فاتحه ای بر مزار شورای همکاری خلیج فارس

 شورای همکاری خلیج فارس به عنوان الگویی از تشکیلاتی عربی میان کشورهای حاشیه خلیج فارس برای مقابله با نفوذ ایران، در نتیجه اختلافات بنیان برانداز به کالبد بی جانی تبدیل شده که تلاش ها برای احیای آن بی ثمر است.
فاتحه ای بر مزار شورای همکاری خلیج فارس
به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری، اظهارات اخیر « شیخ تمیم بن حمد آل ثانی» امیر قطر در هفتاد و سومین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد مبنی بر اینکه «اختلافات، شورای همکاری خلیج فارس را فلج کرده است»، تصویری واقعی از وضعیت کنونی تشکیلاتی ارایه داد که سی و هفت سال پیش با هدف مقابله با نفوذ انقلاب ایران و همگام سازی سیاست های کلان پایتخت های عربی حاشیه خلیج فارس سازمان یافت؛ تشکیلاتی که طی سه دهه گذشته به خاطر وجود اختلاف و افتراق میان اعضا، هرگز به اهداف تعیین شده اولیه دست نیافت و یک سالی است که با بروز شکاف های جدی و دودستگی به مرزهای نابودی نزدیک شده است.
سی و هشتمین نشست شورای همکاری خلیج فارس در آذرماه سال 1396، به صحنه ای برای نمایش دودستگی و شکاف میان اعضا در این تشکیلات عربی بدل شد؛ جایی که جز امیر قطر و پادشاه کویت، دیگر کشورها در سطح وزیران خارجه یا معاونان شرکت کردند و شورا به دلیل مشارکت سطح پایین مقام های کشورهای عضو، یک روز زودتر از موعد مقرر با صدور بیانیه ای به کار خود پایان داد.
پس از این اختتامیه زودهنگام بود که رسانه های عربی گمانه زنی های بسیاری را در مورد امکان و احتمال تعلیق عضویت قطر یا حتی انحلال شورای همکاری خلیج فارس مطرح کردند، چرا که سنگینی سایه اختلافات عربستان و همپیمانانش با قطر بر سر این نهاد جمعی، کارآمدی آن را بیش از پیش زیر تاثیر قرار داده بود.

**ایران؛ محور شکاف در شورای همکاری خلیج فارس
اختلافات میان اعضا در شورای همکاری خلیج فارس اگرچه مسبوق به سابقه و ریشه دار است، ولی مهمترین مساله ای که شکاف و دودستگی میان اعضا را برجسته کرد، مساله ارتباط با ایران بود.
شورایی که به رهبری عربستان افزون بر اتحاد رویه در سیاست‌ خارجی، اقتصاد، مسایل دفاعی میان کشورهای عضو، یکی از اهداف نخست شکل گیری خود را مقابله با انقلاب ایران و نفوذ تهران در منطقه تعریف کرده بود، سرانجام نتوانست رابطه قطر به عنوان یکی از اعضای مهم خود با ایران را تحمل کند.
اظهار نظر امیر قطر در مورد «نبود عقلانیت در تداوم خصومت ورزی با ایران» و اتهام زنی ریاض به دوحه در مورد آنچه حمایت این کشور از تروریسم خوانده شد، بهانه های لازم برای قطع ارتباط دیپلماتیک با این کشور مهم حاشیه خلیج فارس را به وجود آورد.
اواسط خرداد 1396 بود که امارات و بحرین و مصر به تاسی از عربستان، به دلیل «همسو نبودن دوحه با جریان عربی»، روابط دیپلماتیک خود با قطر را قطع و مرزهای زمینی، دریایی و هوایی خود به روی این کشور بستند. 
پس از آن پاسخ منفی قطر به شروط عربستان برای از سرگیری روابط شامل قطع روابط دیپلماتیک این کشور با ایران و حزب‌الله، تعطیلی کامل شبکه الجزیره، برچیدن پایگاه نظامی ترکیه در خاک قطر و ... به قطع روابط سیاسی و تجاری و تحریم های گسترده کشورهای عربی علیه دوحه انجامید؛ تحریمی که هنوز هم ادامه دارد و دوحه را بیش از پیش به فکر جبران آسیب های ناشی از آن از طریق گسترش همکاری با ایران سوق داده است.
آخرین نشست شورای همکاری خلیج فارس در آذر سال گذشته هم در سایه این اختلافات به نشستی بی رمق بدل شد. روابط سرد کشورهای حاشیه خلیج فارس تا جایی گسترش پیدا کرده که تحلیلگران از در خطر بودن موجودیت این تشکیلات عربی سخن می گویند؛ به ویژه آنکه تلاش های آمریکا و کویت برای رفع اختلاف میان اعضا موثر نیفتاده و تلاش هایی برای ایجاد تشکیلاتی جایگزین میان دیگر کشورهای عربی در جریان است. 

** ایجاد تشکیلاتی مجزا از شورا
بی اثر شدن شورای همکاری خلیج فارس، عربستان را به فکر ایجاد تشکیلاتی جایگزین یا اتحادهای دوگانه برای پیشبرد اهدافش در منطقه مشغول کرده است؛ ایده هایی که برخی از آنها در حد نظر باقی ماند و برخی دیگر گام هایی در جهت عملیاتی شدنشان برداشته شد.
به همین منظور شورای دوجانبه هماهنگی عربستان و امارات با هدف ایجاد مکانیسم اقدام مشترک عربی در حوزه های سیاسی و اقتصادی، نظامی و ... در خرداد ماه سال جاری در جده برگزار شد. بر اساس توافقات صورت گرفته در این شورا، مقرر شد 44 طرح راهبردی اقتصادی، سیاسی، امنیتی و نظامی به مدت 60 ماه میان دو طرف اجرایی شود. از دید کارشناسان این همگرایی با هدف تشکیل جبهه ای نظامی علیه قطر به راه افتاده است.
با این حال به نظر می رسد اختلافات موجود میان عربستان و امارات بر سر مسایل ارضی و جزییات جنگ یمن، مانع از همگرایی کامل آنها در حوزه های سیاسی، امنیتی و نظامی شود.
ناظران بر این باورند که دوران رفتارهای قیم مآبانه و سلطه جویانه عربستان در برابر دیگر کشورهای عربی به سر آمده و اکنون کشورهای مستقل تر، رهبری ادعایی عربستان بر جهان عرب و رفتارهای دیکتاتورمآبانه ریاض در اتحادهای دو یا چندجانبه را بر نمی تابند. این مساله هرگونه اتحاد، همگرایی و همسویی جامع و کارآمد میان کشورهای عربی علیه ایران و حمایت از تروریسم را به اقدامی عقیم بدل می کند.

**چه باید کرد؟
در شرایطی که تاریخ مصرف ایفای نقش عربستان در قامت «برادر بزرگتر» برای کشورهای عربی حوزه خلیج فارس سرآمده و برخی کشورهای عربی سلطه جویی و رهبری عربستان در سودهی به مناسبات منطقه ای را بر نمی تابند، جمهوری اسلامی ایران که کنشگری خود را در قالب اصول و قواعد بین الملل تنظیم می کند، می تواند خود را به عنوان الگویی موثر از بازیگری در چارچوب عقلانیت و تعامل جویی در سطح منطقه و جهانی معرفی کند، به ویژه در شرایطی که رهبران نسل نوی عربستان در مناسبات خود با دنیا، عنصر عقلانیت و تدبیر را فدای منفعت محوری صرف، سرسپردگی به آمریکا و همپیمانان منطقه ای و دشمنی با ایران کرده اند.