توافق هسته ای ایران دوام می آورد؟

نویسنده: تد رگنسیا

دیپلماسی ایرانی: طبق توافق امضا شده در 14 ژوئن سال 2015 در وین، ایران ذخایر اورانیوم خود را کاهش داد و از برنامه غنی سازی اورانیوم تا سطحی بسیار پایین تر از سطح مورد نیاز برای تولید تسلیحات هسته ای عقب نشینی کرد. ایران همچنین با این مساله موافقت کرد که زمان و مکان هر تاسیسات هسته ای که قصد ساخت آن را دارد، از پیش به بازرسان سازمان ملل متحد اعلام کند.

در مقابل، تحریم هایی که با هماهنگی سازمان ملل علیه ایران اعمال شده بودند، در ژانویه سال 2016 لغو شدند و به تهران اجازه داده شد تجارت نفت خام و گاز طبیعی را در بازار بین المللی از سر بگیرد. 100 میلیارد دلار از دارایی های بلوکه شده ایران نیز آزاد شدند. در توافق امضا شده در آن زمان، آمریکا تحت ریاست جمهوری باراک اوباما همچنین وعده داد تا زمانی که ایران به توافق پایبند است، از تحریم های ثانویه آمریکایی چشم پوشی کند. بدین ترتیب ایران در سال مالی 2016 (منتهی به ماه مارس 2017) حدود 41 میلیارد دلار درآمد نفتی داشت و در سال مالی بعد نیز درآمد نفتی این کشور به 50 میلیارد دلار رسید.

طبق آخرین گزارش سازمان ملل متحد به تاریخ 24 ماه مه 2018، ایران همچنان به شرایط تعیین شده در تواقنامه چندجانبه پایبند است. اما جانشین اوباما یعنی دونالد ترامپ که منتقد دیرینه توافق محسوب می شود، در تاریخ 8 ماه مه آمریکا را از برجام بیرون کشید و گفت این توافق ناقص و یکجانبه است. از آن زمان واشنگتن یک سری تحریم های مضاعف علیه شخصیت های حقیقی و حقوقی ایران و حتی شرکت های خارجی فعال در این کشور اعمال کرده و ایران را از نظر اقتصادی تحت فشار گذشته و مقامات آن را خشمگین کرده است.

کاوه احسانی، استاد مطالعات بین الملل در دانشگاه دی پال در شیکاگو در این باره می گوید: «این دولت، به ویژه رئیس جمهوری ترامپ، بارها و بارها از اظهارات خصمانه استفاده کرده تا شریک مذاکراتی خود را به اعطای امتیازاتی وادار کند. اما واضح است که ایران پیشتر در مذاکرات برجام از غنی سازی اورانیوم دست کشیده است. با این حساب، دیگر چه چیزی برای مذاکره می ماند؟»

تصمیم آمریکا به خروج از توافق هسته ای، ایران را دچار بهت کرده است؛ تهران همچنان در حال بررسی این مساله است که در میانه تحریم های اقتصادی اعمال شده در توافق بماند یا غنی سازی اورانیوم را از سر بگیرد؟

آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم ایران و حسن روحانی، رئیس جمهوری این کشور اعتراض خود را اعلام کرده و گفته اند تهران برای دستیابی به یک توافق جدید هرگز در برابر خواسته های آمریکا همچون پایان دادن به برنامه موشک های بالستیک و عقب نشینی از سوریه، سر خم نمی کند. ایران بر این مساله اصرار می ورزد که حق دفاع از خود با موشک های بالستیک را دارد. علی اکبر ولایتی، مشاور ارشد سیاست خارجی رهبر ایران روز جمعه گفت ایران تنها به درخواست دمشق و نه تحت فشار اسرائیل یا آمریکا، سوریه را ترک می کند.

به رغم اقدامات آمریکا در مقابله با ایران، همچنان شواهدی دال بر تمایل تهران به حفظ توافق هسته ای مشاهده می شود. اما ایران برای زنده نگه داشتن برجام از اروپا ارائه تضمین های اقتصادی پیش از بازگشت تحریم های آمریکا در ماه های اوت و نوامبر را خواستار شده است. محمد مرندی، کارشناس مطالعات آمریکا در دانشگاه تهران می گوید تصمیم ایران به ماندن در توافق احتمالا به «تدابیر عملی» که اتحادیه اروپا اتخاذ می کند، وابسته خواهد بود و مهم ترین آنها هم ادامه خرید نفت ایران است. او افزود: «مهم ترین مساله اجراست. در غیر این صورت، حمایت زبانی از توافقنامه کافی نخواهد بود.» مرندی در ادامه گفت اگرچه بسیاری در ایران احساس می کنند که این کشور در امضای توافقنامه هسته ای از چیزهای زیادی دست کشیده، اما همگان بر این مساله توافق نظر دارند که وقتی ایران خود را به چیزی متعهد کرده، بایستی مطابق تعهداتش عمل کند.

آرش عزیزی، تحلیلگر سیاسی و دانشجوی رشته تاریخ در مقطع دکتری در دانشگاه نیویورک معتقد است: «توافق آن طوری که ما می شناسیمش پیشتر از بین رفته است.» اما اگر اروپا و دیگر امضاکنندگان توافق بتوانند «فرصتی برای حفظ وجهه» به تهران بدهند، احتمال اینکه تصمیم بگیرد همچنان در توافق بماند، وجود دارد. عزیزی افزود: «ایران به ترک توافق تمایلی ندارد و واقعیت این است که گزینه های دیگری هم ندارد.» اما این تحلیلگر سیاسی در ادامه به این مساله اشاره کرد که «امتیازات معنادار» زیادی نیست که اروپایی ها بدون گرفتن امتیاز از آمریکا بتوانند برای ایران قائل شوند. این در حالی است که اروپایی ها در قبال ایران موضع مشترکی هم ندارند.

در همین حال، احسانی می گوید چندان به احتمال مذاکره دوجانبه بین آمریکا و ایران برای حفظ توافق هسته ای خوشبین نیست. مرندی هم گفت تا زمانی که ایالات متحده به برجام باز نگردد و به تعهداتش در توافقنامه هسته ای عمل نکند، هیچ چشم اندازی را برای گفت و گوهای ایران با آمریکا نمی توان متصور شد.

مرندی در ادامه به این مساله اشاره کرد که با بازگشت تحریم های آمریکا علیه ایران، این کشور با «دوره سختی» مواجه خواهد شد. او افزود: «آنچه آمریکایی ها سعی دارند انجام دهند، این است که مسبب رنج و عذاب مردم عادی در ایران شوند تا جایی که آنها در برابر آمریکا سر خم کنند.» اما او گفت که ایرانی ها در نهایت خود را با شرایط وفق می دهند و اثبات خواهند کرد که آمریکا به ویژه در دوران ترامپ، دیگر قدرت نرمی که پیشتر داشته را ندارد. مرندی در آخر گفت: «همه آنچه (از این قدرت نرم) باقی مانده، استفاده تسلیحاتی از دلار و نهادهای مالی است و ایرانی ها مصمم هستند که از شکست آمریکا کسب اطمینان کنند.»

منبع: الجزیره / مترجم: طلا تسلیمی