مصر ایفای نقش در منطقه را از سر می گیرد

نویسنده: امیلی هاوتورن

دیپلماسی ایرانی: سال 2019 دقیقا 150 سال از اتمام کانال سوئز توسط مصر می گذرد؛ آبراهه ای که دریای دریاهای مدیترانه و سرخ را به یکدیگر متصل می کند و مسیر دریانوردی مهم جهانی است که موقعیتی استراتژیک برای مصر به وجود آورده است. اما کنترل این مسیر هم برای جبران کاهش اهمیت مصر در سطح جهانی کافی نبوده است.

اگرچه درباره اهمیت مصر در نظام جهانی مناقشاتی وجود دارد، اما شکی نیست که این کشور در منطقه نقش مهمی ایفا می کند. با این حال، تمایل مصر به مشارکت در امور منطقه همواره به ثبات در داخل این کشور وابسته بوده است. امروز، بعد از گذشت سال ها از هرج و مرج سیاسی از زمان بهار عربی و بازگشت ارتش به قدرت، امور سیاسی داخلی مصر تثبیت شده است.

در این رویکرد جدید مجلس مصر حتی درباره محدود کردن دوره ریاست جمهوری صحبت می کند که نشانه ای از اعتماد دولت به ایمن بودن در برابر چالش های داخلی است. اقتصاد هم به روند عادی بازگشته و شاخص های اقتصاد کلان پس از تکمیل تقریبی برنامه بلند پروازانه 3 ساله صندوق بین المللی پول در حال تثبیت شدن است. از این رو، همانطور که دهه گذشته برای مصر زمان تمرکز بر امور داخلی بوده، این کشور اکنون در موقعیتی قرار گرفته است که می تواند نقش تاریخی خود را به عنوان یک قدرت میانی باز یابد.

قدرت منطقه ای و جهانی مصر

مصر در بخش اعظمی از تاریخ مدرن به عنوان یک قدرت میانی استراتژیک در خاورمیانه ایفای نقش کرده، در درگیری های مختلف میانجی گری کرده یا برای کشورهای مایل به استفاده از قدرت خود، حمایت های دیپلماتیک فراهم آورده است. مصر موقعیتی محوری در جهان عرب و مسلمان دارد و از خط ساحلی وسیع در امتداد سه مسیر اصلی دریایی یعنی دریای سرخ، دریای مدیترانه و رود نیل بهره می برد. این کشور همچنین بزرگترین نیروی نظامی عرب و نیروهای دیپلماتیک پیشرفته را دارا می باشد.

اگرچه عربستان سعودی و دیگر کشورهای دیگر خلیج فارس در سال های اخیر در دیپلماسی فعال تر بوده اند؛ اما دولت مصر خیلی پیش از وجود بسیاری از آنها یک رهبر منطقه ای به شمار می رفته است.

تثبیت امور داخلی

اعتراضات بهار عربی با سرنگونی حسنی مبارک، رئیس جمهوری دیرینه مصر در سال 2011 و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در سال 2012 با یک لحظه نادر خوش بینی به دموکراسی همراه بود. به علاوه، در همین بازه زمانی بود که مصر از ایفای نقش منطقه ای دست کشید. با این حال طولی نکشید که شورای عالی نیروهای مسلح که نهاد نظامی مسلط بر بیشتر امور در مصر محسوب می شود، نشان داد تحولات سال های 2011 و 2012 تنها یک دوره وحشتناک و پرنوسان بوده اند. کودتای نظامی سال 2013، تهیه پیش نویس قانون اساسی کنونی مصر و انتخاب عبدالفتاح السیسی به عنوان رئیس جمهوری در سال 2014 حاکی از تلاش های این نهاد نظامی برای آرام کردن آب های متلاطم سیاسی بودند. در سال 2018 السیسی به راحتی در انتخابات پیروز شد و 4 سال دیگر برای تثبیت میراث خود به دست آورد.

در همین حال، اقتصاد شکننده مصر که همچنان پاشنه آشیل این کشور محسوب می شود، بهبود یافت. اگرچه مشکلاتی همچون نرخ بالای بیکاری و پایین ماندن ارزش ارز ملی همچنان باقی است، اما در سطح اقتصاد کلان شاخص ها از عملکردی بهتر نسبت به سال های گذشته حکایت دارند که بعضا به دلیل تعهدات مصر به صندوق بین المللی پول بوده است. مصر در سال 2018 بالاترین میزان رشد در یک دهه گذشته را تجربه کرده و موفق شده بیش از هر کشور آفریقایی سرمایه گذاری مستقیم خارجی جذب کند. پیشرفت قاهره در تثبیت اقتصاد و نظام سیاسی داخلی به این معنی است که اکنون برای ایفای نقشی فعالانه تر به عنوان یک میانجی و رهبری در برخی از اختلافات منطقه ای آرامش خاطر بیشتری دارد.

معطوف کردن توجه به خارج

اگرچه مصر شروع به ایفای نقش در منطقه کرده، اما همچنان بر حفاظت از هسته خود یعنی رود نیل و دلتا متمرکز مانده است. مصر در سال گذشته سعی داشته تنش ها با همسایگان جنوبی خود یعنی سودان و اتیوپی را کاهش دهد. اولویت بعدی مصر محافظت از مرزهای خود در برابر شبه نظامی هاست. همسایه غربی مصر یعنی لیبی اخیرا مامنی برای ستیزه جویی بوده است.

رهبران مصر همچنین برقراری ارتباط با حماس در نوار غزه را آغاز کرده اند تا به افزایش امنیت در شبه جزیره سینا کمک کنند. مصر همچنین به عنوان یک بازیگر اصلی برای کمک به مذاکرات بین طرف های مخالف در درگیری های فلسطین وارد عمل شده است.

مصر که سعی دارد جایگاه خود را به عنوان قدرت مدیترانه باز یابد، به یک بازیکن کلیدی در اکتشاف نفت و گاز در شرق دریای مدیترانه تبدیل شده است. مصر مشتاق امنیت بیشتر انرژی است و می خواهد توانایی تامین سوخت مورد نیاز بخش تولیدی خود را به دست آورد و سعی کرده در این زمینه با یونان و قبرس و همچنین اسرائیل و ایتالیا هماهنگ عمل کند، چراکه این هماهنگی امکان به چالش کشیدن ترکیه که رقیب اصلی مصر در همه مناقشات اکتشافات نفتی و گازی در دریای مدیترانه محسوب می شود را فراهم می آورد.

حوزه نفوذی مصر در دوران ریاست جمهوری السیسی افزایش یافته است، اما این مساله می تواند با مخاطره اختلافات احتمالی با سایر قدرت های منطقه ای نظیر عربستان سعودی، ترکیه، ایران و امارات متحده عربی همراه شود. قاهره معتقد است که بی میلی آن به مناقشات در مناطقی دورتر همچون سوریه و عراق و شبه جزیره عربستان، احتمال بروز چنین تنش هایی را کاهش می دهد. قاهره به کمک به برقراری ثبات در مناطق دورتر تمایل دارد، اما در این زمینه بی گدار به آب نمی زند.

اگرچه به نظر می رسد مصر توانایی ظاهر شدن به عنوان یک قدرت میانجی در منطقه را بازیافته، اما این کشور همچنان با چالش های چشمگیر سیاسی و اقتصادی مواجه است. هرچه مصر بیشتر به سمت مشارکت در امور فراتر از مرزهای خود پیش برود، بیشتر با خطر مواجهه با قدرت های منطقه ای و جهانی که اولویت های مشترکی با آن ندارند، روبرو می شود. ایالات متحده پیشتر اعتراض خود را رابطه نزدیک مصر با روسیه اعلام کرده است. همکاری هایاقتصادی مصر با چین نیز خوشایند ایالات متحده نخواهد بود. اما به هر صورت، تا زمانی که قاهره از اوضاع داخلی مصر مطمئن باشد، نقشی فعالانه تر در خاورمیانه ایفا خواهد کرد.

منبع: استرتفور / مترجم: طلا تسلیمی