سفر بوریس جانسون، پیش درآمد سفرهای بعدی سران اروپایی

عبدالرحمن فتح الهی - بوریس جانسون، وزیر امور خارجه انگلیس قرار است امروز در صدر هیاتی از انگلستان به ایران سفری داشته باشد، سفری برای گفت وگو با محمدجواد ظریف در مورد مسائل و تحولات منطقه، بررسی روابط دوجانبه در زمینه های گوناگون سیاسی، دیپلماتیکی و اقتصادی نظیر احداث نیرگاه 800 میلیون پوندی خورشیدی در ایران، ایجاد مراکز درمان سرطان با یک شرکت معتبر انگلیسی به نام "اینترنشنال هاسپیتال گروپ" به ارزش یک میلیارد و 800 میلیون یورو، همکاری شرکت بریتیش پترولیوم (B.P) در میدان گازی "روهام" و نیز مسائلی چون برجام، مباحث دفاعی و موشکی و البته آزادی نازنین زاغری؛ این سفر سومین حضور وزارت امور خارجه انگلستان در طول 14 سال گذشته در ایران پس از گذشت بیش از دو سال از آخرین سفر وزیر سابق امور خارجه انگلستان، فیلیپ هاموند در 23 آگوست 2015 میلادی برای تلاش در خصوص بازگشایی سفارتخانه انگلستان در ایران  خواهد بود؛ در سایه این نکته سفر بوریس جانسون را به هر عنوان و دلیلی می توان مهم ارزیابی کرد و با هوشمندی دیپلماتیکی دستاوردهای فراوان و البته امیتازات خوبی را می توان از این سفر عائد تهران کرد. به خصوص که لندن در مواضعی مانند برجام و نیز اقدام 6 دسامبر دونالد ترامپ مبنی بر به رسمیت شناختن بیت المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل مخالفت خود را علنا اعلام داشته و تنها در مواردی مانند مبحث دفاعی و موشکی در مواضع کاخ سفید قرار دارد. در نتیجه یقینا با هوشمندی ضمن دفاع از در اختیار داشتن صنعت دفاعی می توان لندن را در کنار خود در صحنه بین الملل داشت، به ویژه که بریتانیا پس از خروج از اتحادیه اروپا در سایه برگزیت به بازارهای جدیدی در دنیا برای جایگزینی در اتحادیه اروپا نیاز دارد که پتانسیل های بالقوه و بالفعل تهران این جایگاه را برای ایران فراهم می کند؛ خصوصا در تحولات اخیر منطقه با شکست داعش، نقش جمهوری اسلامی در جایگاه مغز متفکر جبهه مقاومت در دل جریانات برای انگلستان روشن است و یقینا لندن به این نتیجه رسیده که در ترسیم نقشه آینده منطقه نمی توان تهران را نادیده گرفت. دیپلماسی ایرانی بررسی سفر بوریس جانسون به ایران و آثار و دلایل این حضور را در گپ وگفتی با دکتر علی بیگدلی، استاد دانشگاه شهید بهشتی، محقق و کارشناس مسائل اروپا و مولف آثاری چون "تاریخ اروپا در قرن جدید" ، "تاریخ اندیشه های سیاسی غرب" ، "تاریخ فرهنگ وهنر اروپا در قرن جدید" ، "کرونولوژی مسیحیت و قرون وسطی" و "تاریخ اروپا در قرون وسطی  پی گرفته است که در ادامه می خوانید:

در بستر تحولات منطقه خاور میانه و نیز صحنه بین الملل حضور بوریس جانسون را به ایران ناشی از چه عواملی می دانید، آیا علاوه بر آن چه رسانه ها پیگیری پرونده نازنین زاغری عنوان کرده اند، می توان اهداف دیگری را برای این سفر متصور بود؟

سفر بوریس جانسون در وضعیت فعلی منطقه و جهان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. اگر چه این سفر در ظاهر برای مذاکره درباره خانم زاغری صورت گرفته است، اما تنها دلیل و عامل سفر جانسون به تهران قطعا به این مساله معطوف نمی شود. از سوی دیگر بعد از چند سال بحران میان مناسبات تهران و لندن به خصوص بعد از تعطیلی سفارتخانه انگلیس در ایران می تواند این سفر فصل جدیدی در روابط دو کشور ایجاد کند. انگلستان بعد از جدایی از اتحادیه اروپا با دو سفر متوالی ترزا می به واشنگتن سعی داشت حمایت کاخ سفید را برای کسب بخشی از بازار آمریکا را داشته باشد که با استقبال سرد از سوی واشنگتن روبه رو شد. مضافا برخورد ترامپ در خصوص نوع تعامل بریتانیا با مساله مهاجران و نیز دخالت در امور انگلستان سبب شد تا مردم انگلیس در آستانه سفر ترامپ در مقابل سفارت این کشور تظاهراتی را برای عدم حضور رئیس جمهور آمریکا را داشته باشند. به موازات این مساله که سبب سرد شدن نسبی روابط انگلیس و ایالات متحده شد، حمایت لندن از برجام بر خلاف نظر ترامپ از یک سو موجب پررنگ تر شدن حمایت از برجام در صحنه بین الملل شد، البته در سوی دیگر این مساله شکاف لندن و واشنگتن را بیشتر کرد. مضافا این که چنین مواضعی مانع فاصله گیری بیشتر این کشور از اتحادیه اروپا بعد از برگزیت بود. لذا در این بستر نیز ترزا می به این نتیجه رسید که نمی تواند بیش از پیش به سیاست های متشتت و ناپایدار ترامپ تکیه کند. از همین رو به دنبال بازارهای جایگزین گشت. البته در روزهای اخیر سیاست عدم حمایت از اقدام ترامپ در خصوص به رسمیت شناختن بیت المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل و انتقال سفارت ایالات متحده از تل آویو به بیت المقدس از یک طرف باعث نزدیکی و همراهی بیشتر با سیاست کلی اتحادیه اروپا در این خصوص شد و از سوی دیگر موجب نزدیک شدن لندن به کشورهای اسلامی شد. بر خلاف سیاست ایران هراسی ترامپ، خانم می به شدت علاقه مند به گسترش روابط و مناسبات دیپلماتیکی و اقتصادی با ایران است و در این راستا فعالیت هایی را هم داشته است. از جمله قراداد ساخت نیروگاه خورشیدی به ارزش 500 تا 800 میلیون پوند، در این راستا انگلیس حتی تمایلی هم برای سرمایه گذاری در زمینه نفت و انرژی در ایران دارد. این نکات می تواند به پرستیژ و جایگاه ایران در جهان و به خصوص اتحادیه اروپا جان تازه ای ببخشد. مهم تر از همه موضوعات سفر اخیر بوریس جانسون می تواند باعث عدم الحاق انگلستان به مثلث شوم آمریکا – اسرائیل – عربستان شود. لذا باید سیاست و دیپلماسی ایران به این هوشمندی و درک درست موقعیت دست یابد تا مانع تشکلیل ائتلاف ناشی از الحاق این مثلث با اتحادیه اروپا وانگلستان شود. لذا باید در این سفر تا می توان از مناسبات خود برای افزایش فاصله میان مثلث شوم یاد شده با لندن استفاده کرد.

اما با توجه به اهمیت ایران در سیاست خارجی انگلستان از ابعاد گوناگون سیاسی، اقتصادی، امنیتی و غیره و علیرغم حمایت لندن از برجام، مساله موشکی و صنعت دفاعی ایران به عنوان فصل مشترک لندن با این مثلث شومی که اشاره داشتید، مطرح است. در همین راستا یقینا مساله موشکی نیز یکی از محورهای سفر بوریس جانسون به ایران است. از دید شما با توجه به این نکته رفتار ایران باید چگونه باشد؟

هر چند که اروپا در زمینه برجام به حمایت از ایران پرداخته است اما یقینا در مساله موشکی و دفاعی ایران به ناچار جانب ایالات متحده را گرفته است. لذا باید مقامات و سران ایرانی به خصوص وزارت امور خارجه این نکته را در نظر داشته باشند که علیرغم خروج انگلستان از اتحادیه اروپا سفر بوریس جانسون را می توان سفر نماینده اروپا به ایران تلقی کرد. لذا از یک سو بیشترین و پررنگ ترین موضوع و محور سفر جانسون می تواند از یک سو مساله برجام و استمرار و گسترش مناسبات دوجانبه دانست و از سوی دیگر مبحث موشکی ایران می تواند حائز اهمیت قرار گیرد و در دستور کار جدی مقامات لندن در این سفر است که اکنون به یکی از نگرانی های منطقه و جهان بدل شده است. لذا تهران در این خصوص باید انعطاف دیپلماتیکی را در بستر افزایش هوش سیاسی در دستور کار قرار دهد تا علاوه بر عدم شکل گیری ائتلاف جهانی علیه تهران بتواند ضمن حفظ حق دفاع از خود، روابط و مناسبات خود را   گسترش دهد، در غیر این صورت باز تهران در یک انزوای سیاسی قرار خواهد گرفت. لذا در فضای وجود حساسیت بر سر مساله موشکی تمام رفتار تهران در سفر جانسون زیر ذربین قرار خواهد گرفت که این نکته اهمیت کار دیپلماتیکی امور خارجه را در این سفر نشان می دهد.

در سایه مساله اقدام جنجالی ترامپ در خصوص به رسمیت شناختن بیت المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل که شما هم به آن اشاره داشتید، این تصمیم از طرف انگلستان با مخالفت روبه رو شد. آیا این مساله می تواند باعث به افزایش فشارهای جامعه جهانی علیه اسرائیل و آمریکا در این خصوص شود؛ سفر بوریس جانسون در سایه این نکته را چگونه می بینید؟

ببینید یقینا پس از شکست داعش در سوریه ایران در جایگاه طراح این شکست، نقش پررنگ تری را در تحولات خاورمیانه ایفا کرد و توانست اهمیت خود را بیش از پیش روشن کند. لذا تهران باید از این مساله در سفر جانسون به عنوان نقطه مانور استفاده کند. البته در آن سو باید در بستر تحولات جدید خاورمیانه رفتار ایران در سایر کشورها مانند سوریه و عراق تغییر یابد، چرا که این قدرت نمایی ایران در سایر کشورها برای مبارزه با تروریسم در فضای خلاء قدرت بود، اما در شرایط جدید که این خلاء در حال پر شدن است، رفتار تهران نیز باید متناسب با فضا تغییر یابد تا از حساسیت ها نسبت به خود بکاهد و اعتماد سایر طرفین در صحنه بین الملل را کسب کند. لذا در صورت کسب اعتماد بوریس جانسون در این سفر یقینا این مساله می تواند اقدام ترامپ را نیز به حاشیه برده و واشنگتن و تل آویو در مقابل مخالفت های بیشتری قرار گیرد.

اما با توجه به خروج انگلیس از اتحادیه اروپا تا چه اندازه می توان از کارت لندن برای متقاعد کردن اتحادیه اروپا استفاده کرد؟

ببینید اولا که برگزیت مساله داخلی و مربوط به انگلستان اروپا است، اما علی رغم این نکته انگلستان در بسیاری از موارد با اتحادیه اروپا اتفاق نظر دارند و می توانند نظرات هم دیگر را تایید و تقویت کنند. لذا در سفر جانسون باید به این نکته دقت شود که علیرغم خروج انگلیس از اتحادیه  اروپا باز لندن توان تاثیر بر مواضع این اتحادیه در خصوص ایران را دارد.

اما در موازات سفر جانسون در چند وقت اخیر شاهد سفر ماکرون به دوحه و انقعاد قرارداد تسلیحاتی میان فرانسه و قطر بودیم. موضع و اساسا هدف اروپا نسبت به خاورمیانه در دل تحولات جدید منطقه در سایه این سفرهای مقامات اروپایی چیست؟

انگلستان پس از چالش برگزیت با برخی مسائل در داخل بریتانیا درگیر است. از سوی دیگر آلمان نیز در خصوص تشکیل دولت با مشکلاتی روبه رو است و در موازات این مساله کاهش نقش و محبوبیت آمریکا در خاورمیانه، بستر مناسبی را برای افزایش نفوذ فرانسه ایجاد کرده و در این راستا پاریس با ایفای نقش میانجی در تنش هایی مانند مساله لبنان و یا اختلاف عربستان و قطر محبوبیت خود را افزایش یافته است. در این خصوص سفرهای ماکرون به کشورهای منطقه توانسته دستاوردهای خوبی را نصیب فرانسه کند. لذا در خصوص سفر احتمالی ماکرون به ایران می توان گفت که سفر جانسون پیش در آمد این سفر می تواند تلقی شود و در صورت موفقیت و کسب دستاورد در این سفر راه ماکرون و سایر کشورهای اروپایی به خصوص اگر در مساله موشکی و دفاعی بتوان به نتیجه و توافق ملموسی دست یابند، این سفرها می تواند بشیتر و بیشتر صورت گیرد.

انتشار اولیه: شنبه 18 آذر 1396 / انتشار مجدد: شنبه 25 آذر 1396