ایران نوعی سیاست چماق و هویج برای اروپا تعریف کند

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – با تایید آژانس بین المللی انرژی اتمی در خصوص عبور ذخایر اورانیوم ایران از مرز ۳۰۰ کیلوگرم در گام اولِ کاهشِ تعهداتِ برجامی که موجی از واکنش های خارجی را درپی داشته است که می تواند حساسیت های پرونده هسته ای ایران را به شدت افزایش دهد، به خصوص که در ۱۶ تیر ماه، تهران در گام دوم به دنبال افزایش سطح غنی سازی است. اما به واقع تأثیر این اقدامات بر پرونده هسته‌ای ایران چه خواهد بود؟! دیپلماسی ایرانی برای بررسی مسئله، گفت وگویی را با فریدون مجلسی، کارشناس مسائل بین الملل و دیپلمات اسبق کشور انجام داده است که در ادامه از نظر می گذرانید:

سخنگوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز دوشنبه هفته جاری در بیانیه‌ای اعلام کرد که یوکیا آمانو، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به اطلاع شورای حکام رسانده است که این آژانس در اول ژوئیه(10 تیر)، عبور ذخایر اورانیم غنی‌سازی شده ایران از محدودیت‌های توافق هسته‌ای (300 کیلوگرم) را تأیید می‌کند. همین بیانیه موجی از واکنش های سران و مقامات اروپایی، آمریکایی و دیگر کشورها را به همراه داشت. از نگاه شما اساساً با تایید رسمی عبور ذخایر اورانیوم غنی شده ایران از محدودیت های برجامی و به موازات آن اقدام ۱۶ تیرماه در افزایش سطح غنی سازی، حساسیت های اقدام تهران در کاهش تعهدات هسته ای را تا چه اندازه بالا خواهد برد؟

با توجه به اینکه آژانس بین المللی انرژی اتمی ۲ روز پیش رسما عبور ذخایر اورانیوم غنی شده ایران از مرز ۳۰۰ کیلوگرم را تأیید کرده یقیناً شرایط به شدت متفاوت از روز دوشنبه خواهد بود، چون اکنون اقدامات تهران دیگر در حد یک بلوف سیاسی نیست و رویکرد عملیاتی به خود گرفته است. همین مسئله می تواند نقطه عطف افزایش حساسیت اقدامات آتی تهران باشد. لذا اگر مضافا بر این مسئله ما در ۱۶ تیر ماه به افزایش سطح غنی‌سازی هم دست بزنیم، فارغ از این که درجه غنای آن تا چه میزان باشد این حساسیت‌ها به اوج خود خواهد رسید. اما نکته مهم اینجاست که در سایه افزایش حساسیت ها تاثیر اقدامات تهران می‌تواند یک تاثیر دوگانه باشد. یعنی اینکه اگرچه به واسطه همین تصمیم ایران در کاهش تعهدات هسته ای بود که اروپا فعالیت ها و تحرکات دیپلماتیک خود را افزایش داد و از آن سو گام هایی را برای عملیاتی شدن اینستکس شکل داده است، اما هر چه ایران اقدامات جدی تری در کاهش تعهدات هسته‌ای بردارد، به همان میزان طرف های اروپایی نیز از انجام تلاش برای حفظ برجام دل سرد خواهند شد. لذا اگر در این میان اروپا به واسطه افزایش میزان تهدیدات ایران در یک تغییر موضع به یک باره در مسیر ایالات متحده آمریکا قرار گیرد، اساساً خروجی اقدامات ایران در کاهش تعهدات هسته‌ای نتیجه عکس خواهد داد و این چیزی نیست که مدنظر تهران باشد. ما باید افزایش فشار بر اروپا را مدیریت کنیم. یعنی یک نوع سیاست چماق و هویج را برای اروپا شکل دهیم. اینکه ما از ۱۸ اردیبهشت به طور مرتب تهدیدات خود را یکی پس از دیگری انجام می دهیم می تواند این نگرانی را شکل دهد که ایران نه تنها نمی تواند به دستاوردها و امتیازات مد نظر خود دست پیدا کند که حتی این احتمال وجود دارد که آلمان، فرانسه و انگلستان هم در نهایت امیدی به تداوم و حفظ برجام نداشته باشند.

اما در کنار نکاتی که شما به آن اشاره داشتید مسئله پرونده هسته‌ای ایران با تایید عبور ذخایر اورانیوم غنی شده ایران از مرز ۳۰۰ کیلوگرم چه اقتضائاتی پیدا خواهد کرد؟

آن چیزی که تاکنون مشاهده شده از این نشان دارد که عبور ذخایر اورانیوم غنی شده ایران از مرز ۳۰۰ کیلوگرم سبب شده است تا برخی حرکات برای افزایش نظارت های آژانس شکل بگیرد. با توجه به این که خود مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی صراحتا نظرش را به شورای حکام تقدیم کرده است، احتمال دارد این شورا از این پس رفتار دیگری در قبال پرونده ایران داشته باشد. در این میان مواضع عادل الجبیر، وزیر مشاور عربستان سعودی در امور خارجه در واکنش به عبور ذخایر اورانیوم غنی شده ایران از مرز ۳۰۰ کیلوگرم که عنوان داشته بود باید بازرسی‌های هسته‌ای در قبال ایران افزایش یابد، می تواند نشانه ای از این امر باشد. 

یعنی شما معتقدید این دست مواضع و واکنش ها و نیز برخی اقدامات نمایشی مانند اقدام بنیامین نتانیاهو در خصوص در اختیار قرار دادن آرشیو فعالیت های هسته ای ایران به ایالات متحده آمریکا می‌تواند وضعیت پرونده هسته ای ایران را در آژانش بین المللی انرژی اتمی و شورای حکام تغییر دهد، به خصوص که 4 روز دیگر تا گام دوم ایران در کاهش تعهدات هسته ای نیز فاصله داریم؟

علی رغم اینکه این دست مواضع و رفتارها سیاسی است و اساساً نمی‌توان برای آن ارزش چندان زیادی قائل بود، اما به هر حال این تحرکات هم بی تاثیر نخواهد بود، به خصوص اگر تهران در 16 تیرماه دست به افزایش سطح غنی سازی بزند که گویا این امر قطعی است، خود این مهم می تواند به عنوان کاتالیزور در این مسئله عمل کند. نکته بسیار مهمی که در این میان نباید فراموش کرد این است که تا به امروز کشورهای اروپایی در قبال اقدامات ایران در کاهش تعهدات هسته‌ایش خویشتنداری نشان داده اند. در این راستا اخبار رویترز در خصوص اینکه اروپا با وجود عبور ذخایر اورانیوم ایران از مرز ۳۰۰ کیلو کماکان مکانیسم ماشه را علیه تهران فعال نکرده است می تواند یک واکنش و پاسخ مثبت باشد. ولی باز بر این مهم تاکید دارم که باید این سیاست افزایش فشار خود را مدیریت کرد. اگر طی روزها و هفته‌های آتی به طور مرتب تهدیدات خود را علیه اروپا به کار گیریم امکان دارد این مسئله واکنش عکس به همراه داشته باشد. به ویژه که در این میان نباید برخی تحریکات اسرائیل و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و ایالات متحده آمریکا را هم نادیده گرفت.

در تقابل با نکته شما بسیاری بر این باورند که اساساً کشیده شدن پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران به شورای حکام و نهایتا شورای امنیت و یا قرار گرفتن ایران ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل تاثیر چندان زیادی بر مسائل اقتصادی و تجاری و حتی مناسبات امنیتی ما نخواهد داشت چرا که در حال حاضر کشور، هم با چالش های متعدد اقتصادی روبه روست و هم با تهدیدات امنیتی در سایه تنش نظامی آمریکا دست و پنجه نرم می کند. ارزیابی شما در این رابطه چیست؟

نکته‌ای که مدعیان این سخنان فراموش کرده‌اند این است که اگرچه ایالات متحده آمریکا اکنون به واسطه یک سال تحریم توانسته مشکلاتی را برای کشور ایجاد کند و از آن سو با ادعای تنش نظامی، مسائل امنیتی را هم مطرح کرده است، اما مجوز شورای امنیت و همسویی و اجماع دیگر کشورها با ایالات متحده آمریکا می تواند شرایط را به جایی برساند که تهران حتی فکرش را نمی تواند بکند. اکنون کاخ سفید در تمامی اقدامات خود تنها است و هیچ کشوری نه خود را مقید به حمایت از آمریکا می‌داند و نه علاقه ای به واکنش ها، اقدامات و تصمیمات دونالد ترامپ دارد. اما اگر مسئله به واسطه اقدامات ما در پرونده فعالیت های هسته ای مجددا بعد از گزارش های آژانس بین المللی انرژی اتمی به شورای حکام کشیده و نهایتاً مسئله در شورای امنیت پیگیری شود، احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه و در کنار آن قرار گرفتن ایران در ذیل فصل ۷ منشور سازمان ملل وجود دارد. 
بله، ایران کشوری نیست که بتوان آن را با افغانستان و عراق و دیگر کشورها مقایسه کرد. توان نظامی و امنیتی ایران بسیار بالاست. اما محاصره دریایی، هوایی و زمینی ایران تحت فصل هفتم منشور سازمان ملل اقدامی نیست که ایران بتواند به آسانی در برابر آن مقاومت کند. چرا باید با برخی اقدامات خود کار را به آنجا بکشانیم؟ مسئله باید در یک منطق دیپلماتیک پیگیری شود. نباید بازگشت قطعنامه های شورای امنیت و قرار گرفتن ایران تحت فصل ۷ شورای امنیت را اقدامی کم اهمیت تلقی کرد و عنوان داشت که این دست مسائل تاثیری بر مناسبات اقتصادی و امنیتی کشور نخواهد داشت. اتفاقا این دست مسائل بدترین تاثیرها را خواهد داشت و شرایط کشور را از امروز هم به مراتب بدتر خواهد کرد.