محمد بن سلمان، معمار تغییر در ماهیت سیاسی است

نویسنده: مصطفی مطهری؛ دکترای علوم سیاسی و کارشناس مسائل شبه جزیره

دیپلماسی ایرانی: محمد بن سلمان، ولیعهد جوان عربستان سعودی این روزها در صدر اخبار جهانی قرار دارد. اقدامات اصلاحی وی در عرصه داخلی عربستان و حضور پررنگ در عرصه های منطقه ای و بین المللی که با سفر اخیر وی به مصر و انگلستان و امضای قرارداد شگفت انگیز تجاری – نظامی پررنگ تر شد، مبین تاکید رسانه ها روی نقش منفی و تاثیرگذار ولیعهد سعودی در معادلات اخیر در منطقه و نظام بین الملل است؛ و همه این ها از جمله عواملی هستند که وی را به عنوان یک رهبر جدید در سرزمین شاهزادگان پیر مطرح کرده است؛ به عبارت دیگر اینکه، رقم خوردن تحولات داخلی و خارجی در مدت حضور بن سلمان در ساختار قدرت سعودی، موجب شده تا بن سلمان را با یک روند سیاسی نوپا که همزاد و معرف وی است، بشناسند.

باید این نکته را در ابتدای بحث مورد توجه قرار داد که همه آنچه ولیعهد جوان سعودی در عرصه داخلی و خارجی به دنبال انجام آن است و قدر مسلم موفقیت در آنها را طلب می کند به این سبب است که کیان و حیات و ممات خود را در گرو کامیابی در این دو عرصه چالش برانگیز می بیند. در واقع محمد بن سلمان با این دریافت که شیوه حکومت داری در جهان امروز در پیوند با ساختارهای جهانی و شاخص های غربی (آمریکایی) روابط بین الملل قرار دارد، در مقام ولیعهد سعودی که رسماً نیز با توجه وضعیت جسمانی پدرش (ملک سلمان) همه کاره نیز محسوب می شود، اقدام به انجام اصلاحات اساسی در داخل و تغییر در نحوه مراوده با دیگر کشورها در عرصه خارجی (منطقه ای و بین المللی) کرد. بطوریکه محمد بن سلمان در این باره و در دو عرصه داخلی و خارجی هم طراح و ایده پرداز، هم تصمیم گیر، هم مجری و هم ناظر بوده که تا حدودی نیز موفق بوده است.

با توجه به آنچه گفته شد الگو رفتاری – عملی بن سلمان در راستای پیاده سازی تغییرات مورد نظرش در عرصه های دوگانه داخلی و خارجی، درک ماهیت تحولات ساختاری تاثیرگذار و تغییر در جایگاه قدرت در عرصه جهانی است. بطوریکه در سطح و گستره کلانِ سیاست جهانی مفهوم و مبانی منفعت جایگزین مفهوم و مبانی قدرت شده و این همان عاملی است که در تعیین مسیر بن سلمان نقش ویژه ای داشته است. در واقع جایگزین سازیِ آگاهانه بدیل و راهبرد سود محورانه به جای قدرت مدارانه در حوزه سیاست جهانی از سوی ولیعهد سعودی، انگیزه و عامل تئوریک برای اجرا و انجام تحولات مذکور بوده است.

به نحوی که محمد بن سلمان با عبور از سیاست پر مخاطره قدرت به عرصه انعطاف پذیر و سرشار از موفقیتِ سیاست منفعت در قالب راهبرد همبودگرای کثرت گرایانه، قرار گرفتن در مدار قدرت جهانی بویژه غربی را در جهت حصول به مطامع هدف گذاری شده در داخل و خارج سعودی نشانه گرفته است. به عبارتی محمد بن سلمان از طریق تعریف تازه از نقش بازیگری سعودی در میدان های منطقه ای از یک سو درصدد خرید و کسب حمایت های قدرت های فرامنطقه ای بویژه ایالات متحده آمریکا برای خود است که نه تنها در حفظ جایگاه و موقعیت شکننده وی در درون عربستان سعودی کمک می کند بلکه موجب می شود تا وی با جسارت بیشتری به انجام اقدامات و برنامه های خود در قالب اصلاحات داخلی مبادرت وزرد. از سوی دیگر نیز دست یافتن به حمایت های خارجی به هر قیمتی از سوی ولیعهد سعودی می تواند به وی در برابر طوفان مخالفان داخلی و رقبای خارجیِ منطقه ای کمک شایانی کند.    

به هر رو بنا بر آنچه گفته شد همانطور که دگردیسی در ساختار قدرت سعودی با ویژگی های جهانی همراه بوده است به تبع آن دگردیسی در سیاستگذاری ها در عرصه سیاست خارجی سعودی نیز متأثر از آن بوده است. بطوریکه نتیجه و نمونه این دگردیسیِ از حوزه قدرت به منفعت در عربستان، حمایت های همه جانبه مادی و معنوی ایالات متحده آمریکا در عرصه بین المللی از سعودی ها در قبال جنایات هایشان در یمن و نقض حقوق بشر در یمن بوده است. 

در واقع محمد بن سلمان با علم به اینکه راز بقا و تداومش در قدرت و سیاست سعودی در گرو تغییرات پارادایمی در نحوه نگاه به موضوع قدرت و سیاست در عرصه سه گانه خرد - میانی و کلان است، تمام تلاش خود را بر این امر قرار داده است که یک وضعیت تعادل گونه ای از رویکرد منفعت گرایانه ملی - بین المللی را ایجاد کند که تغییرات در نوع کنش و بازیگری در دو عرصه خرد و کلان، عرصه میانی را نیز متأثر از خود خواهد کرد. بطوریکه وی هستی و زیستِ سیاسی خود و دوام و بقای نظام پیر سعودی را در سرزمین سنت ها به کلان منفعت جهانی مرتبط ساخته است. به عبارت دیگر اینکه جان مایه این سیاست و راهبرد اتخاذ شده کنونی در عربستان سعودی، با تضمین بقای محمد بن سلمان در ساختار قدرت و بدست آوردن همزمان منفعت ملی و بین المللی همراه خواهد شد که همگی به نوعی با سرنوشت ولیعهد مرتبط هستند و به سود او تمام خواهند شد.

انتشار اولیه: دوشنبه 28 اسفند 1396 / انتشار مجدد: پنج شنبه 9 فروردین 1397