شبکه های رادیویی - تلویزیونی و نیز روزنامه‌های ایالات متحده آمریکا است.  از نگاه شما در شرایط حساس کنونی پیرامون تنش ایالات متحده آمریکا با جمهوری اسلامی ایران، دیپلماسی عمومی دستگاه سیاست خارجی، آن هم در خاک آمریکا تا چه اندازه اثرگذار بوده است؟ آیا اساساً دیپلماسی عمومی ظریف در این شرایط تاثیر گذار خواهد بود؟ 

اگرچه وزن و جایگاه دیپلماسی عمومی در سبد سیاست خارجی وزارت امور خارجه و شخص وزیر تا اندازه ای پررنگ است و به خصوص بعد از اقدام دونالد ترامپ در خروج از برجام، دیپلماسی عمومی ایران پررنگ تر شد. اما یقیناً شرایط کنونی و نیز اقدامات کاخ سفید در ایجاد محدودیت دیپلماتیک و یا اعلام آمادگی مایک پمپئو برای گفت وگو با صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به دلیل تاثیرگذاری دیپلماسی عمومی آقای ظریف در آمریکا نیست؛ یا حداقل دلیل اصلی این اقدامات واشنگتن نمی‌تواند به طور کامل متاثر از دیپلماسی عمومی وزارت امور خارجه باشد. بلکه این مسئله به عنوان یک پازل تکمیلی عمل می کند. در حقیقت تمامی واکنش های اخیر ایالات متحده آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران به اقدام تهران در ساقط کردن پهپاد آمریکایی باز می گردد. چنان که اشاره کردم در کنار این مسئله (ساقط کردن پهپاد)، دیپلماسی آقای ظریف در گفت و گو با شبکه های رادیویی و تلویزیونی و نیز روزنامه های آمریکایی باعث تنویر بیش از پیش افکار عمومی در داخل آمریکا شده است. 

اما در تقابل با نگاه شما برخی معتقدند که اکنون دیپلماسی عمومی آقای ظریف به عنوان یک کاتالیزور در ایجاد موج انتقادات داخلی به دونالد ترامپ در خاک ایالات متحده، به خصوص از جانب حزب دموکرات، آن هم در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰ عمل می کند؟ بگذارید به صورت دقیق تر این مسئله را بررسی کنیم. اکنون رسانه های آمریکایی، به خصوص رسانه های وابسته به حزب دموکرات و خود این حزب سیاسی از دیپلماسی عمومی آقای ظریف در جهت تامین منافعشان بهره بداری می‌کنند تا بتوانند آن را به عنوان یک برگ برنده در پررنگ کردن شکست ها و ناکامی های دونالد ترامپ به کار ببرند. اکنون حزب دموکرات در سایه دیپلماسی عمومی آقای ظریف سعی دارد شکست های کاخ سفید را به خصوص در حوزه سیاست خارجی و دیپلماسی به قدری پررنگ کند که شکست او با برگه "ایران" رقم بخورد. 
از آن سو هم محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشور با اشراف بر این مسئله در حال استفاده از امکانات رسانه‌ای و دیپلماتیک ایالات متحده آمریکا با هزینه خود این کشور برای هجمه سازی علیه دونالد ترامپ، به خصوص با کلیدواژه "تروریسم اقتصادی" است. یعنی رئیس دستگاه سیاست خارجی با دیپلماسی عمومی خود سعی دارد اینگونه القا کند که اساساً اقدامات دونالد ترامپ به ویژه خروج از برجام و بازگرداندن تحریم‌ها بزرگترین و خطرناک ترین تصمیم رئیس جمهور آمریکا بوده است که می‌تواند امنیت این کشور را هم تحت الشعاع قرار دهد. پس می بینید که هر دو طرف (حزب دموکرات و ظریف) از نگاه خود در حال استفاده و بهره برداری از ظرفیت های همدیگر هستند؛ هم رسانه ها و حزب دموکرات و هم وزارت امور خارجه ایران. البته این گفته من دال بر این نیست که دو طرف، به ویژه آقای ظریف با هماهنگی و برنامه ریزی در حال بهره برداری از ظرفیت های هم هستند. بلکه اکنون به واسطه تاثیرات مخرب سیاست های کاخ سفید و شخص رئیس جمهور، شرایط به گونه ای در حال پیگیری که همه طیف های منتقد، چه منتقدین داخلی آمریکا از حزب دموکرات و دیگر جریان های منتقد ایالات متحده و چه مخالفین بین المللی دونالد ترامپ در حال ایجاد یک موج رسانه برای تحریک افکار عمومی ضد اقدامات وی در ماه های منتهی به انتخابات هستند. 

شما به استفاده و بهره برداری حزب دموکرات و رسانه های وابسته به این حزب از دیپلماسی عمومی آقای ظریف در به شکست کشاندن دونالد ترامپ در انتخابات ۲۰۲۰ اشاره داشتید. از نگاه شما آیا ایالات متحده آمریکا تکرار انتخابات 1980 میلادی که به شکست جیمی کارتر و پیروزی رونالد ریگان انجامید را شاهد خواهد بود؟ البته گویا این بار ورق برگشته و سناریوی موجود به سود دموکرات ها در حال رقم خوردن است؛ برعکس سال 1980 که شاهد موج سواری جمهوری خواهان و در نهایت پیروزی آنان بودیم. چرا که در آن زمان هم اقدام ایران در تسخیر سفارت آمریکا سبب یک جریان سازی رسانه‌ای علیه جیمی‌کارتر، رئیس جمهوری وقت و شکست حزب دموکرات شد. ولی این بار ایران به سود دموکرات ها در حال نقش آفرینی است؟

به نکته بسیار مهمی اشاره کردید. اگرچه شرایط سال 2019 شبیه به انتخابات در 1980 میلادی است، اما تا برگزاری انتخابات سال ۲۰۲۰ فاصله زمانی زیادی وجود دارد. پس احتمالا ایالات متحده آمریکا حرکات دیگری داشته باشد. در این رابطه اکنون برخی از سناتورها از حزب جمهوری خواه و نیز برخی از سران و مقامات کاخ سفید حتی عنوان داشتند که دونالد ترامپ باید در کوتاه مدت برخی از معافیت های تحریمی خود، به خصوص در حوزه فروش نفت و مناسبات بانکی را کنار بگذارد تا بتواند بستر را برای مذاکره نمایشی با تهران شکل دهد تا وی بتواند عکس یادگاری خود با روحانی را بیندازد. چنانکه این مسئله برای کره شمالی روی داد و عکس یادگاری او با کیم جونگ اون گرفته شد. پس دونالد ترامپ سعی دارد که اکنون یک عکس یادگاری هم با مقامات ایرانی داشته باشد تا در انتخابات ۲۰۲۰ اینگونه القا کند که وی در 4 سال زمامداری خود دو کانون بحران ساز امنیت ایالات متحده آمریکا یعنی جمهوری اسلامی ایران و کره شمالی را مهار کرد. لذا نمی‌توان با قاطعیت گفت که سناریوی 1980 در حال تکرار است. البته خوب، حزب دموکرات از اقدامات ایران نهایت استفاده و بهره‌برداری را برای ناکام جلوه دادن دونالد ترامپ در مهار تهران خواهد داشت. اگر اقدامات ما در کاهش تعهدات برجامی هم تداوم پیدا کند، یقیناً دست ترامپ در حوزه سیاست خارجی و ایران بیش از پیش خالی خواهد شد. به خصوص که در تقابل با اقدام ایران در ساقط کردن پهپاد آمریکایی انفعال از جانب کاخ سفید و شخص ترامپ را شاهد بودیم و اتفاقاً همین اقدام باعث شد که امارات متحده عربی یک چرخش موضع در قبال ایران داشته باشد.

در کنار نکاتی که به آن اشاره داشتید برخی هم معتقدند که رئیس دستگاه سیاست خارجی، آن میزان از توجهی که به رسانه های خارجی دارد به رسانه های داخلی ندارد و اساساً مسئله گفت و گو با رسانه های داخلی، به خصوص رسانه های منتقد سیاست خارجی دولت یازدهم و دوازدهم در دستور کار وی نیست. این انتقاد از نگاه شما تا چه اندازه می تواند درست باشد؟

مسئله سیاست خارجی با مسئله سیاست داخلی به شدت متفاوت است. اگر چه وزن سیاست خارجی و سایه آن بر همه مناسبات کشور به شدت سنگینی می کند. اما رسانه های داخلی کاربرد بیشتری بر سیاست داخلی دارند. یعنی مسئله احزاب سیاسی کشور، انتخابات، تحولات طیف های اصلاح طلب و اصولگرا و اقتضائات مربوط به آن برای رسانه های داخلی بیشتر جذاب است. اما مسئله سیاست خارجی حتی با حساسیت های کنونی نمی‌تواند حوزه مناقشه برانگیزی برای رسانه های داخلی باشد. از این رو اساساً گفت و گو کردن یا نکردن محمد جواد ظریف با رسانه های داخلی، چه از تیپ منتقد و چه از طیف موافق، نمی‌تواند نقد جدی به دستگاه سیاست خارجی باشد. به خصوص که وزیر امور خارجه حرف جدیدی برای رسانه‌های داخلی نمی‌تواند داشته باشد، تمام آن چیزی هم که در مصاحبه با رسانه های خارجی مطرح می شود صرفا برای بیرون از کشور جذابیت دارد. در کنار این مسئله باید به این نکته مهم اشاره کنم که اولویت های دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران توسط شخص مقام معظم رهبری از پیش تعیین شده است و وی در سخنرانی های خود آن را به صورت دقیق و با جزئیات مطرح می‌کنند و دستگاه سیاست خارجی اساساً در این راستا گام برمی‌دارد و مواضع خود را مطرح می‌کند. پس گفت و گو کردن رسانه های داخلی با وزیر امور خارجه نمی تواند جدی باشد، مگر اینکه وی در خصوص مسئله ای اظهار نظری متفاوت داشته باشد که این مسائل هم بیشتر در حوزه سیاست داخلی باشد. مثلاً اینکه وی در خصوص انتخابات، جریان‌های سیاسی و نظایر آن اظهار نظری بکند و گرنه قالب نگاه او در توئیت ها، پیام های اینستاگرامی و نظایر آن مطرح می شود.