از احتمال خروج امریکا از برجام تا تحولات احتمالی در قضیه فلسطینی

صابر گل عنبری

دیپلماسی ایرانی: جهان در ماه میِ پیشرو شاهد حوادث سرنوشت سازی خواهد بود. ماهیت نظم آتی منطقه ای و حتا جهانی بسیار متاثر از فرجام این وقایع است. در این ماه، سه منطقه بحران خیز جهان یعنی خاورمیانه، شمال آفریقا و شرق آسیا درگیر این رویدادهاست که با وجود بسترهای جغرافیایی مختلف، اما پیوندهای ناگسستنی و پرمعنای با هم دارند و بستر سیاسی آن ها فراتر از این مناطق و تا درون کاخ سفید در آمریکای شمالی امتداد دارد.

در میان این رویدادها، چهار مورد بسیار پراهمیت است و بقیه در درجه بعدی اهمیت قرار دارند.

نخست سرنوشت برجام است که قرار است رئیس جمهور آمریکا در 12 می تصمیم خود درباره آن را اعلام کند. تبعات بدفرجامی و ناگواری بر خروج احتمالی آمریکا از برجام مترتب است که وقوع آنها انگیزه اصلی واشنگتن در برهم زدن برجام است، از فشارهای سیاسی و اقتصادی فزاینده بر ایران گرفته تا تحت الشعاع قرار دادن بقیه بحران های کانونی منطقه.

دومی پانزدهم می است که قرار است فلسطینیان در هفتادمین سال روز تاسیس رژیم اسرائیل معروف به روز "نکبت" بزرگ ترین تظاهرات تاریخی را با نام تظاهرات بازگشت در نقاط مرزی در نوار غزه، اردن، لبنان، سوریه و کرانه باختری برگزار کنند.

سومی نیز باز در همین پانزدهم می است که طبق اعلام منابع دولتی آمریکا و اسرائیل، سفارت واشنگتن به قدس منتقل می شود.

چهارمی هم دیدار دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا با کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی در همین ماه است. هر چند روز آن تعیین نشده است، اما منابع نزدیک به کاخ سفید انعقاد آن را در دهه سوم می می دانند.

دور شدن کابوس جنگ و برقراری آشتی و صلح در شبه جزیره کره مطلوب هر انسان صلح جویی است، اما پایین کشیدن فتیله جنگ در این منطقه می تواند به قیمت برافروختن آن و یا دمیدن بر آتش برافروخته بحران های کانونی دیگر در گوشه ای دیگر - خاورمیانه- باشد.

از این چهار رویداد، جنس یکی متفاوت از بقیه است، سه مورد دولتی و حکومت ها تصمیم گیر هستند، اما تظاهرات بازگشت فلسطینیان مردمی است و میدان دار آن ملتی است که پس از هفتاد سال آوارگی و نزدیک به سه دهه مذاکرات صلح از مادرید و اسلو تا شرم الشیخ و آناپولیس هنوز آرزوی داشتن یک کشور آزاد بر دلش مانده است. 

در کنار این حوادث سترگ، شاهد سه رویداد دیگر گرچه کم اهمیت تر از قبلی ها، اما مهم و تاثیرگذار خواهیم بود. انتخابات شهرداری ها در تونس مهد انقلاب های نیمه و ناتمام عربی و انتخابات پارلمانی لبنان در ششم می، انتخابات پساداعشی پارلمانی عراق در 12 می است.

بازیگران هر سه انتخابات صرفا محلی نیستند، بلکه فرامحلی و فرامنطقه ای نیز هستند، از این رو هم آثار نتایج آنها فراتر از مرزهای سه کشور خواهد بود. در تونس، این انتخابات عرصه زورآزمایی قطر و اخوان المسلمین با امارات و عربستان است. ریاض و ابوظبی با کمک به جریان های مخالف حزب النهضه می خواهند مانع پیروزی این حزب شوند. پیروزی النهضه در این انتخابات می تواند به پیروزی بزرگ تری در انتخابات پارلمانی تونس در اکتبر 2019 و به تبع آن بازگشت شاگردان راشد الغنوشی به قدرت منتهی شود.

آخرین نظرسنجی ها حاکی از شانس نسبتا برابر دو حزب رقیب ندای تونس و النهضه است و همین تنور رقابت ها را داغ تر می کند و بر شدت مداخلات خارجی می افزاید.

در لبنان و عراق نیز انتخابات یک هماورد سیاسی میان بازیگرانی چون ایران، امارات، عربستان، ترکیه و آمریکاست. ابوظبی در ماه های اخیر کمک های مالی هنگفتی به شیعیان مخالف حزب الله کرده و از این طریق با تقسیم کاری حساب شده با عربستان درصدد کاهش آرای همپیمانان ایران به چالش کشیدن نفوذ آن هستند.

از سوی دیگر، عربستان پس از نزدیک به سه دهه قطع روابط دوباره با عراق دمساز شده و سودای کاستن نفوذ ایران از طرق مختلف از جمله نزدیک شدن احزاب و جریان های شیعی را دارد. ماهیت نظام حاکم پساداعش در عراق نه تنها در آینده نفوذ بازیگران منطفه ای و جهانی در این کشور، بلکه در شکل دهی به نظم آتی منطقه ای بسیار موثر است.

ممکن است در این ماه دو واقعه دیگر نیز رخ دهد، یکی احتمال اعلام طرح معامله قرن از جانب دونالد ترامپ برای حل و فصل مساله فلسطین است که همه جریان های ملی اسلامی فلسطین از جمله فتح و حماس آن را به مثابه نابودی آرمان فلسطین می دانند.

واقعه دیگر، احتمال پاسخ ایران به حمله اسرائیل به فرودگاه تیفور سوریه است. عکس العملی که می تواند به جنگی محدود یا نامحدود میان ایران و اسرائیل در خاک سوریه و چه بسا خارج از آن منجر شود. 

همه این رویدادها از نافرجامی برجام، دیدار ترامپ و کیم جونگ اون گرفته تا تظاهرات فلسطینیان، انتقال سفارت آمریکا به قدس، و انتخابات ها و نتایج آن ها پیوندهای در هم تنیده و تنگاتنگی دارند. بر یکدیگر اثر می گذارد و از هم متاثر می شوند.