تلاش برای ایجاد ارتش اروپایی در سایه تردیدها و مشکلات

شهره پولاب: دکترای جغرافیای سیاسی

دیپلماسی ایرانی: 11 نوامبر 2018 در یکصدمین سالروز پایان جنگ جهانی اول رهبران هفتاد کشور در کاخ الیزه پاریس گرد هم آمدند تا آن گونه که امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه گفت با یکدیگر متحد شوند و برای استقرار صلح در جهان مبارزه کنند. مکرون در 26 سپتامبر 2017 در یک سخنرانی در سوربن پاریس خواستار ایجاد اروپایی دمکراتیک، متحد و مقتدر از ادغامی جدید برای تقویت حاکمیت ملی کشورهای اروپایی شده بود. 

به نظر می رسد میان این دو فراخوان یعنی دعوت مکرون از سران کشورها برای استقرار صلح جهانی از یک سو و خواسته او برای بازنگری اتحادیه اروپا از سوی دیگر، رابطه ای است که می تواند هراس مکرون را از تهدیدات امنیتی اروپا به ایده آل های او برای اقتدار اروپا پیوند بزند.

مکرون در هراس از خروج ایالات متحده از ناتو است که بالقوه می تواند شرایط استراتژیک دشواری را برای امنیت اروپا ایجاد کند. بنابراین کشورهای اروپایی به ناچار باید برای امنیت خود همکاری های بیشتری داشته باشند و یک ارتش اروپایی برای محافظت اروپا در برابر ایالات متحده، چین و روسیه ضروری می نماید.

دیدگاه دفاعی امانوئل مکرون که می تواند او را به رهبر جدید اروپای متحد تبدیل کند، بر ضرورت استراتژیک همکاری کشورهای اروپایی با یکدیگر همراه با حس قوی از اتکای به خود در استفاده از فرصتهای سیاسی متمرکز است. از دیدگاه وی همگرایی اروپا نه تنها حاکمیت های ملی را کاهش نداده بلکه موجب تقویت آنها نیز خواهد شد. هدف مکرون این است که اروپا قادر باشد به یک قاره در مقیاس قدرتهایی مانند امریکا و چین تبدیل شود تا در صورت نیاز به طور مستقل همراه با توانایی بازدارندگی عمل کند و با تکیه بر ناتوی اروپایی نه با تکیه بی قید و شرط بر متحدان سنتی، نه تنها در دفاع از قاره سبز، بلکه با استفاده از ظرفیت های اروپایی برای اثرگذاری بر بیرون از مرزهای قاره ای عمل کند. 

پس از پایان جنگ جهانی دوم دو عامل "چگونگی محافظت اروپا در مقابل گسترش کمونیسم" و "چگونگی پیشگیری از جنگ ویرانگر دیگر" منجر به شکل گیری پیمان آتلانتیک شمالی در سال 1949 شد. ایده ساخت نوعی از ایالات متحده در اروپا از تفکرات وینستون چرچیل در سال 1946 بود که پس از آن تعدادی از جوامع اروپایی شروع به پیوند با یکدیگر کردند. سابقه ارتش اروپایی نیز به سال های پس از پایان جنگ جهانی دوم با پیشنهاد سیاستمدار فرانسوی رنه پلن “René Pleven” برمی گردد. در 27 ماه می 1952 پیمان اتحاد دفاع اروپایی، (EDC) European Defence Community توسط شش کشور اروپایی اعم از آلمان، فرانسه، ایتالیا و کشورهای بنلوکس یعنی بلژیک، هلند و لوکزامبورگ به امضا رسید. 

اگر چه تصمیمات دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده مبتنی بر خروج از پیمان همکاری ترانس- پاسیفیک، خروج از پیمان تغییرات آب و هوایی پاریس، افزایش تعرفه های کالاهای وارداتی، مقابله با ورود مهاجران به امریکا غیر قابل پیش بینی به نظر می رسید، خارج شدن از توافق هسته ای با ایران و تحت فشار قرار دادن اروپا برای حمایت از تحریم ها علیه تهران با حاصل جمع شکاف میان امریکا و اتحادیه اروپا غیر قابل اغماض می نماید. غیر قابل اعتماد بودن ترامپ از سوی اروپا موجب شد که کشورهای اروپایی علیرغم هراس از فعالیت های هسته ای ایران منافع حاصل از داشتن روابط تجاری با ایران را بر پیروی از سیاستهای تحریمی ترامپ ترجیح دهند. 

در مقابل اگرچه برای ترامپ نیز محرومیت از پشتیبانی اروپا در استراتژی های واشنگتن مشکل خواهد بود، اما تمارض اتحادیه اروپا در قبال سیاستهای ترامپ جایش را به توافقات دوجانبه میان ترامپ و هر یک از کشورهای اروپا خواهد داد.

ترامپ در اجلاس 2018 سران ناتو خواستارآن شده بود که اعضای ناتو ضمن پایبندی به سهم دو درصدی کنونی، بودجه دفاعی خود را به چهار درصد تولید ناخالص ملی افزایش دهند. وی در همین اجلاس انتقاد تندی به آلمان داشت که میلیاردها دلار نفت و گاز از روسیه خریداری می کند اما هزینه دفاع از آلمان را امریکا می پردازد. لهستان پیشنهاد داده که این کشور آماده است علاوه بر پرداخت هزینه 2 درصدی برای دفاع، تا مبلغ 2 میلیارد دلار نیز برای پرداخت هزینه های حضور نیروهای آمریکایی در خاک خود هزینه کند. بنابراین شاید ترامپ یک متحد قدر خود را از دست بدهد اما در عوض از حمایت برخی کشورهای اروپایی به طور جداگانه بهره مند خواهد شد. مسلما کشورهای کوچک اروپا با اقتصادهای کوچک پیوندهای عمیق تری با امریکا خواهند داشت.

هم روسیه و هم چین از شکاف ایجاد شده میان اروپا و امریکا خرسند خواهند بود. کنار آمدن در برابر هر یک از کشورهای اروپایی برای این دو کشور به طور جداگانه آسان تر از مقابله با یک گروه کشورهای اروپایی به اضافه آمریکا در ناتو است. روسیه می تواند در غیاب امریکا از همکاری های نظامی با اروپایی با یک ارتش مستقل برخوردار شود. از دید ولادیمیر پوتین دیدگاه روسیه در تطابق با اهداف فرانسه بوده و درخواست مکرون برای استقلال و حاکمیت اروپا در حوزه دفاع و امنیت موجب تقویت دنیای چندقطبی خواهد شد. 

برای چین تردید اروپا در همپیمانی و دریافت تضمین های امنیتی از ایالات متحده فرصتی برای نزدیک شدن بیشتر به شرق آتلانتیک خواهد بود. هووا چونیینگ، سخنگوی وزارت امور خارجه چین ضمن اعلام این که کشورش هرگز تهدیدی برای اروپا نبوده و اروپا حق تصمیم گیری در سیاست خارجی و دفاعی خود را دارد، از همکاری های جدید دوجانبه با اروپا استقبال کرده است.

شاید مکرون بتواند نیروی محرکه اروپا را توسط رهبری فرانسه در امنیت با تلفیقی از قدرت اقتصادی آلمان به حرکت در آورد، اما نخواهد توانست از برخی نکات مانند خروج انگلیس از اتحادیه اروپا به عنوان قوی ترین متحد فرانسه در دفاع از اروپا غافل بماند. قابل ذکر آن که فرانسه قویترین ارتش اتحادیه اروپا را داراست و آنگلا مرکل از پیشنهادهای مکرون برای ایجاد یک ساختار فرماندهی مشترک حمایت کرده است. همچنین افزایش هزینه های مشارکت نظامی ایالات متحده در اروپا از 789 میلیون دلار قبل از ریاست جمهوری دونالد ترامپ به 77/4 میلیارد دلار در سال 2018 نکته مهمی است که در پیشنهاد مکرون کمرنگ جلوه کرده است. همراه کردن کشورهای کوچک اروپایی برای همراهی با این طرح نیز کار ساده ای نخواهد بود. چنانچه پذیرش طرح مکرون برای کشورهای حوزه بالتیک و لهستان به لحاظ آسیب پذیری جغرافیایی بیشتر در برابر تهدید روسیه سخت تر می نماید.

اگرچه احتمال دستیابی به توانایی استقلال نظامی برای اتحادیه اروپا هر چند در کوتاه مدت دور به نظر می رسد، اما با همه جاه طلبی ها برای ایجاد فضای ایده آل جهت مستقل بودن از امریکا در ناتو، اطمینان از مقاومت در مقابل تهدیدات امنیتی روسیه و تعاملات اقتصادی با چین در اتحادی قوی و یکپارچه از کشورهای اروپایی و اهتمام جمعی برای برداشتن موانع موجود هنوز می توان نشانه هایی از یک تکامل استراتژیک را برای اروپا در نظر گرفت.