افزایش سطح غنی سازی اقدام حساسیت برانگیزی خواهد بود

گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – با انتشار اولین گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی بعد از اقدام 18 اردیبهشت ماه تهران در خصوص توقف فروش آب سنگین و اورانیوم غنی شده به نظر می رسد که گزارش، علیرغم حساس بودنش بر عدم تخطی ایران از تعهدات برجامیش صحه گذاشته است. دیپلماسی ایرانی در گفت وگویی با محمد صادق ربانی، قائم مقام اسبق سازمان انرژی اتمی، استاد بازنشسته دانشگاه تهران و عضو هیئت اجرایی "شورای ملی صلح" به برسی اجمالی این گزارش پرداخته است که در ادامه می خوانید:

در سایه اولین گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی سه هفته بعد از اعلام تصمیم ایران برای کاهش تعهدات هسته ای خود مبنی بر عدم فروش اورانیوم غنی شده در نطنز و آب سنگین در اراک صراحتا آژانس عنوان داشته است که ایران برای عبور از خط قرمزهای برجامی تنها به ۲۹ کیلوگرم اورنیوم غنی شده نیاز دارد. اساساً در سایه حساسیت های کنونی جامعه جهانی به اقدام 18 اردیبهشت ماه تهران و نیز جدیت مسئولین برای انجام گام های بعدی در صورت عدم پایبندی طرف های برجامی، آیا سازمان انرژی اتمی برنامه ای برای عبور از خط قرمزهای توافق هسته ای را در دستور کار خواهد داشت؟

گزارش اخیر آژانس بین المللی انرژی اتمی که اولین گزارش بعد از اقدام تهران به عدم فروش اورانیوم غنی شده و آب سنگین از میزان انباشت اورانیوم به مقدار 174.1 کیلوگرم اورانیوم غنی شده 3.67 درصد مربوط به 30 اردیبهشت سال جاری حکایت دارد. پیرو این مسئله احتمالا تا روز جاری یعنی 14 خرداد مقادیر دیگری از غنی سازی صورت گرفته است. از این رو ایران کمتر از 29 کیلوگرم اورانیوم غنی شده تا رسیدن به سقف مورد اشاره در برجام یا احیانا عبور از آن فاصله دارد. لذا سازمان انرژی اتمی به یقین هرگونه اقدامی را برای ادامه غنی سازی با شورای امنیت ملی کشور هماهنگ خواهد کرد. 
بنابراین چون که سازمان انرژی اتمی و یا آژانس بین المللی انرژی اتمی از عوامل اجرایی هستند، اقدامات اجرایی خود را به ترتیب در هماهنگی با شورای امنیت ملی و شورای حکام آژانس صورت خواهند داد. در این راستا قابل ذکر است که شورای امنیت ملی جمهورس اسلامی ایران در ماه گذشته خطاب به اعضای باقیمانده در برجام مهلت 60 روزه ای را برای انجام تعهداتشان در نظر گرفت و اخطار کرد که در صورت عدم تأمین مطالبات ایران، جمهوری اسلامی نیز رعایت محدودیت‎های مربوط به سطح غنی‎سازی اورانیوم یا مدرن سازی رآکتور آب سنگین اراک را متوقف خواهد کرد. طی این مدت وزرای امور خارجه عضو برجام در اجلاسی موضوع مطالبات ایران را مورد بررسی قرار دادند و تصمیماتی را اتخاذ کردند. اگر چه طرف های اروپایی از مهلت 60 روزه ایران برای حل مشکلات ابراز ناخرسندی کردند.

در سایه این مسئله آژانس بین المللی انرژی اتمی، ذیل گزارش های خود که به نظر مرجع نظر در شورای امنیت سازمان ملل برای فعال کردن مکانیسم ماشه است، نگاه سیاسی را دخیل خواهد کرد؟

همان طور که در پرسش فوق به آن اشاره شد؛ مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی مأموریت دارد تا طبق رهنمودهای شورای حکام عمل کند و مجاز به تصمیم گیری‎های سیاسی نخواهد بود.
 
اما علاوه بر مسئله نزدیکی ایران به عبور از خط قرمز تولید و انباشت بیش از 300 کیلوگرم اورانیوم غنی شده، مساله دیگر به تولید و انباشت آب سنگین باز می گردد که در گزارش مورد اشاره آژانس هم مطرح شده است. ولی با توجه به فعالیت های تعمیری تاسیسات تولید آب سنگین اراک هنوز اقدامات جدی برای عبور از سقف ۱۳۰ تن آب سنگین روی نداده است. با این شرایط آیا می توان تا ۱۸ تیرماه (پایان وعده ایران) شاهد تولید بیش از ۱۳۰ تن آب سنگین بود؟

طبق گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی تا کنون 125 تن آب سنگین در داخل ایران انباشت شده است و تولید 5 تن آب سنگین دست کم 3 ماه به طول خواهد انجامید؛ از این رو یقینا در 18 تیرماه (موعد پایان ضرب الاجل دو ماهه) میزان آب سنگین انباشت شده کمتر از 130 تن خواهد بود.

اگر چه با وجود تحولات سیاسی و فنی یک ماه اخیر، گزارش پانزدهم آژانس تأیید می‌کند تمامی اقدامات و همکاری‌های ایران در راستای اجرای پادمان جامع و پروتکل الحاقی مطابق روند گذشته در حال انجام است. اما تهران در گام بعدی برای غنی سازی بیش از 3.67 با تایید آژانس روبه رو می شود؟

تصمیم گیری برای عبور از غنی سازی بیش از 3.67 درصد یک تصمیم گیری حساس سیاسی است که مستلزم بررسی پیامدهای آن در چارچوب اختیارات و الزامات برجامی است. اما در هر حال با توجه به اینکه مشکلات پدید آمده، بیش از همه ناشی از خروج یک جانبه آمریکا از برجام است، اعضای باقیمانده در برجام برای حل مشکلات پدید آمده لازم است راهکار مناسبی را برای اقدامات بعدی ایران در نظر بگیرند. قطعا ایران نیز نمی تواند به صورت انفعالی عمل کند و تنها منتظر اقدامات سایر اعضای برجام بماند. حل این معضل به دیپلماسی فعال ایران نیازمند است.

اگرچه ایران با توجه به بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام برای تقابل با بدعهدی های اروپا به توقف فروش آب سنگین و اورانیوم غنی شده دست زد، اما نکته اینجاست که این اقدام باعث افزایش انباشت بیش از حد این مواد در داخل ایران خواهد شد. با توجه به نکاتی که شما در مصاحبه پیشین با دیپلماسی ایرانی عنوان داشتید که یکی از اهداف کاخ سفید هم همین مسئله است، آیا ایران هم در راستای برنامه‌های واشنگتن گام برخواهد داشت و به انباشت بیش از حد دست خواهد زد؟

هر چند در پرسش پیشین به این نکته پرداخته شده است، به نظر می رسد بسیاری از مسائل در سفر قریب الوقوع شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن به ایران مطرح خواهد شد و به موازاتش راه حلی برای مشکلات پدیدآمده فراهم شود. نرمشی که در سخنان اخیر ترامپ و پمپئو نشان داده شده، زمینه های مثبتی را برای مذاکره با ایران، دست کم مذاکره غیر مستقیم را فراهم کرده است. 

آیا به واقع آژانس بین المللی انرژی اتمی در گزارش های آتی خود می تواند نیت خوانی سیاسی را هم دخیل بداند که چرا ایران این اقدامات را انجام داده است، چون بند 36 و 37 برجام در این خصوص با خلاء جدی روبه رو است. اگر چه ایران ذیل این بندها می تواند واکنش متقابل خود را داشته باشد و به عدم فروش اورانیوم غنی شده و آب سنگین دست بزند، اما این واکنش در عین حال می تواند تخطی از برجام هم تلقی شود، چون به تولید و انباشت بیش از حد مجاز این دو ماده در داخل کشور منجر می شود؛ آژانس با این دو گانگی چگونه برخورد خواهد کرد؟

آژانس به هیچ روی مجاز به اتخاذ موضع سیاسی نیست. بد عهدی و خروج آمریکا از برجام در گزارش آژانس جایگاهی ندارد. آژانس موظف به ارائه گزارش فنی است.