دیپلماسی فعال علیه تهدید ایران

جاوید قربان اوغلی دیپلمات ارشد در سرمقاله ای در روزنامه شرق، نوشت: آیا اروپایی ها مصمم هستند از برجام دفاع کنند و می توانند در مقابل آمریکا ایستادگی کنند؟ پاسخ به این سؤال، نیازمند طرح سؤال های دیگر است. در اینکه اروپا مصمم به پایبندی به برجام است، تردید ندارم. تلاش های سه کشور اروپایی در ممانعت از خروج آمریکا از برجام و همچنین اقدامات آنان پس از آنکه ترامپ به طور رسمی خروج کشورش از توافق هسته ای را اعلام کرد، نمایانگر عزم راسخ اروپا برای حفاظت از توافقی است که پس از فرازونشیب های 13ساله به ثمر نشست. ضمن اینکه مذاکرات هسته ای در آغاز در دوران اصلاحات و قبل از ورود آمریکا، روسیه و چین، بین ایران و سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس در جریان بود که با فشارهای آمریکا ناکام ماند.

علاوه بر این پایبندی به تعهدات و توافقی که پس از 22 ماه مذاکرات فشرده به نتیجه رسید و از پشتوانه قطع نامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد برخوردار است، اروپا را ملزم به پایبندی به برجام می کند. نکته مهم تر در این راستا، این است که بی اعتنایی و بلکه توهین ترامپ به درخواست اروپا به ویژه پس از سفر مکرون و مرکل، این امر را به موضوعی حیثیتی برای اروپا تبدیل کرده است. ضمن اینکه منافع اقتصادی اروپا در حفظ برجام و تهدیدات امنیتی در صورت خروج ایران از توافق و ازسرگیری غنی سازی صنعتی از دیگر دلایل اروپا برای حفاظت از این توافق است. پاسخ به سؤال دوم و اینکه آیا اروپا می تواند در مقابل آمریکا ایستادگی کند، چندان آسان نیست و در خوش بینانه ترین حالت می توان آن را به گونه ای مشروط پاسخ داد. 

به تعبیر بهتر ماندگاری اروپا در برجام تابعی است از میزان فشارهای آمریکا از یک سو و همکاری جدی ایران با این قاره از سوی دیگر. اگر هدف ایران لغو حداکثری تحریم ها، بهره گیری از مزایای برجام در کاهش فشارهای اقتصادی، تسهیل سرمایه گذاری، رفع موانع پولی و... است. تصور می کنم با وجود پیوندها و درهم تنیدگی ساختار اقتصادی اروپا با آمریکا، دستیابی به آن تا جایی که مدنظر و رافع مشکلات ایران در این موارد است، با اقداماتی کم هزینه از طریق اروپا چندان دشوار نیست.

اروپا به خوبی بر این نکته واقف است که موضع ترامپ در مقابل ایران و خروج وی از توافق هسته ای، ربطی به برجام ندارد؛ زیرا براساس آخرین گزارش آقای آمانو، ایران حتی پس از اعلام خروج آمریکا به تعهدات خود در توافق پایبند بوده و هیچ مورد تخلف از سوی بازرسان آژانس گزارش نشده است. مرجعیت این سازمان نقطه قوت اروپا در مقابل آمریکا در دفاع از ایران و بالطبع توافق هسته ای است. بنابراین نقطه آسیب پذیر اروپا در مقابل آمریکا در «متن برجام» و حتی در موضوع بحث برانگیز مدت زمان تعلیق فعالیت های هسته ای (موسوم به غروب) هم نیست. احتمالا رئیس جمهور ایالات متحده هم آن قدر کندذهن نیست که در پایبندی ایران نسبت به تعهداتش در برجام و موضع قدرتمند اروپا در این مناقشه تردید داشته باشد.

موضوعی که می تواند موضع اروپا در مقابل آمریکا را سست کند و موجب فعال شدن گسل های برجام و نزدیکی اروپا به مواضع ترامپ شود. اشتراک دیدگاه این دو در فعالیت های موشکی و نقش ایران در منطقه هرچند از دو منظر و خاستگاه متفاوت است، حساسیت اروپا در این دو موضوع لزوما از جنس ادعاهای ترامپ و مواضع ایالات متحده آمریکا نیست. ادعاهای ترامپ برخاسته از مواضع رژیم صهیونیستی و نخست وزیر افراطی آن، که هیچ فرصتی برای تشویق آمریکا به رویارویی نظامی با ایران را از دست نمی دهد و لابی قدرتمند و پول بی حد و حساب عربستان است. اما بر کسی پوشیده نیست که در صورت اوج گیری بحران در این دو حوزه، موضع اروپا در دفاع از برجام نیز به شدت آسیب پذیر خواهد شد. 

هم زمان با تصمیم سنجیده مسئولان کشور در حفظ برجام و پیگیری مذاکرات در قالب جدید 1+4 و اقدام صحیح و سریع دستگاه دیپلماسی برای درخواست تشکیل کمیسیون مشترک جهت بررسی شرایط پس از نقض عهد و خروج آمریکا از توافق هسته ای، از راهبردهای منطقی کشور در شرایط پساخروج آمریکا از توافق بود. ضروری است اقداماتی که رافع نگرانی اروپا در «موضوعات دیگر» و بی ارتباط کردن آن با توافق هسته ای است در دستور کار قرار گیرد. شرایط منطقه به سرعت در برخی مناطق از طریق راهکارهای دموکراتیک انتخابات و دیگر کشورها از طریق تصمیمات و توافقات سیاسی یا تحرکات نظامی در حال دگرگونی است.

شرایط حادث مانند مواضع اخیر روسیه پس از سفر نتانیاهو و اسد و جدال کلامی سخنگویان تهران و مسکو، تحرکات نظامی هدفمند رژیم صهیونیستی در جای جای سوریه، جابه جایی بازیگران سیاسی در عراق و شکل گیری ائتلاف های نه چندان همسو با ایران پس از انتخابات اخیر، اوج گیری تحرکات ائتلاف عربستان و امارات و سقوط تعدادی از پایگاه های حوثی ها در یمن در چند ماه اخیر، نتیجه مشخصی خواهد داشت و آن کندشدن و ناکارآمدشدن اهرم های مذاکره ما در دیپلماسی چندجانبه در بحران های منطقه ای است. در دو دهه گذشته همسویی تاکتیکی ایران و ایالات متحده آمریکا سه خطر بزرگ صدام حسین، طالبان و داعش (در عراق) را از منطقه بیرون برده است. 

همراهی انکارناپذیر باراک اوباما در حل وفصل بحران هسته ای، فرصت های غیرقابل انکاری را برای ایران در منطقه فراهم کرد. روشن است که در همه موارد فوق منطق این همراهی تاکتیکی، منافع و اهداف غیرهمسوی هریک از این دو بود و ایران با هوشمندی آن دوره ها را مدیریت کرد و برگ های برنده بزرگی را در منطقه به دست آورد. پیگیری همان همسویی این بار با اروپا برای گذر از تونل وحشت ترامپ ضروری است. می توان اروپا را در برجام نگاه داشت؛ لازمه این کار در کنار گذاشتن هم زمان شرایط برای همکاری های اقتصادی، سرمایه گذاری شرکت های متوسط اروپایی، مذاکره درباره موضوعات منطقه برای خلع سلاح ترامپ و تقویت موضع قاره سبز در مقابل آمریکاست