فراز و فرود روابط چین و امریکا در سالی که گذشت

محمد زارع، کارشناس مسائل چین

دیپلماسی ایرانی: روابط چین و امریکا را می توان یکی از پیچیده­ترین روابط دو قدرت بزرگ در مقطع کنونی دانست  و به نظر می رسد که با گذر زمان بر حجم و میزان این پیچیدگی نیز بیشتر افزوده خواهد شد.  تقریبا یک سال است که از ریاست جمهوری دونالد ترامپ می گذرد و در این یک سال روابط چین و امریکا هر چند مسیر ثبات را طی کرده لیکن با نوساناتی هم روبه رو بوده است.  روابط چین و آمریکا در سال 2017 را می توان به سه دوره تقسیم کرد. دوره اول این روابط را می توان از زمان کمپین انتخاباتی دونالد ترامپ تا سه ماهه اول ریاست جمهوری وی دانست، دوره دوم که در واقع دوره "ماه عسل" روابط چین و آمریکا است را می توان از زمان دیدار و ملاقات شی جین پینگ و دونالد ترامپ در امریکا تا سفر دوازده روزه وی به آسیا و دوره سوم روابط چین و امریکا را نیز می توان از زمان سفر 12 روزه دونالد ترامپ به آسیا و چین تا زمان اعلام استراتژی امنیت ملی آمریکا و نگاه به چین به عنوان یک تهدید و "رقیب استراتژیک" دانست.

بر اساس آنچه در فوق بیان شد در دوره اول روابط یعنی از  زمان کمپین انتخاباتی دونالد ترامپ تا سه ماهه اول ریاست جمهوری وی،  دونالد ترامپ همواره چین را به عنوان یک تهدید برآورد و این کشور را متهم به دستکاری ارزی می کرد و همچنین تلاش داشت تا به منظور سامان دهی روابط اقتصادی و تجاری خود با این کشور به وضع تعرفه های 45 درصدی علیه کالاهای چینی بپردازد. چینی ها این دوره تقریبا 4 ماهه را به عنوان "دوره آموزشی" دونالد ترامپ قلمداد و تلاش می کردند در همان ماه های اول با دعوت از هنری کسینجر، به نوعی فضای ایجاد شده علیه چین را مهار و مدیریت کنند. به بیان دیگر به نظر می رسد که چینی ها هنری کسینجر خوشبین نسبت به چین را در برابر استیو بنن بدبین قرار دادند تا نگذارند مدیریت فضا از دستشان خارج شود.

دوره دوم روابط چین و آمریکا در سال 2017 را می توان از ماه آوریل و پس از دیدار رئیس جمهور چین از آمریکا تا زمان سفر دوازده روزه دونالد ترامپ به آسیا دانست. دوره­ای که روابط دو کشور به سمت ثبات بیشتر میل کرد. در این دوره دو کشور توانستند در قالب طرح اقدام 100 روزه که در دیدار شی جین پینگ و دونالد ترامپ از آمریکا توافق شده بود، چهار دور دیالوگ و مذاکره را در حوزه های دیپلماسی و استراتژی، اقتصاد و تجارت، فضای سایبر و شبکه  و ... با موفقیت برگزار کنند. در این دوره چین نیز همراهی بیشتری با آمریکا و قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل به منظور مدیریت و مهار رفتارهای کره شمالی به عنوان مهم ترین پرونده امنیتی این کشور در سال 2017 از خود نشان داد. چین در این دوره توانست حجم متغیرهای مداخله­گر از جمله مسئله تایوان، تبت، دریای چین جنوبی و دریای شرقی چین را در روابط خود با آمریکا به خوبی مدیریت کرده و تقریبا این مسائل را از دستور کار روابط دوجانبه خارج کند. همچنین چین در این دوره نوزدهمین کنگره حزب کمونیست را به صورت موفقیت آمیزی برگزار کرد و ایده های جدیدی را برای آینده چین و همچنین آینده جهان ارائه داد.

دوره سوم روابط چین و امریکا را می توان از زمان سفر 12 روزه دونالد ترامپ به آسیا و چین تا زمان اعلام استراتژی امنیت ملی آمریکا و پایان سال 2017 دانست. هر چند سفر دونالد ترامپ به چین به نوعی تداوم همان مسیر همکاری ماه های گذشته و تلاش برای جمع بندی چهار دور دیالوگ و رایزنی دوجانبه بود لیکن همچنین این سفر نقطه آغاز و تشدید مجدد رقابت های استراتژیک دو کشور نیز خواهد بود. در این سفر که در واقع دومین سفر دونالد ترامپ پس از سفر به خاورمیانه بود، تلاش شد تا کدنویسی ژئوپلتیکی جدیدی از سوی دونالد ترامپ برای مهار چین نیز ارائه شود. اولین ستون این کدنویسی جدید ارائه و معرفی استراتژی ایندو پاسفیک بود که از سوی تحلیلگران و استراتژیست های چینی به عنوان یک طبقه بندی جدید ژئوپلتیک معرفی شد و دومین ستون این کدنویسی جدید هم معرفی "گروه چهار" متشکل از کشورهای آمریکا، هند، ژاپن و استرالیا برای مهار چین بود. طبیعتا آثار و پیامدهای این کدنویسی جدید می تواند تا آینده قابل پیش بینی فضای سیاسی و امنیتی منطقه شرق آسیا را متاثر کرده و سال 2018 را به سال گسترش و تشدید رقابت های منطقه ای تبدیل کند. در کنار ارائه این کدنویسی جدید از سوی آمریکا، همچنین ارائه و انتشار سند استراتژی امنیت ملی آمریکا در دسامبر سال 2017 و نگاه به چین به عنوان یک تهدید و "رقیب استراتژیک" می تواند حجم رقابت های چین و آمریکا و همچنین متحدین منطقه­ای این کشور را در سال 2018 و سال های بعد، بیش از گذشته کرده و چگونگی حل پرونده های امنیتی منطقه به خصوص پرونده کره شمالی را تحت تاثیر قرار داده و همچنین پروندهای به حاشیه رفته در روابط دو کشور چین و آمریکا از جمله پرونده دریای چین جنوبی و دریای شرقی چین و همچنین پرونده تایوان را مجددا مفتوح کند. در این سند، تاکید بر چین قوی­تر از هر زمان دیگری است. در این سند 33 بار به چین ارجاع شده و این کشور را به عنوان رقیب استراتژیک خطاب کرده که این مسئله از زمان اولین سند امنیت ملی امریکا در زمان ریگان و سال 1987 تاکنون بی­سابقه بوده است. اگرچه امریکا و اوباما در سند سال 2015 ظهور یک چین توسعه یافته و باثبات را برای آمریکا و جهان مفید دانسته لیکن در سند سال 2017 تئوری تهدید چین بسیار برجسته و قابل مشاهده است و به نظر می­رسد که همین نگرش مبنای رفتارهای آمریکا نسبت به چین در سال های آتی نیز باشد.  تحلیلگران و استراتژیست های چینی هم با نگاهی بدبینانه به این استراتژی معتقدند که گزارش امنیت ملی امریکا در سال 2017 آشکارا دو اردوگاه بین المللی یعنی رقبا و شرکای استراتژیک را از یکدیگر تفکیک کرده و تمرکز منابع آمریکا برای چگونگی پاسخ و واکنش در برابر این دو اردوگاه را ترسیم می کند.

در مجموع و به عنوان نتیجه این بحث می­ توان گفت که با ورود به سال 2018 می ­توان شاهد دو روند متناقض از طرف چین و آمریکا بود. به نظر می ­رسد که چین پس از برگزاری نوزدهمین کنگره حزب کمونیست چین وارد دوره قبض ژئوپلتیک و یا اصطلاحا پس از یک دوره 8 ساله برونگرایی نرم یعنی از 2008 تا 2016 به آرامی وارد دوره درونگرایی و تلاش برای بازسازی و بهبود رابطه با مردم و جامعه چین شده و در حال حاضر بخش زیادی از ادبیات منتشر شده نخبگان و رهبران سیاسی چین در این حوزه متمرکز شده است. این در حالی است که آمریکا به تدریج در حال فاصله گرفتن از عوارض بحران اقتصادی سال 2008 و احیای مجدد توان و اقتصاد خود است. طبیعتا بازسازی این توان و ظرفیت می­ تواند حجم و دامنه برونگرایی آمریکا و به تبع آن میزان رقابت استراتژیک این کشور با دیگر قدرت­های بزرگ به خصوص چین را در دو منطقه شرق و جنوب آسیا بیش از پیش کند. به بیان دیگر می ­توان گفت که در کنار وجود منطقه شرق آسیا به عنوان کانون سنتی رقابت استراتژیک چین و آمریکا، منطقه جنوب آسیا هم به آرامی در حال ورود به فاز رقابت استراتژیک جدید چین و آمریکا در سال های آتی خواهد شد.

انتشار اولیه: دوشنبه 9 بهمن 1396 / انتشار مجدد: چهارشنبه 25 بهمن 1396