نگرانی های امنیتی اروپایی‌ها از اقدامات ضدبرجامی ترامپ

حسین مفیدی احمدی، پژوهشگر مسائل اروپا

دیپلماسی ایرانی: اتحادیه اروپا به برجام از زوایای مختلفی می نگرد. منافع اقتصادی تحقق برجام؛ تاثیر برجام بر موازنه قوای سیاسی در ایران؛ عملیاتی شدن ظرفیت های دیپلماتیک؛ میانجی گرایانه و هماهنگ کننده اروپا در یک پدیده پیچیده و محتاج نظارت بین المللی؛ برجام و مفهوم "جامعه جهانی" و پارادیم چندجانبه گرایی و از همه مهمتر برجام و نقش آفرینی اروپا در تنظیم دستور کار نظام بین الملل در آینده و احتراز از زندان رویکردهای ایدئولوژیک کاخ سفید. با وجود اهمیت چشم اندازهای فوق؛ چشم انداز ژئوپلتیکی برجام نقش برجسته ای در برسازی کنش های اتحادیه اروپا چه در طول مذاکرات هسته ای و چه پس از انعقاد برجام بر عهده داشته و خواهد داشت.

شاید یکی از مهمتریب جنبه های اهمیت برجام برای اتحادیه اروپا به ارتقاء قابل توجه حساسیت امنیتی اتحادیه اروپا نسبت به عوامل، روندها و بازیگران امنیت زدا و امنیت ساز منطقه خاورمیانه باز می گردد. اتحادیه اروپا در سال های اخیر از جمله با دو تهدید قابل توجه مواجه بوده است. "تهدید جان شهروندان اروپایی" برآمده از اقدامات تروریستی که منشا آن منازعات خاورمیانه بوده است و "تهدید پروژه اروپا. در این نگاه، اتحادیه اروپا به پرونده هایی چون اشغال نظامی عراق در سالهای نخست هزاره جدید می اندیشد که به دوره ای از خشونت؛ بی ثباتی؛ رادیکالیزه شدن جوانان مسلمان در سراسر جهان و در نهایت بروز جنگ های داخلی در این منطقه؛ حرکت موج پناه جویان و افزایش اقدامات تروریستی در خاک اروپا منجر شد. تحولاتی که با تهدید امنیت اجتماعی و هویتی اروپا و افزایش شکاف اجتماعی در این قاره و گسترش نفوذ احزاب راست گرای پوپولیسم؛ پروژه اروپا را نیز با مخاطره مواجه کرد. به عنوان مثال کم نیستند تحلیل گران اروپایی که معتقدند یکی از مهمترین دلایل موفقیت کمپین خروج انگلستان از اتحادیه اروپا، مواجهه اروپا با پیامدهای امنیتی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، ورود سیل آسای پناه جویان مناطق بحرانی خاورمیانه بوده که ایده های گروه ها و احزاب منتقد یا ضد اتحادیه اروپا را برای مردم قابل قبول تر کرده است.

به نظر می رسد اتحادیه اروپا، کنش های ضد برجامی تیم جدید حکمرانی آمریکا را از جمله روندهای امنیت زدا در منطقه خاورمیانه ارزیابی می کند. خاورمیانه برای اروپایی ها "خارج نزدیک" محسوب می شود و هر تحول ژئوپلتیکی در آن بر امنیت و ثبات اروپا تاثیر مستقیم بر جای می گذارد. در نظر اروپا برجام اولین گام در مسیر تثبیت منطقه خاورمیانه به ویژه پس از تحولات موسوم به بهار عربی بوده است. اتحادیه اروپا به ظرفیت های ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک ایران اذعان دارد و نگران تبعات امنیتی واکنش های احتمالی ایران به سیاست های ضد برجامی ترامپ در منطقه بحرانی خاورمیانه است. در واقع در نظر اروپا، در صورت فروپاشی برجام، با توجه به ناکارآمد شدن ابزارهای دیپلماتیک در مدیریت تنش های بین ایران و آمریکا، احتمال بروز جنگ یا نابودی رژیم اشاعه در منطقه خاورمیانه وجود خواهد داشت. در این نگاه، پیامدهای منفی غیر قابل مدیریت شدن تنش ها در روابط ایران و آمریکا، به مانند جنگ عراق، به اروپا سرایت خواهد کرد. در واقع برجام صرفا با آینده های ایران در ارتباط نیست بلکه کم و بیش با آینده های پروژه اروپا نیز در ارتباط است.

شاید از منظر واقعیات مورد اشاره در سطور بالا، سطح اثربخشی ملاحظات ژئوپلیتیکی و امنیتی منطقه بر ملاحظات ژئواکونومیک و تجاری اروپا را باید از عدم قطعیت ها و از زوایه ای، از پیش ران های برسازی سیاست های برجامی اروپا در نظر گرفت. از نظر اروپا ایران یک قدرت ژئوپلیتیکی تأثیرگذار برای مدیریت بحران های منطقه خاورمیانه است. بحران هایی که تأثیرات قابل توجهی حتی در سطح تهدید پروژه اروپا بر جای گذارده اند. در این چارچوب، در کوتاه مدت و میان مدت، نوع روایت اروپا از ایران به عنوان بازیگری امنیت ساز و یا امنیت زدا در منطقه، بر پویش ای برجامی اروپا تأثیر غیرقابل انکاری بر جای خواهد گذارد. شاید از این منظر طرح این فرضیه که ایران نیز توان ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیک لازم برای امنیت سازی و به گروگان گرفتن برجام را دارد قابل طرح باشد. در این نگاه، ایران قادر است ضمن نقش آفرینی به عنوان بازیگری امنیت ساز در منطقه و توجه بنیادین به مولفه های حوزه دیپلماسی عمومی و رسانه ای در کنش های موشکی ضروری خود، فروش امنیت را به اروپا مشروط به تحقق مزایای برجام در سطح توان این قاره بکند.

انتشار اولیه: یکشنبه 12 آذر 1396 / انتشار مجدد: چهارشنبه 29 آذر 1396