آتش جنگ در لیبی

درگیری‌ها در لیبی میان نیرو‌های دولت وفاق ملی لیبی (مستقر در غرب) با نیرو‌های «ارتش ملی» (مستقر در شرق این کشور) در حال گسترش است و رسانه‌ها و ناظران بین المللی، از گسترش درگیری‌ها و احتمال بروز یک جنگ تمام عیار داخلی در این کشور خبر می‌دهند. گزارش‌ها حاکی است، دو طرف درگیر روز شنبه در اطراف فرودگاه قدیمی و تعطیل طرابلس، منطقه قصر بن غشیر و وادی الربیع به شدت با یکدیگر درگیر شدند.

جنگنده‌های دولت وفاق ملی لیبی، مناطق تجمع نیروهای ارتش ملی لیبی، تحت فرماندهی خلیفه حفتر در منطقه "مزده" در جنوب شهر غریان را هدف قرار دادند. همزمان گروهی از گردان ویژه نیروهای بازدارنده دولت وفاق وارد محورهای درگیری در جنوب طرابلس شدند.

در همین زمینه، نیروهای وابسته به دولت وفاق ملی لیبی در بیانیه‌ای اعلام کردند که کنترل فرودگاه بین‌المللی طرابلس را به دست گرفته‌اند. در این بیانیه آمده است، گروه حمایت از طرابلس و دیگر گروه‌های نظامی هم‌پیمان آن، با نیروهای حفتر در اطراف فرودگاه به شدت درگیر شده‌اند و در تلاش برای بیرون راندن آنها از این منطقه هستند.

«فتحی باشاغا»، وزیر کشور دولت وفاق ملی لیبی نیز گفت، این نبرد ادامه دارد و اوضاع میدانی بسیار خوب است و نیروهای دیگری نیز به نبرد ملحق می‌شوند.

شبکه الجزیره با اعلام این خبر همچنین به نقل از یک منبع در شورای ریاستی لیبی اعلام نمود، حمله خلیفه حفتر به طرابلس، با دستور و هماهنگی عربستان سعودی صورت گرفته است. شبکه اسکای‌نیوز نیز گزارش داد: یک فروند هواپیمای جنگی دولت وفاق ملی به ریاست «فایز السراج»، یک پایگاه ارتش ملی به فرماندهی حفتر در جنوب طرابلس را بمباران کرد. همچنین تجهیزات نظامی گردان ۱۶۶ عملیات "البنیان المرصوص" برای پشتیبانی از نیروهای دولت وفاق به این منطقه رسیدند. پس از پیشروی نیروهای وفاق، درگیری‌ها منجر به عقب‌نشینی نیروهای حفتر شد.

همچنین اسماعیل شکری، عضو اتاق عملیات نظامی مرکزی وابسته به ستاد مشترک وابسته به دولت وفاق از به اسارت درآمدن خواهرزاده خلیفه حفتر در درگیری‌های رخ داده در جنوب شهر العزیزیه خبر داد. تیپ چهار منطقه نظامی غربی نیز در مرزهای غریان با نیروهای حفتر درگیر شدند. عماد الطرابلسی، فرمانده پایگاه‌های امنیتی نیروهای دولت وفاق اعلام کرد: این نیروها کنترل منطقه العزیزیه در جنوب غرب طرابلس را به دست گرفتند و نیروهای حفتر نیز به سمت اطراف شهر غریان عقب‌نشینی کردند. پیشتر فتحی باشاغا، وزیر کشور دولت وفاق در گفت‌وگو با شبکه ماهواره‌ای "لیبیا الاحرار" گفته بود که این نیروها دوباره کنترل فرودگاه قدیمی شهر طرابلس را پس از کنترل چند ساعته نیروهای حفتر بر آن به دست گرفتند.

در مقابل احمد المسماری، سخنگوی نیروهای حفتر ضمن اعتراف به کشته شدن ۱۵ تن از این نیروها از زمان آغاز درگیری‌ها در پنج‌شنبه گذشته، این خبر را که نیروهای حفتر کنترل فرودگاه قدیمی طرابلس را از دست داده باشند، تکذیب کرد. المسماری گفت: به یگان هوایی وابسته به حفتر دستور داده شد، هر جنگنده‌ای بر فراز منطقه عملیات در طرابلس و اطراف آن و فرودگاهی که از آنجا به پرواز درآمدند را هدف قرار بدهند. غسان سلامه، فرستاده سازمان ملل به لیبی پیشتر گفته بود که کنفرانس ملی جامع برای حل بحران لیبی در تاریخ خود برگزار خواهد شد، مگر اینکه شرایط ما را مجبور کند آن را به تأخیر بیندازیم.

سلامه تأکید کرد: سازمان ملل به دنبال برگزاری کنفرانس ملی درباره انتخابات احتمالی لیبی در تاریخ مقرر آن است. دفتر ریاست جمهوری فرانسه نیز با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد، امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری این کشور و آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل روز شنبه گفت‌وگوی تلفنی درباره وضعیت لیبی داشتند. طبق بیانیه یاد شده، ماکرون و گوترش در این تماس بر اهمیت حل سیاسی بحران فعلی لیبی ـ بنا بر قوانین حقوق بشری و قطعنامه شورای امنیت ـ تأکید کردند.

در این بیانیه آمده است: فرانسه به حمایت خود از میانجیگری سازمان ملل در لیبی ادامه خواهد داد.

در همین راستا، گروه هفت کشور بزرگ صنعتی غرب، با انتشار بیانیه‌ای به گروه‌های درگیر در لیبی نسبت به سوءاستفاده از تأسیسات نفتی در درگیری‌ها هشدار داده و تأکید کردند، این تأسیسات، تولیدات و درآمدهای نفتی لیبی متعلق به مردم این کشور است و هیچ گروهی حق ندارد از آنها در راستای تحقق منافع سیاسی خود استفاده کند. وزرای خارجه این گروه به خلیفه حفتر در مورد ادامه عملیاتش علیه طرابلس و تهدید دولت وفاق هشدار داده و از او خواستند به این حمله پایان دهد، در غیر این صورت با اقدامی بین‌المللی روبه رو خواهد شد.

«ارتش ملی لیبی» به فرماندهی ژنرال حفتر بر غرب و مرکز لیبی و نیز منطقه فزان در جنوب غربی این کشور سیطره یافته و تنها طرابلس، پایتخت این کشور باقی مانده است و به نظر می‌رسد که وی عزم خود را برای تصرف این شهر نیز جزم کرده تا به رؤیای خود یعنی رسیدن به تاج و تخت در لیبی جامه عمل بپوشاند؛ همچنانکه وی به خاطر همین امر از سرهنگ «معمر القذافی» رهبر پیشین لیبی در جریان کودتای سال ۱۹۶۹ جدا شد.

آتش جنگی هفت ساله

مخالفان معمر قذافی، رهبر سابق لیبی، در یک موضوع با هم توافق نظر عمیق داشتند: مخالفت با قذافی. اما ظاهرا، این موضوع تنها مساله‌ای بود که آنها را به هم پیوند می‌داد. جز این، تقریبا بر سر هیچ موضوع دیگری بین آنها توافق‌ نظری وجود نداشت و از فردای سرنگونی قذافی، دعوا بر سر قدرت شروع شد.

این در حالی بود که انقلابیون لیبی، برخلاف همسایگانشان در مصر و تونس ناچار شده بودند که اسلحه به دست بگیرند و برای سرنگونی حاکم "خودکامه"، بجنگند. وقتی قذافی از صحنه سیاست لیبی حذف شد، اسلحه از دست مخالفانی که در سراسر کشور، جشن پیروزی انقلاب برپا کرده بودند، حذف نشد.

در هفت سالی که از سقوط قذافی گذشته، لیبی با پارلمان‌های موازی، دولت‌های موازی، ارتش‌های موازی، حدود ۱۵۰۰ گروه شبه‌نظامی، دو کودتای ناموفق و یک جنگ داخلی تمام عیار روبه‌رو بوده. از تندروترین طرفداران ایده‌های اسلامی و اجرای "قانون شریعت" به سبک داعش گرفته، تا سلطنت‌طلب‌های محافظه‌کار و سکولارهای ارتشی و دموکرات‌های لیبرال، همه در این مدت تلاش کرده‌اند قدرت را در کشور به دست بگیرند.

در نتیجه، در آوریل ۲۰۱۹ (فروردین ۹۸)، هفت سال و پنج ماه بعد از اینکه معمر قذافی به دست مخالفانش افتاد و در فاصله کوتاهی کشته شد، لیبی نه تنها روی خوش به خود ندیده، بلکه بار دیگر در آستانه یک جنگ داخلی تمام عیار قرار گرفته که می‌تواند سومین جنگ داخلی این کشور ظرف هفت سال گذشته باشد.

لیبی هم مانند کشورهایی که بعد از دهه‌ها از دست یک حکومت غیردموکراتیک رها می‌شوند، در روزهای نخست فردای سقوط قذافی در ماه عسل پرشوری از امید به آینده فرو رفت. گروه‌های سیاسی مختلف با سرعت تاسیس می‌شدند و هر کدام برای کشور برنامه‌ای داشتند. هدف نخستین این بود که هر چه زودتر انتخاباتی برگزار شود و یک مجلس، شبیه به مجلس موسسان، قانون اساسی تدوین کند و آن را به رفراندوم بگذارد.

سرانجام بعد از یک بار تاخیر، این انتخابات در سال ۲۰۱۲ برگزار شد و مردم لیبی در نخستین رای‌گیری پساقذافی، نمایندگان نهادی را با نام "کنگره ملی لیبی" برگزیدند؛ یک نهاد متکثر که بخش اصلی نمایندگانش به حزب و گروه سیاسی خاصی وابستگی نداشتند و مجموعه‌ای از تمایلات قومیتی و قبیله‌ای، راه ورود آنها را به این نهاد قانون‌گذاری هموار کرده بود. اما در مجموع اسلامگرایان در این کنگره دست بالا را داشتند.

گرفتاری از همین کنگره و اختلافات شدید درون آن آغاز شد. از اتهام فساد و تبانی تا حتی ارتباط با باندهای خلافکار و گروه‌های شبه‌نظامی و آدم‌ربایی و باج‌گیری، همه بحران‌هایی بودند که برخی از نمایندگان کنگره ملی با آن درگیر شدند. عمق اختلافات انتخاب رئیس دولت را غیرممکن کرده بود و دعوای سیاسی، کشور را در آستانه ورشکستگی و سقوط کامل قرار داد.

این میان تلاش برخی اسلامگرایان برای اجرای قوانین شریعت، اجباری کردن حجاب در دانشگاهها و جداسازی زنان و مردان موجب شد تا برخی نمایندگان مخالف جلسات این کنگره را به کلی تحریم کنند. نخستین کودتای ناکام لیبی نیز از دل همین کنگره بیرون آمد و در سال ۲۰۱۳ تعدادی از اعضای آن تلاش کردند با شبه‌نظامیانشان، نخست‌وزیر را برکنار کنند.

حفتر کیست؟

ناکارآمدی کنگره ملی در اداره کشور، فقدان یک ارتش و پلیس متحد و گسترش ناامنی و در نهایت قدرت گرفتن اسلامگرایان در نقاط مختلف کشور موجب شد تا زمینه برای ظهور یک نظامی قدرتمند فراهم شود: ژنرال خلیفه حفتر که زمانی خود از یاران معمر قذافی در کودتای سال ۱۹۶۹ بود و بعد از سال‌ها تبعید خودخواسته، بعد از بهار عربی به کشور بازگشته بود.

ژنرال حفتر، یکی از عالی‌رتبه‌ترین نظامیان متحد قذافی بود که در نخستین سالهای قدرت او در دهه ۷۰ میلادی، در رده‌های بالای ارتش لیبی حضور داشت. او فرماندهی نیروهای لیبی را در جنگ ۱۹۷۳ یوم‌کیپور با اسرائیل برعهده داشت و در دهه ۸۰ میلادی با ایده‌های صدور انقلاب قذافی درگیر بود. او در سال ۱۹۸۷ در جنگ چاد-لیبی دستگیر شد. اما قذافی که حضور نیروهای لیبی را در چاد تکذیب می‌کرد، زیر بار حضور حفتر در این درگیری نرفت و او را نیروی خودسر خواند.

از اینجا حفتر با قذافی دشمن شد و بعد از آزادی به آمریکا رفت و در تمام سالها برای سقوط قذافی فعالیت کرد. او بعد از سقوط قذافی به کشورش بازگشت و در ابتدا حتی صحبت از مقام فرماندهی ارتش برای او بود؛ پستی که در نهایت به حفتر نرسید، اما کشته شدن باقی نظامیان عالی‌رتبه خیلی زود او را به یکی از مهم‌ترین چهره‌های ارتش تبدیل کرد.

در سال ۲۰۱۴ و زمانی که دیگر شهر مهم لیبی، بنغازی درگیر قدرت گرفتن اسلامگرایان تندرو بود و ضعف کنگره ملی در اداره کشور علنی شده بود، ژنرال حفتر در یک سخنرانی تلویزیونی عملا علیه کنگره ملی کودتا کرد و تلاش نمایندگان این نهاد را برای تمدید دوره فعالیتشان به رسمیت نشناخت. او همزمان جنگی را با نام "عملیات کرامت" علیه اسلامگرایان آغاز کرد که بدنه ارتش سابق لیبی از آن حمایت می‌کرد. از اینجا، یارگیری ژنرال حفتر و شکل‌گیری ارتش مورد نیازش آغاز شد.

خروج نیروهای آمریکایی از لیبی

امروز (یکشنبه) فرماندهی نظامی آمریکا در آفریقا (آفریکام) از خارج کردن نیروهای خود و کارمندان خارجی از لیبی از طریق دریا به دنبال تنش موجود در این کشور آفریقایی خبر داد.

توماس والدهاوزر، سخنگوی فرماندهی نظامی آمریکا در آفریقا در بیانیه‌ای اعلام کرد، واقعیات امنیتی در لیبی اوضاع این کشور را بسیار پیچیده کرد و اینکه چه رخ خواهد داد غیرقابل پیش‌بینی است.

فرماندهی مرکزی آمریکا در آفریقا (آفریکام) اعلام کرده که مأموریت ناوهای آمریکا خارج کردن سربازان آمریکایی از ساحل جنزور در غرب طرابلس بوده است. در بیانیه این فرماندهی آمده است که آمریکا این سربازان را موقت و با توجه به شرایط امنیتی از طرابلس لیبی خارج کرده است.

یک نوار ویدیویی منتشر شده نشان می‌دهد، دو ناوچه آمریکایی در سایه تداوم عملیات نیروهای ارتش مستقر در شرق این کشور و پیشروی به سمت طرابلس در حال خارج کردن نیروهای نظامی در غرب طرابلس هستند. آفریکام در بیانیه خود آورده است، متعهد به حمایت نظامی از هیأت‌های دیپلماتیک و نیروهای ضد ترور خود و تقویت همکاری و بهبود اوضاع امنیتی در سراسر منطقه است.

به نقل از شبکه خبری روسیا الیوم، منابع لیبیایی اعلام کردند که ناوچه‌های آمریکا تعدادی از اتباع این کشور را از محل اقامتشان در منطقه توریستی جنزور در غرب طرابلس خارج کردند.

رقابت محور ترکیه و قطر با محور عربستان

رأی الیوم، روز یکشنبه در سرمقاله خود آورد: جنگی که بار دیگر میان نیروهای ارتش ملی به فرماندهی «خلیفه حفتر» و دولت وفاق ملی لیبی به ریاست فایز سراج مستقر در طرابلس شلعه ور شده، تنها جنگ این دو طرف نبوده، بلکه جنگی میان شبکه الجزیره نماینده ائتلاف قطر ـ ترکیه و شبکه سعودی «العربیه» حامی حفتر و نماینده ائتلاف محاصره کننده قطر یعنی مصر، عربستان ،امارات و بحرین است؛ به معنای دیگر لیبی بار دیگر شاهد یک جنگ رسانه ای همزمان با درگیری های خونین نظامی در عرصه میدانی است.

این روزنامه نوشت: همه از اوضاع لیبی ابراز نگرانی می کنند و این فصل مشترک همه طرف هاست؛ از جمله ابراز نگرانی شورای امنیت سازمان ملل متحد که روز جمعه جلسه اضطراری برگزار کرد، ولی همه اینها یک فریب است که از طریق آن سعی می شود تا از حفتر و نیروهای آن برای حمله به پایتخت به بهانه مبارزه با تروریسم حمایت شود.

رأی الیوم نوشت: حفتر این حمله را پس از دریافت چراغ سبز از کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله عربستان، امارات و مصر که اخیرا از آنها دیدار کرده و کشورهای ابرقدرت شامل روسیه، فرانسه و آمریکا که برای پایان دادن به آشوب در لیبی ابراز تمایل کرده اند، انجام داد. سه کشور اخیر پیشتر بهای دخالت ناتو در سال 2011 در لیبی را که باعث تغییر نظام این کشور و تبدیل آن به پایگاهی برای مهاجرت غیر قانونی به اروپا و مخفیگاهی برای گروه های تروریستی و تندرو شد، پرداختند.

رأی الیوم می افزاید: حمایت نظامی و سیاسی از سوی مثلث سعودی، اماراتی و مصری از حفتر و نیروهای آن در هفت سال گذشته، هیچ گاه متوقف نشده است و آنها با تجهیزات نظامی شامل تانک ها و خودروهای زرهی و تجهیزات پیشرفته نظامی و نیز هواپیماهای جنگی و کمک های مالی میلیارد دلاری از وی حمایت کردند.

همچنین این حمله در حالی صورت می گیرد که قطر تحت محاصره بوده و چهره مردمی «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهوری ترکیه به عنوان حامی فایز سراج کاهش یافته و کشورش در بحران اقتصادی بوده و اختلاف ترکیه و آمریکا بر سر معامله موشک های «اس 400 » روسیه ممکن است شدیدتر شود.

رأی الیوم افزود: کفه ترازو به نفع «خلیفه حفتر» سنگین تر است، به دلیل داشتن سلاح های پیشرفته و قوی که از منابع مختلف در اختیار آن قرار داده شده و از حمایت قبایل قدرتمندی وابسته به معمر قذافی (دیکتاتور سابق لیبی) همانند الورفله و المقارحه و العبیدات برخوردار است و برخی از معامله میان سیف الاسلام قذافی و خلیفه حفتر برای تقسیم قدرت در صورت تسلط بر طرابلس و سیطره بر آن خبر می دهند.

نیروهای حفتر بر شرق و جنوب و بخش بزرگی از چاه های نفت لیبی تسلط دارند و اکنون توانسته اند به فرودگاه بین المللی طرابلس برسند و روز گذشته برای ساعاتی بر آن تسلط یافتند؛ این به آن معناست که نبرد طربلس قاطعانه خواهد بود و هرکسی پیروز از آن بیرون آید، حاکم جدید این کشور خواهد بود.

نشست فوق‌العاده شورای امنیت

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، که برای میانجیگری میان طرف‌های درگیری به لیبی سفر کرده است، در بنغازی با ژنرال خلیفه حفتر، رهبر نظامیان شورشی، به گفتگو نشست. از نتایج این گفتگو تاکنون گزارشی منتشر نشده است. هدف اصلی سفر دبیرکل سازمان ملل، مقابله با از سرگیری جنگ داخلی در لیبی است، زیرا نیروهای مسلح پراکنده در کشور، دولت مرکزی را که در طرابلس مستقر است به رسمیت نمی‌شناسند و از آن پیروی نمی‌کنند.

آلمان اعضای شورای امنیت را به نشستی فوق‌العاده در شامگاه جمعه (پنجم آوریل) دعوت کرده است. هم‌ا‌کنون آلمان و فرانسه به طور مشترک ریاست شورای امنیت را به عهده دارند. اشتفان زایبرت، سخنگوی دولت آلمان، در برلین گفت که دولت فدرال به شدت نگران اوضاع لیبی و بازگشت جنگ داخلی به این کشور است. او تصریح کرد که هیچ راه‌ حل نظامی برای بحران لیبی وجود ندارد و نیروهای سیاسی چاره‌ای جز گفتگو با هم ندارند. "ارتش ملی لیبی" به رهبری ژنرال حفتر از روز چهارشنبه (سوم آوریل) پیشروی به سوی طرابلس را شروع کرده و تا نزدیکی پایتخت رسیده است. ژنرال حفتر هدف از این حمله را پاک‌سازی غرب لیبی از نیروهای "مزدور و تروریست" اعلام کرده است. بنا به آخرین گزارش‌ها در ساعات اخیر از پیشروی نیروهای وابسته به حفتر به سوی پایتخت جلوگیری شده است.

حرکات ژنرال حفتر، افسر بازنشسته‌ای که گفته می‌شود در حل مشکلات تنها به قهر و خشونت باور دارد، نگرانی جامعه جهانی را برانگیخته است. در اطلاعیه‌ای که از سوی آمریکا، فرانسه، ایتالیا، امارات متحده عربی و بریتانیا منتشر شد، تصریح شده است که تشدید قهر و خشونت در لیبی بار دیگر این کشور را به هرج و مرج خواهد کشاند.

در این اطلاعیه از همه نیروهای فعال در لیبی خواسته شده که با غسان سلامه، فرستاده ویژه سازمان ملل در امور لیبی، همکاری سازنده داشته باشند. این کشورها در عین حال گفتند که در برابر مسئولان بازگرداندن لیبی به شرایط جنگ داخلی، بی‌تفاوت نخواهند بود. روسیه نیز نسبت به "خونریزی دوباره" در لیبی هشدار داده است. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، اظهار داشت که بحران باید تنها با "راه‌های سیاسی صلح‌آمیز" حل شود.

لیبی زمانی در مقایسه با سراسر آفریقا یکی از بهترین کشورها از نظر استانداردهای بهداشتی و سطح زندگی بود. این کشور نفت‌خیز، به واسطه درآمد سرشارش همواره این فرصت را داشته که سرنوشتی متفاوت از همسایگان گرفتارش داشته باشد و دهه‌هاست که مخالفان سیاسی‌اش، رویاهای بلندپروازانه‌ای برای آینده سیاسی-اقتصادی آن در سر داشته‌اند. اما از فردای سرنگونی قذافی، آنچه در لیبی رخ داد، نقطه مقابل هرآنچه بود که توسعه سیاسی-اقتصادی می‌توانست به ارمغان بیاورد.

حالا نیز بعد از هفت سال جنگ، نه تنها از ثبات و دموکراسی خبری نیست. بلکه کشور در آستانه سومین جنگ داخلی قرار گرفته. ضمن اینکه فراتر از جنگ، این نگرانی نیز وجود دارد که ژنرال حفتر تلاش کند با هدف بازگرداندن ثبات و امنیت، آزادی‌ها و حقوق سیاسی شهروندان را محدود کند.