جنگ طلبی ترکیه در سوریه تهدیدی برای منافع ایران است

عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – بعد از تجاوز زمینی 24 دسامبر سال 2016 ارتش ترکیه به خاک سوریه، طی عملیاتی به نام سپر فرات و نیز حمله 20 ژانویه سال جاری میلادی به منبج و عفرین، ذیل عملیات شاخه زیتون، در چند ماه اخیر شاهد تکرار اظهارنظرهای مقامات ارشد ترکیه از خود رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور این کشور گرفته تا فؤاد اوکتای، دستیار و معاون رئیس‌ جمهور در مورد اقدام علیه نیروهای کرد سوریه، در شرق فرات هستیم. اما زمانی این مساله حساس تر شد که خلوصی آکار، وزیر دفاع ملی ترکیه نیز در این راستا اظهارات مشابهی را عنوان کرد. 

از سوی دیگر نیز به موازات این مواضع شاهد برخی تحرکات معنادار جیش الحر در عفرین و منبج هستیم که ظن وقوع این حمله ارتش ترکیه را با کمک نیروهای مسلح همسو را در شرق فرات افزایش می دهد. برآیند این اظهار نظرها و تحرکات نشان از این دارد که گویا تجاوزات مکرر به خاک سوریه با دلایل واهی زیر دندان اردوغان و ارتش ترکیه مزه کرده است؛ به خصوص که دو حمله پیشین این کشور نیز با برخوردی جدی از طرف مجامع جهانی و کشورها روبه رو نشد. اما سوال مهم اینجا است که به واقع هدف این دور از حملات احتمالی ارتش ترکیه به شرق فرات چیست؟ اردوغان در سایه این اظهارنظرها چه برنامه ای را در سوریه دنبال می کند؟ آیا این دور از تجاوزات ترکیه نیز مانند دفعات پیشین با سکوت جهانی روبه رو خواهد بود؟ آیا می توان گفت که در سایه این حملات به سوریه و نیز تجاوز سال 2015 به خاک عراق، حضور در استان نینوا و استقرار در ارتش ترکیه در پادگان بعشیقه، اکنون سیاست های اشغالگری به رویه ثابت آنکارا بدل شده است؟ 

تنش آنکارا - واشنگتن در زمین سوخته

با سرایت جنگ سوریه به داخل ترکیه و ناامنی گسترده ای که حتی تا قلب آنکارا و استانبول هم پیش رفت سبب شد تا این کشور راهکار حمایت از گروه های معارض مسلح سوری را با هدف سرنگونی بشار اسد به سمت وسوی برنامه ای تدافعی ببرد. در این میان نیز با از دست رفتن نیرو و توان گروه های معارض مسلحی که ترکیه از آنها در جنگ سوریه پشتیبانی و حمایت می کرد سبب شد تا تهدید کردهای سوریه که ارتباط تنگاتنگی با پ.ک.ک دارند نیز برای آنکارا بیش از پیش جدی شود. از این رو شمال سوریه که محل تجمع نیروهای  P.Y.Dو Y.PG بود به سیبل حملات ارتش ترکیه با بهانه حفظ امنیت داخلی ترکیه و از بین بردن تهدید گروه های کردی مسلح بدل شد. اما همین بهانه کافی بود که بعد از عملیات سپر فرات در اواخر سال 2016 میلادی، آنکارا نگاه خود را به سمت تصرف و الحاق بخشی از سرزمین های سوریه به خاک خود ببرد. در این میان چه بهانه ای بهتر از وجود تهدیدات کردی! 

به موازات این نگاه رجب طیب اردوغان روز دوشنبه ۱۷ دسامبر (۲۶ آذر) از احتمال آغاز عملیات نظامی کشورش در شرق رود فرات در سوریه خبر داد. این خبر عملا ادامه راهبردی است که ترکیه از همان آغاز عملیات سپر فرات پی گرفته است؛ راهبردی که در سایه آن ترکیه، هم دخالت نظامی در شمال سوریه و هم زمان مشارکت سیاسی در روند آستانه را در پیش گرفت. در سایه همین سیاسیت ها ترکیه توانست موافقت روسیه را نیز در چارچوب مناطق کاهش تنش کسب کرده تا مسیر آنکارا طی دو سال اخیر برای تدوام عملیات‌های سپر فرات و بعد از آن شاخه زیتون ارتش و نیروهای همسو با ترکیه در سوریه و تصرف مناطق الباب، کوبانی، عفرین و منبج هموارتر شود.

البته حضور ماه گذشته گروه های گشت نیروهای آمریکا در نزدیکی شهر منبج و کمک به نیروهای کرد سوری در این منطقه سبب شد تا مناسبات آنکارا و واشنگتن بار دیگر دستخوش تلاطم شود. اگر چه پیشتر هم نگاه حمایتی کاخ سفید به شمال سوریه سبب شده بود تا آنکارا دست به ماشه ببرد؛ به ویژه که عدم مخالفت روسیه به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی بحران سوریه، زمینه مناسبی را برای دخالت‌های ترکیه در مناطق کردی و نیروهای نزدیک به آمریکا به منظور تضعیف و کم رنگ کردن نفوذ واشنگتن در شمال سوریه  فراهم کرد، اما این بار واکنش کاخ سفید و مواضع دونالد ترامپ که عنوان داشته است نیروهای ترکیه نباید به شهر منبج در۳۰ کیلومتری رود فرات وارد شوند، موجب شده تا اما و اگرهای جدی برای عملیاتی شدن حمله ترکیه شکل گیرد. 

هر چند ایالات متحده اخیرا برنامه ای را برای دستگیری سران پ.ک.ک مطرح کرده بود، اما باید عنون داشت که ضروریات و اقتضائات کردهای سوریه، علیرغم پیوستار سیاسی و امنیتی آن با پ. ک.ک از دید ترکیه، برای آمریکا به کلی متفاوت از شرایط کردهای ترکیه است. 

از این رو به نظر می رسد که واشنگتن برنامه ای جدی برای تقابل با آنکارا و عدم وقوع حمله ترکیه خواهد داشت؛ خصوصا که کنگره آمریکا اخیرا از دونالد ترامپ خواسته است استراتژی خود را در قبال جنگ سوریه مشخص کند و در این راستا یقینا کردهای سوریه به عنوان نیروهای همراه، نقش جدی در تعیین استراتژی کاخ سفید در این کشور خواهند داشت. در چند وقت گذشته عدم اجازه کردهای سوریه به دولت این کشور برای برگزاری انتخابات‌ها به‌ویژه انتخابات شوراها، نشان از زمینه سازی برای تحقق برنامه های آمریکا در این منطقه دارد. همین مساله نیز موجب شده تا ترکیه با حملات نظامی به‌نوعی مانع از بستر سازی ها برای تحقق برنامه های آمریکا در شمال سوریه شود که می تواند به عنوان اهرم فشاری از جانب کاخ سفید علیه آنکارا مورد استفاده قرار گیرد. لذا هرچند که بسیاری سفر اخیر جیمز جفری، فرستاده آمریکا در سوریه به ترکیه و دیدارهایش با سران این کشور  را چراغ سبز واشنگتن به آنکارا برای حمله به شرق فرات تعبیر کرده اند، اما وقایع و تحولات جاری حکایت از چیز دیگری دارد.

البته در این میان باید این مهم را در نظر داشت که در سایه این نگاه واشنگتن به شمال سوریه و نیز با در نظر گرفتن افزایش سطح تنش میان طرفین و پررنگ تر شدن برخی از اختلافات آمریکا و ترکیه در این منطقه در مورد مسئله کردی و همچنین تأکید شورای امنیت ملی ترکیه و مقامات نظامی این کشور به نظر می‌رسد، ترکیه برای درگیر نکردن تمام نیروهای خود و نیز عمیق نشدن اختلافش با آمریکا، یا از انجام عملیات نظامی در شرق فرات صرف نظر خواهد کرد یا این که در بهترین حالت شاهد وقوع عملیات نظامی در سطحی محدود خواهیم بود.  

هر چند که در این شرایط نیز باز شاهد پیچیده تر شدن پرونده مناسلات آنکارا –واشنگتن خواهیم بود. چون علی رغم این که آمریکا در چند سال اخیر و به خصوص از سال 2016 میلادی سعی کرده با سیاست تعامل هم زمان با ترک‌ها و کردها، ‌نوعی توازن را در ارتباطات خود به وجود بیاورد، ولی در حال حاضر شرایط حکایت از آن دارد که مدیریت این اختلافات از سوی طرفین با چالش روبه رو شده است. 

مضافا شکننده شدن آینده ادلب و از آن طرف نگاه جدی دمشق به شرق فرات در مجموع سبب شده تا ترکیه با گسترش نفوذ خود در خاک سوریه بستر ژئوپولتیک این کشور را در سایه اقدامات خود تغییر دهد. در این راستا اکنون آنکارا برنامه های خاصی هم برای ایجاد بستر سیاسی، اجتماعی و حتی آموزشی مناطق تحت اشغال خود مانند منبج و عفرین با استفاده از نیروهای کُردی همسو با خود دارد تا بتواند این مناطق را ذیل فرهنگ و نگاه خود تغییر داده و در این راستا فضا را برای الحاق این مناطق در آینده شکل دهد. لذا دیگر بازیگران حاضر در بحران سوریه و به خصوص ایران باید با رصد دقیق تحولات و حفظ چهارچوب‌های روند آستانه، مراقب تحرکات یک‌جانبه ترکیه باشد، زیرا رفتار ترکیه یقینا می‌‍‌تواند به اهداف و برنامه های تهران در سوریه و مهم تر از آن یکپارچگی این کشور آسیب جدی وارد کند.