ترامپ جایگزینی برای برجام ندارد

نویسنده: راکش سود

دیپلماسی ایرانی: نارضایتی دونالد ترامپ از برجام به این دلیل نبود که ایران در عمل به تعهداتش کم‌کاری می‌کرد؛ بالعکس، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از سال 2015 تاکنون ده گزارش دوره‌ای تنظیم کرده که از متعهد بودن ایران به توافق هسته‌ای حکایت دارند. انتقاد ترامپ از توافق هسته‌ای این است که به‌اندازه‌ کافی خوبی نیست؛ او ترجیح می‌دهد محدودیت‌های هسته‌ای اعمالی بر ایران همیشگی باشد و نه محدود به 10 تا 15 سال مطرح شده در برجام؛ ترامپ همچنین می‌خواهد برنامه موشک بالستیک ایران متوقف شد و مداخله‌های منطقه‌ای این کشور از جمله حمایت‌هایش از بشار اسد در جنگ داخلی سوریه پایان یابد. بحث ترامپ بر این است که لغو تحریم‌ها علیه ایران پس از برجام موجبات دسترسی این کشور به 100 میلیارد دلار را فراهم کرده که از آن برای «تامین بودجه تسلیحاتی و مداخله در امور منطقه» استفاده می‌کند.

تحریم‌های پیش از برجام مجددا علیه ایران اعمال می‌شوند که با محدودیت صادرات نفتی و استفاده ایران از دلار در تجارت همراه خواهند بود. بر شرکت‌هایی که با ایران تجارت می‌کنند نیز تحریم‌هایی به صورت مسدود کردن دارایی‌های آنها و عملیاتشان در آمریکا اعمال خواهد شد. اما مشکل اینجاست که ایالات متحده هیچ جایگزینی برای توافق بر سر برنامه هسته‌ای ایران که موضع اصلی برجام بود، پیشنهاد نداده است. یکی از دلایل مجهز نشدن ایران به تسلیحات هسته‌ای، معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای بوده است. تهران مکررا اعلام کرده که برنامه هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است و تسلیحات هسته‌ای را «حرام» و غیر اسلامی می‌داند. با این حال، در صدد پیشبرد زوایایی از فناوری هسته‌ای از جمله تولید برق و غنی‌سازی برآمده است. شک و تردیدها درباره فعالیت‌های ایران از جمله استقرار تاسیسات پنهانی به این ارزیابی انجامیدند که ایران خیلی سریع (شاید حتی در عرض سه ماه) قادر به انباشتن اورانیوم غنی‌سازی‌شده کافی برای تولید یک کلاهک هسته‌ای خواهد بود.

برجام همه این فعالیت‌ها را برای 10 تا 15 سال متوقف و در ازای تسهیل تحریم‌ها، تدابیر نظارتی شدید افزون بر معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای را مطرح کرد. ایران از کشوری که شدیدترین تحریم‌ها علیه آن اعمال شده به کشوری تبدیل شده که تحت شدیدترین نظارت‌های هسته‌ای است. در شرایط کنونی و از آنجایی که تسهیل تحریم‌ها دیگر گزینه‌ای ممکن نخواهد بود، فشارها در ایران برای خاتمه دادن به نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی افزایش خواهد یافت. حتی گفته شده برخی اصولگرایان ایران خروج این کشور از ان‌پی‌تی را خواستار شده‌اند.

اگرچه معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای سنگ بنای رژیم منع گسترش تسلیحاتی جهان محسوب می‌شود، اما این حقیقت وجود دارد که 50 سال پیش در مورد آن مذاکره شده و از آن زمان فناوری هسته‌ای تکامل یافته است. به‌علاوه، تناقضات در این معاهده نیز مشهود است. هند، اسرائیل و پاکستان هرگز به این معاهده نپیوستند و کره‌شمالی نیز از آن خارج شده است. در خصوص خلع سلاح هسته‌ای، ان‌پی‌تی حتی در مذاکرات در این زمینه هم موفق نبوده است تا جایی که بیش از 120 کشور عضو آن در سال 2017 معاهده منع هسته‌ای را منعقد کردند.

مسائل منطقه‌ای در خاورمیانه نیز نگران کننده هستند. اگر ایران غنی‌سازی را از سر بگیرد؛ عربستان سعودی نیز همین حق را از آمریکا مطالبه خواهد کرد. به احتمال زیاد اسلام‌آباد در ازای ثروت سعودی، دست یاری به سوی ریاض دراز خواهد کرد، به‌ویژه اگر واشنگتن تصمیم گرفته باشد چشم خود را به روی این مساله ببندد. عین این مساله پیشتر و در زمانی که چین فناوری هسته‌ای و موشکی را در اختیار پاکستان می‌گذاشت، رخ داده است.

این در حالی است که ذات ان‌پی‌تی متناقض است: غنی‌سازی در معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای غیرقانونی شمرده شده، اما تسلیحات هسته‌ای که در اختیار پنج کشور است، قانونی شمرده می‌شود. شاید تا زمانی که قدرت‌های بزرگ جهانی هماهنگ عمل کنند، این تناقض به چشم نیاید، اما اختلاف‌نظرهای فزاینده و تحولات در فناوری سرپوش گذاشتن بر این مساله را دشوار می‌سازند. در این خصوص خروج آمریکا از برجام می‌تواند آخرین قطره‌ای باشد که کوزه را لبریز می‌کند.

منبع: موسسه تحقیقاتی آبزرور / مترجم: طلا تسلیمی