مخاطره برای منافع هند در میانه تنش های ایران و آمریکا

نویسنده: ویوِک کاتجو

دیپلماسی ایرانی: معمولا چندان متداول نیست که در میانه رقابت های شدید و جدی انتخابات پارلمانی یک کشور، یک مقام خارجی از آن دیدن کند؛ با این حال، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران روز 14 ماه مه به دهلی نو سفر کرد تا با سوشما سواراج، همتای خود دیدار کند. اما چه اتفاقی دلیل این سفر ظریف بود؟ آیا این سفر نشان دهنده آن است که ایران به پیروزی ناراندرا مودی، نخست وزیر کنونی هند در انتخابات 6 هفته ای این کشور یقین دارد؟

ایران تحولات سیاسی در جنوب آسیا به ویژه در هند و پاکستان را از نزدیک دنبال می کند. این بعضا به دلیل همبستگی های تاریخی بین ایران و این دو کشور است، اما اینکه هند مشتری دیرینه نفت ایران محسوب می شود نیز در این کنجکاوی بی تاثیر نبوده است. همچنین، شمار قابل توجهی از جمعیت هند را مسلمانان شیعه تشکیل می دهند و دولت ایران ارتباطات بسیار نزدیکی با آنها دارد. هند و ایران همچنین علاقه مشترکی به صلح و ثبات در افغانستان و همچنین به توسعه ارتباطات از طریق بندر چابهار ایران دارند. مساله جالب توجه اینکه ایالات متحده این پروژه را از تحریم ها علیه ایران مستثنی کرده است.

هیچ شکی نیست که اگر ظریف که او را در جهان یک دیپلمات حرفه ای می دانند از در قدرت ماندن دولت مودی اطمینان نداشت، 5 روز قبل از آخرین دور رای گیری ها و 9 روز پیش از شمارش نهایی آراء در هند وقت خود را برای گفت و گو درباره مسائل حساس منطقه ای در دهلی نو نمی گذراند. از این رو، این دیدار تا اندازه ای نشان دهنده دیدگاه یکی از قدرت های اصلی منطقه به نتیجه انتخابات هند است. اما به طور قطع این دیدار معنا و مفهومی بیشتر از این پیام در بر دارد.

به وضوح  دولت ترامپ می خواهد اقتصاد ایران را با ممانعت از صادرات سوخت های فسیلی فلج کند و به همین دلیل معافیت از تحریم ها را که در ماه نوامبر برای 8 مشتری نفتی ایران از جمله هند در نظر گرفته بود، لغو کرده است.

این در حالی است که هند پیش از لغو معافیت از تحریم ها خود واردات نفتی از ایران را کاهش داده بود. سوشما سواراج در دیدار با ظریف به او گفت که دولتی که پس از انتخابات روی کار بیاید در این زمینه تصمیم نهایی را اتخاذ خواهد کرد.

هند پیشتر اعلام کرده بود که یک سری برنامه ریزی ها را برای ممانعت از بروز اختلال در تامین منابع نفتی انجام داده است. آنچه ناگفته باقی مانده هزینه زیادی است که هند باید برای جایگزینی نفت ایران بپردازد. تا پیش از دوم ماه مه سال جاری، هند نزدیک به 11 درصد از نفت وارداتی خود را از ایران می خرید. هند همچنین از ونزوئلا نفت خام می خرد و اختلال در تامین بر سبد انرژی این کشور از نظر عرضه و هزینه تاثیر می گذارد.

با این حال، دولت هند باور دارد از آنجایی که نفت خام ونزوئلا توسط بازیکنان خصوصی وارد می شود، بحران تامین قابل مدیریت است و می توان اختلالات را برطرف کرد. از اواسط دهه 1980 به بعد هند به یک صادر کننده خالص محصولات نفتی تبدیل شده و در عین حال برای اولین بار برخی از مواد اولیه را از ایالات متحده خریداری کرده که این اقدامات به کاهش برخی از خسارت های ممنوعیت واردات نفت ایران تحت فشارهای ایالات متحده کمک کرده است.

گزارش ها همچنین حاکی از آن هستند که سواراج و ظریف درباره آخرین موضع گیری در رابطه با توافق هسته ای ایران گفت و گو کرده اند. ایران هنوز از این توافق خارج نشده، اما تصمیم گرفته است بخش هایی از آن را نادیده بگیرد و اعلام کرده که غنی سازی اورانیوم در سطوح بالاتر را از سر خواهد گرفت. این مساله برای ایالات متحده و متحدان اسرائیلی و سعودی و اماراتی آن حائز اهمیت است چراکه آنها به دنبال یک توافق جدید هستند که مانع از پیشرفت ایران در غنی سازی یا پیشروی در سیستم های موشکی حمل کننده کلاهک شود.

هند در منطقه آسیای غربی منافع اقتصادی، تجاری و استراتژیک دارد. از این رو، حفظ صلح و امنیت در منطقه از منافع حیاتی آن به شمار می رود. به رغم درگیری با انتخابات، زیر نظر داشتن شرایط و تحولات این منطقه یکی از مشغولیت های دائمی دولت هند است. هند در رویکردی عاقلانه تاکنون از مناقشات در منطقه دور مانده و روابط سنتی و مثبت خود را با همه طرفین حفظ کرده است. تحریم های ایالات متحده علیه ایران رویکرد بی طرفی استراتژیک هند را به چالش کشیده است، اما این مساله درباره همه کشورهایی که می خواهند سیاست خارجی خود را مستقل برنامه ریزی کنند، صدق می کند.

در هر حال، دیپلماسی بین المللی نیازمند یافتن راهکار بین منافع گاهی اوقات متناقض است. در این مورد هم دیپلمات های هند درباره تمدید احتمالی معافیت خود از تحریم های ایران با همتایان آمریکایی خود گفت و گو کرده اند. اما در عین حال مساله حمایت ایالات متحده از تلاش های هند برای تعیین سرکرده جیش محمد به عنوان «تروریست بین المللی» هم مطرح بوده و ظاهرا ایالات متحده در برابر این لطف خود کوتاه آمدن هند در رابطه با اعمال فشار علیه ایران از طریق محدودیت در صادرات نفتی را خواستار شده است. در شرایط کنونی، هر گونه بحران و ناآرامی در غرب آسیا می تواند اولین چالش و آزمون برای دولت جدید هند باشد که پس از انتخابات مسئولیت سیاست گذاری را بر عهده می گیرد.

منبع: آسیا تایمز / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34