برای «گفت وگو» با آمریکا اعلام آمادگی کنیم

شفقنا- سمانه معارف وند؛ دکتر ناصر هادیان استاد روابط بین الملل و یکی از مطرح ترین و برجسته ترین تحلیلگران مسایل آمریکاست. بسیاری از پیشنهاداتی که در عرصه بین الملل و دیپلماسی ارایه می دهد، پس از مدتی عملیاتی می شود. در شرایط امروز که ایران در جهت کاهش تدریجی تعهدات برجامی خود گام برداشته، آمریکا اعلام می کند که برنامه های جدیدی برای ایران دارد و اروپایی ها عنوان می کنند اینستکس در حال عملیاتی شدن است؛ دکتر هادیان در گفت وگو با شفقنا پیشنهادات جدیدی ارایه می دهد و بر «معتبرسازی تهدیدها» تأکید دارد.

او می گوید: پیشنهاد من اساساً این است که آرایش جنگی و دفاعی به نوع خاصی که ارایه می دهم را داشته باشیم و سپس گام دوم خروج تدریجی که اعلام شده را برداریم و سپس برای گفت وگو اعلام آمادگی کنیم. باید توجه داشته باشیم که مذاکره با گفت وگو فرق دارد. در مذاکره شما به دنبال این هستید که به یک توافقی برسید که مزایا و تعهداتی برای شما و طرف مقابل خواهد داشت؛ من اصلاً چنین پیشنهادی نمی دهم. اما دیالوگی که پیشنهاد می دهم در واقع بخشی از یک استراتژی نبرد بین المللی در افکار عمومی است.

ناصر هادیان تأکید می کند: شما در گفت وگو درصدد توضیح و توصیف هستید و در گفت وگو امکانی را به دست می آورید که برای ارایه نظرات خود توجه جهانی را جلب کنید. در گفت وگو به دنبال این هستید که طرف مقابل که تعهد خود را نقض کرده زیر فشار قرار دهید. از سوی دیگر همه می دانند که در دیالوگ کسی به دنبال داد و ستد نیست. دیالوگ یا گفت وگو در اینجا در واقع ابزاری است معقول و پسندیده در دنیا مخصوصاً برای مخاطبین ما که نیروهای ضد جنگ دنیا هستند. به همه این دلایل ما باید به جای «مذاکره» کلمه «گفت وگو» را برجسته کنیم. بعد از اینکه گفت وگو انجام شد، اعلام کنیم که طرف مقابل برای انجام مذاکره باید پیش شرط هایی را رعایت کند و پیش شرط ها حداقل، بازگشت به برجام و خساراتی که در این مدت به ما رسیده، باشد.

متن گفت وگوی شفقنا با دکتر ناصر هادیان را می خوانید:

• این روزها آمریکا رفتارهای ضد و نقیض بسیاری علیه ایران دارد، گاهی اظهار می کند با پیش شرط و بدون شرط خواهان مذاکره با ایران است و قصد جنگ ندارد و روز بعد به کل گفته هایش تغییر می کند و ادعا می کند برنامه های جدیدی برای ایران دارد. آمریکا با چه انگیزه ای چنین رفتارهای بی ثباتی در قبال ایران دارد؟

در مورد این مساله کسی نمی تواند نظر و تحلیلی قطعی دهد و آنچه برخی در این رابطه می گویند براساس حدس و گمان است، حتی من تردید دارم که خود آقای ترامپ بداند از ایران چه می خواهد! معتقدم رفتارها و گفتارهای ضد و نقیض ترامپ در مقابل ایران، برنامه ریزی شده نیست بلکه او بسیار غریزی (Instinct) عمل می کند، گاهی براساس اطلاعات جدیدی که عده ای به او می رسانند، عکس العمل نشان می دهد و گاهی براساس فکر و تصمیم خودش، عکس العملی متفاوت نشان می دهد؛ به عنوان مثال در جریان سرنگونی پهپاد آمریکایی توسط ایران، گویا ترامپ دستور حمله به ایران را صادر کرده بود که به گفته  خودش در ۱۰ دقیقه آخر نظرش تغییر کرد، در این رابطه یک سناریو این است که ترامپ اصلاً قصد حمله به ایران را نداشت و تنها می خواست جنگ روانی راه بیاندازد. سناریو دیگر اینکه دستور حمله به سه نقطه ایران را داد و سپس به عکس العمل ایران فکر کرد و از حمله منصرف شد و بعد هم اینگونه توجیه کرد که ایران یک پهپاد بدون سرنشین را نابود کرد و در صورت حمله آمریکا به ایران دستکم ۱۵۰ نفر کشته می شدند و چون تناسبی بین رفتار ایران و پاسخ آمریکا وجود نداشت، از حمله به ایران منصرف شده است! ولی واقعیت این است که ترامپ وقتی تبعات حمله به ایران را در نظر گرفت، متوجه شد که مطلب بسیار پیچیده تر از آن است که او فکر می کند.

در مجموع تا دو ماه قبل، آقای ترامپ هر تصمیمی در ارتباط با ایران می گرفت، تقریباً بدون هزینه بود، اما یک مرتبه متوجه شد داستان در رابطه با ایران تغییر کرده و اقداماتی که علیه ایران انجام می دهد از جمله اینکه از برجام خارج شد، بر تحریم ها افزود، سپاه پاسداران را در لیست سازمان های تروریستی قرار داد و معافیت های نفتی را تمدید نکرد، هزینه دارد؛ هزینه آن هم این است که ایران در برابر اقدامات آمریکا عکس العمل نشان می دهد لذا اکنون آمریکا هر کاری که انجام دهد حتی اگر پیروز هم شود باید هزینه پرداخت کند چون اتفاقاتی افتاده که ترامپ نمی تواند مانند قبل عمل کند و همین مسایل احتمال تغییر محاسبات استراتژیک (Strategic calculus) را افزایش داده است. تغییر محاسبات استراتژیک مساله ای است که ترامپ خیلی با آن مأنوس و آشنا نیست و مقداری طول می کشد که با این پروسه آشنا شود!

امروز ترامپ مدام با خود اینگونه می اندیشد، حال که ایران در برابر اقدامات آمریکا عکس العمل نشان داده، باید چه اقدامی انجام دهم!؟ اگر بخواهم همچنان به رویکردها و تصمیمات خود عمل کنم، مشخص نیست تبعات آن چه خواهد بود! اگر به رویکردها و تصمیمات خود عمل نکنم، به پایگاه اجتماعی خود چه جوابی دهم؟ نتیجه انتخابات ۲۰۲۰ و سرنوشتم در آن دوره چه خواهد شد؟ از سوی دیگر با عمل نکردن به آنچه تأکید دارم، تحقیر می شوم و پرستیژ آمریکا زیر سوال می رود! (البته برخی ادعا می کنند که ترامپ اهمیتی به پرستیژ آمریکا نمی دهد و تنها انتخاب مجدد، در انتخابات ۲۰۲۰ برای او مهم است.)

وقتی ترامپ تصمیم گرفت به ایران حمله نکند، بسیاری از کسانی که مخالفش بودند و به او حمله می کردند، از او دفاع کردند. از طرف دیگر طرفداران ترامپ به او انتقاد کردند که حیثیت آمریکا را از بین بُرد و به گفته های خود عمل نکرد در حقیقت این گروه از این طریق ترامپ را زیر فشار قرار دادند. لذا ترامپ در حال حاضر دچار شک و تردید است؛ دوستان و طرفدارانش نسبت به او انتقاد دارند. دشمنان و مخالفانش او را به خاطر تصمیم عاقلانه ای که در رابطه عدم حمله به ایران گرفت، تشویق می کنند و شخص ترامپ بسیار نگران است از اینکه در انتخابات ۲۰۲۰ چه چیزی را می تواند ارایه دهد که انتخاب مجدد او را تضمین کند! بنابراین من وقتی می خواهم فرد ترامپ و تصمیمات او را بررسی کنم تحلیل خود را در قالب مباحث علوم سیاسی و جامعه شناسی ارایه نمی دهم، تمایلم این است که در این موضوع خاص، به سراغ مباحث روانشناسی بروم و تحلیل کنم که تعارض و تناقض رفتارها و گفتارهای ترامپ به چه علت است! در واقع معتقدم تصمیمات ترامپ براساس یک برنامه ریزی منسجم و حساب شده ای نیست بلکه به دلایلی که ذکر کردم باید به سراغ علت های روانشناختی رفت تا بر ابزارهای تحلیلی جامعه شناسی و علوم سیاسی روابط بین الملل تکیه نمود.

•  همانطور که گفتید در حال حاضر ترامپ دچار یک چالش شده و در مورد حمله به ایران تردید دارد. برخی معتقدند اگر ترامپ در دور دوم انتخابات پیروز شود، نگرانی او از جهت ماندن در کاخ سفید برطرف می شود و در مورد حمله به ایران مطمئن تر تصمیم می گیرد.

این بحث تخیلی است! به عنوان کسی که ۴۰ سال انتخابات آمریکا را از نزدیک دنبال کردم، می گویم تا تابستان سال ۲۰۲۰ در مورد انتخابات آمریکا و نتیجه آن پیش بینی و صحبتی نداشته باشید. در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۹۸۸ امریکا، پیروزی گری هارت قطعی بود، اما به سبب انتشار تصاویر رابطه با زنی جوان به نام دونا رایس، از صحنه رقابت خارج شد؛ در مورد ترامپ هم شاید اتفاقی در قالبی متفاوت رخ دهد و همه معادلات را تغییر دهد! از طرف دیگر، ما هنوز نمی دانیم از بین این همه دموکرات که به صحنه آمده اند، کدام کاندیدای نهایی حزب دموکرات خواهند بود که بخواهیم تحلیل کنیم انتخابات سال آینده آمریکا چه نتیجه ای خواهد داشت.

اما به بحث جنگ برگردیم؛ هر وقت دو فاکتور با هم جمع شوند، خطرناک است؛ فاکتور اول، کسی که ذهن ساده ای نسبت به مسایل دارد و بسیار سریع و ساده می تواند تصمیم بگیرد و فاکتور دوم اینکه این شخص در شرایط و وضعیت خوبی قرار نگرفته باشد؛ البته در حال حاضر وضعیت ترامپ در میان افکار عمومی و عرصه اقتصاد آمریکا خوب است و به همین دلیل احتمال جنگ کم است؛ اما اگر در سال ۲۰۲۰ وضعیت ترامپ دیگر خوب نباشد، چون ذهن ساده ای دارد و سریع و ساده تصمیم می گیرد، (در واقع دو فاکتوری که اشاره کردم، جمع شوند) «احتمال» جنگ افزایش می یابد.

• در صورتی که دو فاکتور مورد تأکیدتان با هم جمع شوند، جنگ ایران و آمریکا در چه قالب هایی و به چه صورت هایی رخ خواهد داد؟

 درخصوص جنگ بین ایران و آمریکا باید سه سناریو را مدنظر داشت، جنگ موضعی و مقطعی (Surgical attack) که به عنوان مثال می تواند چندین مرکز نظامی و هسته ای را مورد هدف قرار دهد. دوم بمباران گسترده هوایی  یا (Aerial bombardment massive) است که هدف اصلی آن کاهش توان سیاسی و نظامی است. سومین سناریو هم مربوط به جنگ تمام عیار (Total War) است. در مورد گزینه اول آمریکایی ها به هدف مطلوب خود نخواهند رسید و گزینه سوم که جنگ تمام عیار باشد نیز عملاً گزینه ای محال تلقی می شود. تنها گزینه حمله هوایی باقی می ماند که هر چند توان سیاسی و نظامی ما را کاهش می دهد، اما به هر حال محدود خواهد بود و چون ابتکار عمل در دست ما قرار دارد، می توانیم به آن پاسخ ندهیم؛ در حقیقت زمان، مکان و هدف پاسخگویی براساس انتخاب ما شکل خواهد گرفت.

• برخی معتقدند آمریکا و هم پیمانان آن، خواهان تغییر رژیم و نظام در ایران نیستند بلکه خواهان تجزیه کشور هستند تا از این طریق از قدرت ایران بکاهند، این سناریو را چقدر متحمل می دانید؟ آیا اقدامات آمریکا و هم پیمانانش در این راستاست؟  

در شرایط فعلی، پیش روی ایران و آمریکا سه گزینه وجود دارد: تقابل، توافق یا حفظ وضع موجود. ترامپ و همراهان وی درصدد حذف گزینه «وضع موجود» هستند و می‌خواهند تهران را بر سر دوراهی «تقابل یا توافق» قرار دهند. این در حالی است که دیدگاه غالب در حاکمیت ایران به علاوه اروپایی‌ها، چینی‌ها و روس‌ها خواهان گزینه وسط یا ادامه وضع موجود هستند. آنها معتقدند که باید به همین وضعیت ادامه دهند تا اینکه ترامپ از قدرت برکنار شود. اما رئیس‌جمهوری آمریکا به دنبال آن است که گزینه وسط را حذف کند. اگر به صحبت‌های پمپئو و ترامپ توجه کنیم، درمی‌یابیم که دولت واشنگتن به دنبال حذف گزینه وسط است و می‌خواهد ایران و جهان را بر سر دوراهی «تقابل یا توافق» قرار دهد.

گزینه تقابل که یکی از گزینه‌های مورد توجه دولت ترامپ است «انزوای سیاسی-دیپلماتیک، فعال کردن شکاف‌های قومی و طبقاتی، ائتلاف‌سازی بین‌المللی علیه ایران، ایجاد جنگ روانی، اعمال تحریم‌ها و در نهایت جنگ و گزینه نظامی» را شامل می‌شود. هدف آمریکا از به‌کار بردن این گزینه‌های تقابل این است که در ایران شورش‌های داخلی شکل بگیرد.

ما سه نوع جنگ داریم، جنگ تصادفی یا غیر برنامه ریزی شده، جنگ برنامه ریزی شده و جنگ ترغیبی (False flag operation)من بیش از همه نگران جنگ تصادفی هستم؛ در این نوع هیچ کدام از طرفین خواستار چنین جنگی نیستند، اما به خاطر شرایط تنش آلودی که در خلیج فارس وجود دارد ممکن است هر لحظه از جمله در سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ رخ دهد.

جنگ ترغیبی، جنگی است که عربستان، امارات و اسرائیل می خواهند راه بیندازند و آمریکا را درگیر آن کنند، من آن را جنگ های ترغیب شده توسط مؤتلفین آمریکا نام نهادم.

در رابطه با جنگ های برنامه ریزی شده که ممکن است تا تابستان ۲۰۲۰ رخ دهد، با سه حالت مواجه هستیم؛ نخست حملات موضعی، سپس حملات گسترده هوایی و دیگری جنگ تمام‌عیار. البته باید توجه داشت که گزینه جنگ تمام‌عیار گزینه تقریبا نامحتمل و غیرممکن است؛ زیرا «ایران»، افغانستان یا عراق نیست و آمریکا نیز نسبت به این موضوع آگاه است. بنابراین آنها در ایران سرباز پیاده نخواهند کرد و جنگ تمام عیار موضوعیت خود را از دست می‌دهد. درخصوص حملات موضعی نمی‌توان با اطمینان چنین گزینه‌ای را رد کرد چرا که ممکن است حملات غافلگیرکننده‌ای حتی طی چند روز یا ماه‌های آتی اتفاق بیفتد ولی این گزینه تنها حدود ۲۰۰ هدف را شامل می‌شود که عمدتا نیز سایت‌های هسته‌ای خواهند بود.

اما حملات گسترده‌ هوایی که احتمال به‌کارگیری آن قوی‌تر است با هدف کاهش ظرفیت نظامی، دفاعی و نه احتمالا اقتصادی ایران است. هدف از به‌کارگیری این گزینه به‌طور مستقیم تغییر رژیم در ایران نیست بلکه آمریکا با چنین روشی می‌خواهد اقتدار دولت را تضعیف کند تا سپس به زعم آنها به واسطه شورش‌های داخلی، تغییر رژیم در ایران اتفاق بیفتد.

اما در رابطه با بخش دیگری از سوال که پرسیدید آیا آمریکا به دنبال تجزیه ایران است یا خیر؟!  همانطور که بیان کردم، من معتقدم آمریکا به دنبال تجزیه ایران نیست بلکه به دنبال تغییر نظام است و تصور می‌کند که این تغییر رژیم یا توسط مردم انجام خواهد شد یا حاکمیت. آمریکا ترجیح می دهد که ایران تجزیه نشود چون در مجموع نفع خود را در تجزیه ایران نمی بیند. اسرائیل هم به دنبال تجزیه ایران نیست، اما اگر ایران تجزیه هم شود، ناراحت و نگران نخواهد شد؛ هدف و سیاست اسرائیل تغییر رژیم ایران هم نیست بلکه او می خواهد ایران رفتار خود را تغییر دهد، اما شاید در نهایت به این جمع بندی برسد که با تغییر رژیم ایران، خیال ها آسوده تر می شود. در مورد عربستان و امارات باید بگویم که متأسفانه این کشورها به دنبال تجزیه ایران هستند، برخی از مقامات عربستانی و اماراتی بیان کردند که ایران بسیار بزرگ شده و باید کوچک شود تا از قدرت آن کاسته شود.

• چه عوامل داخلی در آمریکا، احتمال جنگ میان ایران و آمریکا را افزایش می دهد؟

همیشه می‌گویند وقتی جنگی رخ می‌دهد مردم پشت رییس‌جمهور قرار می‌گیرند لذا ممکن است اگر وضعیت ترامپ تا انتخابات تابستان ۲۰۲۰ خوب نباشد؛ وی برای جلب حمایت داخلی، جنگی راه بیندازد. همیشه این مساله در انتخابات آمریکا مطرح بوده که رییس‌جمهور قبل از دور دوم دست به اقدام نظامی علیه یک کشور دیگر بزند تا مردم فکر کنند که نمی‌توانند در این مقطع حساس دست به تغییر رییس‌جمهور نشسته در کاخ سفید بزنند. البته انجام این کار ساده هم نیست و با ریسک‌هایی همراه است.

• پس از خروج آمریکا از برجام، شما در گفت وگویی عنوان کردید در صورتی که طرف اروپایی به تعهدات برجامی خود پایبند نباشد، ایران باید سیاست خروج تدریجی از برجام را اجرا کند؛ ایران درست همین سیاست را در پیش گرفت و در دو گام کاهش تعهدات برجامی خود را به طرف اروپایی اعلام کرد. چند روز دیگر مهلت ۶۰ روزه ایران به پایان می رسد، چه پیشنهادی به ایران دارید؟

من قبلاً بحث کردم که چرا برجام اتفاق افتاد و ۶ دلیل آوردم؛ سه دلیل ضروری، دو دلیل تشویق و یک دلیل ترغیب. خلاصه بحث اینکه غرب در برابر این مساله قرار گرفت که یا باید با ایران بجنگد یا ایران بمب می سازد؛ همه طرف ها از این دو گزینه راضی نبودند و در واقع برجام شکست این بن بست بود و راه حلی بود برای نه جنگ و نه بمب.

• با اینکه برجام را عامل شکست بن بست «جنگ یا بمب» می دانید، اما در گذشته خروج تدریجی از برجام را پیشنهاد دادید.

بله، من قبلاً پیشنهادی در رابطه با خروج تدریجی از برجام داده بودم که مثلاً دو ماه اولتیماتوم در رابطه برخی از کارها داده شود، در مرحله دوم اقداماتی به صورت سمبلیک در دستور کار قرار بگیرد، در مرحله سوم به شرایط قبل از برجام باز گردیم و در نهایت به مرحله چهارم یعنی خروج از NTP برسیم. اما اخیراً و پس از اقدام ترامپ مبنی بر عدم تمدید معافیت خریداران نفت ایران و قرار دادن سپاه در لیست گروه های تروریستی، طرحی متفاوت ارایه دادم و به راهی کم هزینه تر برای پاسخ متقابل تکیه دارم.

تحلیل من این است که تا مجدداً شرایط پیش از برجام ایجاد نشود، آمریکا و اروپا انگیزه لازم برای حل مساله را نخواهند داشت. دریافت غرب باید این باشد که ایران یا «بمب» می سازد یا «جنگ» خواهد شد. اینکه ایران تنها بیان کند که می خواهد از تعهدات برجامی خود کاهش دهد یا تنگه هرمز را می بندد، کفایت نمی کند؛  ما باید تهدید بمب یا جنگ را معتبرسازی کنیم که نام این رویکرد را «معتبرسازی تهدید» می گذارم.

برای معتبرسازی تهدید «بمب» خروج تدریجی ایران از برجام و برای معتبرسازی جنگ «آرایش نیروهای نظامی» را پیشنهاد می کنم. آمریکا باید بداند که ایران آماده جنگ و دفاع است و جنگ یک گزینه جدی است. در واقع ما سه راه برای پاسخ دادن به آمریکا پیش روی خود داریم، یکی در حوزه هسته ای، دیگری ممانعت از رفت و آمد نفتکش ها و سومین راه در مسایل منطقه است.

• بیشتر بر کدام راه برای پاسخ دادن تأکید دارید؟

ما باید در هر سه زمینه طراحی کنیم و برنامه ای داشتم باشیم.

• در بررسی راه های پاسخ ایران به آمریکا، در حوزه هسته ای اشاره کردید که منظورتان خروجی تدریجی از برجام است. در دو مورد دیگر یعنی ممانعت از رفت و آمد نفتکش ها و مسایل منطقه ای، معتقدید پاسخ ایران باید در چه چارچوب و به چه شکلی باشد؟  

هرگاه فروش نفت ما از میزان تعیین شده و همچنین درآمد حاصل از آن کمتر شود در «تدارک» محدودیت رفت و آمد کشتی های نفتی باشند، این مهم تحقق خواهد یافت. البته باید تأکید کنم که در اینجا به هیچ عنوان بستن تنگه هرمز مدنظر نیست بلکه چنانچه ما نتوانیم میزانی از درآمد نفتی را داشته باشیم، عبور کشتی های نفتی محدود خواهد شد؛ ممکن است اروپا بگوید من نفت شما را خریداری می کنم، پول آن را پرداخت می کنم، ولی دو سال بعد آن را تحویل می گیرم لذا در اینجا مبنای ما، درآمد قابل دسترسی است و ملاک تنها فروش نفت نخواهد بود؛ زیرا این درآمد قابل دسترس است که برای ما تعیین کننده خواهد بود.

بنابراین چنانچه ما چنین درآمدی نداشته باشیم، باید تدابیری «تدارک» ببینیم تا ورود و خروج کشتی ها به خلیج فارس محدود شود. در این راستا، سرلشگر باقری می تواند به فرمانده نیروی زمینی و فرمانده نیروی دریایی دستوری را صادر کند که نیروهای نظامی و منابع لازم در مناطق مهم مستقر شوند. همچنین در همین رابطه به سرلشگر سلیمانی نیز دستور داده شود تا از پتانسیل نیروهای طرفدار و نزدیک به ایران در منطقه جهت آرایش در مرزهای عربستان استفاده شود. البته لازم است تصریح کنم که در این جا، ایران تأکید خواهد داشت که به هیچ عنوان به دنبال جنگ نیست و همچنین ما دست به «اعمالی» نخواهیم زد که در منطقه و خصوصاً خلیج فارس تحریک کننده باشد؛ صرف آرایش نیروها برای آورده کردن اهداف ما کفایت می کند.

در واقع این اقدامات از سوی ایران در چارچوب engagement rules یا همان قواعد درگیری خواهد بود. هر کشوری برای خود قواعد درگیری دارد که برای خودش مشخص و روشن بوده و برای طرف مقابل همه آن و برای همیشه الزماً مشخص نیست البته بسته به شرایط تصمیم گیری و خواسته یک کشور ممکن است بخشی از engagement rules برای طرف مقابل روشن شود، اما در اینجا ایران به عمد قواعد درگیری خود را در پیشبرد این استراتژی، مبهم نگه می دارد. برای روشن شدن بهتر موضوع قواعد درگیری لازم است مثالی ذکر شود، مثلاً نیروی دریایی یک کشور دستورالعمل هایی در چارچوب قواعد درگیری یا engagement rules دارد که مشخص می کند در صورت نزدیک شدن یک کشتی یا نیروی نظامی، ابتدا باید با بیسیم تذکر داد، بعد مبادرت به هشدار هوایی کرد و اگر بنا به فرض و مثال از فاصله و محدوده مشخص عبور کرد، آتش مستقیم را در دستور کار قرار داد.

• این مساله احتمال جنگ را افزایش نمی دهد یا تحریک کننده نیست؟

در عمل ما هیچ کار تحریک کننده ای در خلیج فارس انجام نمی دهیم تا وارد جنگ شویم. به نظر من با این اقدام احتمال دارد قیمت نفت ۱۰ دلار بالا می رود، اگر قیمت نفت ۱۰ دلار بالاتر برود، محاسبات استراتژیک ترامپ تغییر می کند و تمامی مصرف کنندگان نفت شروع به گلایه خواهند کرد حتی دموکرات ها هم انتقادات را شروع می کنند.

بالا رفتن قیمت نفت احتمالاً محاسبات استراتژیک ترامپ را بر هم خواهد زد. البته باید در اینجا ذکر شود که احتمال دارد ترامپ تعداد نیروهای نظامی شامل ناوهای هواپیمابر در منطقه را بیشتر کند که این امر تنش را افزایش می دهد و قیمت نفت را از ۱۰ دلار بیشتر خواهد کرد و این امر برای ما مطلوب است چون احتمال تغییر محاسبات استراتژیک ترامپ افزایش پیدا می کند، در واقع هدف ما افزایش تنش مدیریت شده به منظور افزایش قیمت نفت و افزایش قیمت نفت به منظور تغییر در محاسبات استراتژیک ترامپ است.

بار دیگر تأکید می کنم، مهم ترین اتفاقی که باید بیفتد این است که محاسبات استراتژیک ترامپ را بر هم بریزیم و امکانی را فراهم کنیم تا این تغییر محاسبات محقق شود. در اینجا اروپا، دموکرات های آمریکا و سایر بازیگران، دولت ترامپ را مواخذه کرده و هشدار خواهند داد که تیم او در حال تدارک برای ایجاد شرایط به منظور بروز جنگ است. در این شرایط ممکن است ترامپ ناچار به تجدید نظر در سیاست فعلی خود شده و به سمت گزینه های بدیل به منظور کاستن از فشارها گام بردارد.

• آرایش نظامی ایران در خلیج فارس حتی بدون اینکه اقدامی عملی انجام دهد، احتمال درگیری و فرافکنی برخی از کشورهای اروپایی و حتی کشورهای منطقه علیه ایران مبنی بر اینکه ایران خواهان جنگ است، را افزایش نمی دهد؟

 همه کشورها باید چند نکته را در نظر داشته باشند، اول اینکه، آمریکا از برجام خارج شد و قرار داد را نقض کرد. دوم اینکه هیچ هزینه ای را دنیا به آمریکا تحمیل نکرد، هیچ کشوری امریکا را تحریم نکرد که چرا برجام را نقض کرده است. سوم اینکه آمریکا به سایر کشورها می گوید که قطعنامه ۲۲۳۱ را نقض کنید، چهارم اینکه سایر کشورها با توجیحاتی، نقض تعهد می کنند. پنجم اینکه اروپایی ها باید از این اقدام ایران استقبال کنند چون همین اقدام به آنها کمک می کند که به سراغ ترامپ بروند و او را بازخواست کنند که چرا دوباره شرایط جنگ یا بمب را ایجاد کرد؛ البته من تردیدی ندارم که اروپایی ها در نهایت در صورت نقض برجام، جهت فشار بر ایران ذلیلانه به آمریکا ملحق خواهند شد. ما نباید این فکت ها را نادیده بگیریم که چه اتفاقی افتاده و در نهایت ما مجبور شدیم که سراغ چنین رویکردی برویم و این خواست دولت آقای روحانی نبود.

در واقع ما باید نشان دهیم که طرف مقابل ما را مجبور کرد به جهت «معتبرسازی تهدیدها» ما در سه عرصه منطقه، عبور مرور کشتی های نفت کش و خروج تدریجی از برجام اقدام کنیم تا آنها حدس بزنند که ایران به دنبال بمب یا آمادگی برای جنگ است. ما با «معتبرسازی تهدید» باید بگوییم همان دو گزینه یعنی «جنگ» و «بمب» که از ابتدا موجب شد غرب پای میز مذاکره بنشیند، دوباره هر دو گزینه روی میز (on the table) است.

پیشنهاد من اساساً این است که آرایش جنگی و دفاعی (به همان صورتی که بیان کردم) را داشته باشیم و سپس گام دوم خروجی تدریجی که اعلام شده را برداریم و برای گفت وگو اعلام آمادگی کنیم.

• چرا پس از اجرایی شدن گام دوم توسط ایران، به اعلام آمادگی برای گفت وگو تأکید دارید!؟ این گفت وگو چه اصول و چارچوبی داشته باشد؟

ببینید، سه مفهوم کلیدی به برجام سامان داد: تشخیص (Detecion)، گریز هسته ای(Breakout) و بازدارندگی (Deterrence).

تشخیص (Detecion) با هدف راستی آزمایی است که مانیتورینگ و بازرسی هایی که از تأسیسات هسته ای ایران انجام دادند، نشان داد که ما تقلبی نمی کنیم.

«گریز هسته ای» یعنی فاصله ای که تصمیم می گیریم بمب بسازیم تا زمانی که واقعاً بمب می سازیم؛ قبلاً ادعا این بود که ایران در عرض دو ماه بمب می سازد و اکنون گفته می شود یک ساله بمب می سازد؛ در این مرحله چهار فاکتور مهم است: تعداد و نوع سانتریفیوژ و خلوص و ذخایر اورانیوم غنی شده. تمرکز ما روی کاهش فاصله گریز هسته ای بوده و روی این مساله بماند و این گریز هسته ای را به مرور کم کنیم.

«بازدارندگی» یعنی قانون بگذاریم که اگر تقلب کردیم فلان تنبیه ها و محدودیت ها را متحمل شویم به گونه ای که حالت بازدارندگی داشته باشد.

ما متعرض (Detecion) و (Deterrence) در گام اول و دوم نشویم و فقط فاصله گریز هسته ای که آنها بسیار روی آن حساس هستند را کم کنیم. به نظر من ما بعد از برداشتن گام دوم، برای dialogue «گفت وگو » اعلام آمادگی کنیم.

چون ما در حال کاهش فاصله گریز هسته ای هستیم، طرف مقابل زیر فشار قرار می گیرد که توافقی را انجام دهد، اما اگر قبل از اینکه فاصله گریز هسته ای را کم کنیم پیشنهاد گفت وگو دهیم، آنها هیچ عجله ای ندارند که گفت وگوها به نتیجه برسند و این ما هستیم که زیر فشاریم.-

• مسئولین همواره تأکید کردند مذاکره ای نمی کنیم؛ شما بر «گفت وگو» تأکید دارید. تفاوتی میان این دو قائل هستید؟

 مذاکره با گفت وگو فرق دارد. در مذاکره شما به دنبال این هستید که به یک توافقی برسید که مزایا و تعهداتی برای شما و طرف مقابل خواهد داشت؛ من اصلاً چنین پیشنهادی نمی دهم. من پیشنهاد دیالوگ و گفت وگو می دهم چون در شرایطی که طرف مقابل ما، تعهدات خود را در «مذاکرات» نقض کرده و یک جانبه بیرون کشیده، مذاکره جدید معنایی ندارد. اما دیالوگی که من پیشنهاد می دهم در واقع بخشی از یک استراتژی نبرد بین المللی در افکار عمومی است.

شما در گفت وگو درصدد توضیح و توصیف هستید و در گفت وگو امکانی را به دست می آورید که برای ارایه نظرات خود توجه جهانی را جلب کنید. در گفت وگو به دنبال این هستید که طرف مقابل که تعهد خود را نقض کرده زیر فشار قرار دهید. از سوی دیگر همه می دانند که در دیالوگ کسی به دنبال داد و ستد نیست.

دیالوگ یا گفت وگو در اینجا ابزار دیگری برای نبرد است و در واقع ابزاری است معقول و پسندیده در دنیا مخصوصا برای مخاطبین ما که نیروهای ضد جنگ دنیا هستند. به همه این دلایل ما باید به جای «مذاکره» کلمه «دیالوگ» را برجسته کنیم. بعد از اینکه دیالوگ انجام شد، اعلام کنیم که طرف مقابل برای انجام مذاکره باید پیش شرط هایی را رعایت کند و حداقل پیش شرط ها، بازگشت به برجام و خساراتی که در این مدت به ما رسیده، باشد.

• آمریکا راضی به چنین معامله ای می شود؟

مشکلِ خودش است؛ به هر حال ایران برای گفت وگو اعلام آمادگی می کند.

• در چه شرایطی ایران راضی به انجام گفت وگو خواهد شد؟

معتقدم دو شرط باید محقق شود تا احتمال پیشنهاد گفت وگو توسط ایران افزایش یابد: ۱- دولت ترامپ بداند که سیاست های پیش گرفته شده (Maximum pressure) در قبال ایران جواب نمی دهد و او به اهداف خود نمی رسد. به نظرم در ذهن ترامپ تردید جدی به وجود آمده که با زور، ارعاب، تحریم و تهدید می تواند ایران را پای میز مذاکره بکشاند. ۲- ایران به این باور برسد که از موضع ضعف مذاکره نمی کند. به نظرم اتفاقاتی که افتاده از جمله اینکه پهپاد آمریکایی ساقط شده و چینش نیروها در مرزها و آرایش نظامی در خلیج فارس به همان صورت که به آن اشاره داشتم، هم ایران را به این باور می رساند؛ و هم طرف مقابل متوجه می شود که مساله جدی است و ما آماده برای جنگ هستیم. اگر چنین اتفاقاتی بیافتد، این تلقی وجود نخواهد داشت که ما از موضع ضعف برای گفت وگو اعلام آمادگی می کنیم. به نظرم این پیشنهاد می تواند راه حل خوبی برای ما و غرب باشد.

• اگر اروپا در قالب اینستکس تلاش کند خواسته های ایران را تأمین نماید که البته اخیراً اعلام کرده اینستکس در حال عملیاتی شدن است، باز هم نظرتان بر این است که باید فاصله گریز هسته ای را کاهش دهیم و مراحلی که عنوان کردید را طی کنیم؟

امیدی به اینستکس ندارم. تا زمانی که نیازهای ما برآورده نشده باید جلو برویم و هر زمان که خواسته ها و نیازهای ما برآورده شد، به عقب باز خواهیم گشت. توضیح ما به اروپا این است که شما Deliver کنید، اگر تولید اورانیوم ما به ۵۰۰ کیلوگرم هم رسیده بود، ما تولید را به سقف ۳۰۰ کیلوگرم بر می گردانیم؛ ولی اکنون چرا به امید اینکه اروپا شاید در قالب اینستکس اقدامی انجام دهد، توقف کنیم؟ اگر آمریکا اینستکس را نیز تحریم کرد، تکلیف چیست؟

تصریح می کنم، همه اقدامات ایران در جهت کاهش تعهدات برجامی، با هدف بازگشت به برجام است. هرگاه اروپا تعهدات خود در چارچوب برجام را عملی کند، ما نیز از تصمیم خود مبنی بر کاستن بخشی از تعهدات برجامی صرف نظر خواهیم کرد.

• معتقدید تا تابستان سال ۲۰۲۰ در مورد احتمال پیروزی یا شکست ترامپ در انتخابات نمی توان تحلیل و اظهارنظری داشت، اما در مورد نظر امروز مردم آمریکا در مورد ترامپ بگویید، مردم این کشور چقدر از رییس جمهورشان رضایت دارند؟ 

در داخل آمریکا برخی مخصوصاً روشنفکران، نخبگان و قشر تحصیل کرده به شدت مخالف ترامپ هستند. البته ۲۵ تا ۳۰ درصد از مردم آمریکا به رفتار و نتایج کارکردهای ترامپ اهمیتی نمی دهند و در هر صورت از او  حمایت می کنند چون ترامپ است!

• اما برخی معتقدند که اقتصاد داخلی آمریکا وضعیت مناسبی دارد و به همین دلیل اکثر مردم از ترامپ راضی هستند.  

بله؛ دسته ای به خاطر اینکه وضع اقتصادی بهتری پیدا کردند به ترامپ رأی می دهند، ولی به دلیل برخی از سیاست های به کار گرفته شده توسط ترامپ، وضع اقتصادی عده ای بهتر نشده است، به عنوان مثال در اثر تعرفه ها و نوساناتی که ترامپ ایجاد می کند بسیاری از تجارت ها دچار اختلال شدند. مسایلی که راجع به مهاجرین مطرح می کند بسیار قطبی کننده (Polarizing force) است. نکته دیگر اینکه ترکیب انتخاباتی آمریکا ترکیب خاصی است. مهم  Electoral college است که کاندیداها باید به اندازه کافی در هر ایالت رأی داشته باشند. در انتخابات دور قبل، ترامپ بیش از دو میلیون رأی عمومی از هیلاری کلینتون عقب بود، اما ترامپ در مجموع ۱۳۰ هزار رأی در سه ایالت مهم به دست آورد و پیروز انتخابات شد؛ به هر حال اینها محاسباتی است که بعدها باید مشخص شود، اکنون زود است که بگوییم رأی ترامپ همچنان در این ایالت ها بالاست. من فعلاً به حدس و گمان ها در مورد انتخابات آمریکا اهمیتی نمی دهم چون در موعد مقرر همه معادلات می تواند به راحتی تغییر کند.