داعش چگونه به کودکان سر بریدن درس داد؟

نویسنده: کاترین کانتز

دیپلماسی ایرانی: "دولت اسلامی" (داعش)، برای بیش از دو سال کنترل شهر موصل، از جمله کنترل مدارس آن را بر عهده داشت. اینک که ائتلاف به رهبری ایالات متحده آن ها را عقب رانده، معلمان شهر با وضعی دشوار مواجه هستند: ذهن بچه هایی که برای جنگ و کشتن آموزش دیده را چطور دوباره شکل دهند؟

صبحگاه یکی از روزهای آخر مارس، 20 بچه مدرسه ای میان خانه های بمباران شده و ماشین های سوخته در مقابل دبستانی در شرق موصل ایستاده اند. وقتی از آن ها می پرسم در مدرسه چه آموخته اید، در باب کشتن حرف می زنند. معلم آن ها دولت اسلامی (داعش) است که در این شهر دژ نظامی داشتند. "داعش، داعش"، کودکان فریاد می زنند، با صدایی محکم و برانگیخته، گویی که این صدا، رازی باورناپذیر را پنهان می سازد.

سن بچه ها بین 6 تا 13 سال است. کوله پشتی هایشان برای تنشان زیادی بزرگ است، دمپایی و تی شرت هایی بر تن دارند که سوراخ است. چندتایشان صبح تخم مرغ خورده اند و چند نفرشان هیچ نخورده اند. منتظرند تا در مدرسه باز شود و در همان حال سروصدا می کنند و می خندند. شادی شان حقیقی است، اما اگر درونشان بروی، می توانی جنگ را در صورت کوچک و دردکشیده شان ببینی.

داعش ژوئن 2014 موصل را تصرف کرد. در تلاش برای ایجاد دولت از دست یازیدن به زمین، مردم، یک مکتب و یک پرچم دست نکشید. داعش به تمام درزهای زندگی اجتماعی پا گذاشت – اقتصاد را در اختیار گرفت، دستگاه قضائی را اداره کرد و طرح درس هایی ابداع کرد که با دیدگاه هایش می خواندند. هدف داعش ایجاد دیدگاهی جهانی بود که باعث شد مدرسه های موصل را نیز در سیطره بگیرد.

سربازان عراقی چند هفته پیش شرق موصل را آزاد کردند. از آن زمان، حدود 20 هزار کودک به مدرسه بازگشته اند. با وجود خطر حملات هواپیماهای بدون سرنشین داعش و بمبگذاران انتحاری که از طریق دجله و بخش غربی در حال جنگ شهر می آیند، 70 مدرسه از 400 مدرسه در شرق بازگشایی شده اند. اوضاع در کلاس های درس مثلا قرار است به روال گذشته بازگردد. اما آیا ممکن است؟ بچه ها در اینجا تحت سیطره داعش چه تجربه ای پشت سر گذاشتند؟

عبدل، 10 ساله می گوید:" کتاب ریاضی مان عکس کامیونی پر از تفنگ و مردی داعشی روی آن بود."

باشا، 13 ساله: "ما ساعت ها می نشستیم و هیچ کاری نمی کردیم. برخی اوقات یکی می آمد می پرسید کدام بهتر است، ارتش عراق یا داعش؟ و بلند فریاد می زدیم داعش."

امیر 9 ساله: "مردان حیوانات را از کتاب علوم تجربی ناپدید کردند. دیگر هیچ شیری در کتاب نبود، فقط داعش."

حسن 12 ساله:" یک بچه را از ارتفاع بالا به پایین پرت کردند و دایی ام را با یک بطری شیشه ای شکسته آن قدر زدند تا شکاف معده اش گشوده شد."

قیصر، 13 ساله:" به ما آموختند چگونه سر یک نفر را ببریم. روی عروسک ها تمرین می کردیم. عروسک یک کمی از من بزرگتر بود، در لباس نظامی."

محله ای تحت حکمرانی وحشت

ساعت 8 صبح است، معلم ها با هم حرف می زنند، بچه ها به سمت مدرسه بن مروان سرایز می شوند، ساختمانی زرد با ارتفاع پایین که نمای آن با سوراخ گلوله ها زخمی شده است. پنجره بالای درب ورودی متلاشی شده، یک خمپاره انداز به پشت بام مدرسه راه یافته، میزهای از هم گسسته در اتاق درس روی هم انباشته شده اند.

اگر کسی از بالا به مدرسه بن مروان نگاه کند، ابعاد ویرانی که حملات هوایی ائتلاف به رهبری ایالات متحده در خیابان های اطراف آن از آغاز سال به بار آورده را مشاهده می کند. خانه هایی که به عنوان مراکز کنترل داعش شناخته می شدند در آتش سوخته اند. همین چند ماه پیش، هواداران داعش سر چهار نفر را در مقابل مدرسه از تن جدا کردند، سر آنها درست مقابل چشمان بچه ها روی زمین قل می خورد. اینک زن های محجبه از شیرهای خیابان آب به منزل می برند، یک پسربچه شکر می فروشد و باقی در زمینی مخروبه که ممکن است مین گذاری شده باشد فوتبال بازی می کنند. مردمی که اینجا تردد می کنند با احتیاط راه می روند و مملو از سوءظن هستند. هیچ کس نمی داند همسایه اش به چه می اندیشد، چند هوادار داعش شناسایی نشده در خانه ها پنهان شده اند. جنگ در شرق موصل شاید خاموش باشد، اما در جریان است.

برای هجده ماه داعش کوشید تا به افکار بچه های مدرسه بن مروان سمت و سو دهد. سیستم داعش خواستار 5 سال دوره دبستان و 4 سال دوره متوسطه بود. داعش همچنین وزارت آموزش داشت: دیوان التعلیم کذایی تصمیم می گرفت ده ها هزار معلم موصل چه چیزهایی باید به دانش آموزان خود درس بدهند. داعش به غیر از تعلیم در کلاس درس، بچه ها را به مسجد می برد و آن ها را در خیابان جمع می کرد و ویدئوی سر بریدن برایشان پخش می کرد. "مدرسه من بذری بود که از آن قرار بود حکومت دیوانه قدرت به بار آید." شاکر احمد، 52 ساله، مدیر مدرسه می گوید. مردی چاق و چله با ریش سفید و گود افتادگی زیر چشمانش که می خواهد آشوب را با ذره هایی شاعرانه از فرزانگی خنثی کند. احمد در جنگ ایران و عراق حاضر بوده و بیش از 25 سال به عنوان معلم کار کرده است. پشت میزش در گوشه جنوب شرقی شهر نشسته است. چهار معلمش گرد او روی کاناپه هایی نو نشسته اند." کاناپه های قدیمی را سوزاندیم تا در زمستان خانه هایمان گرم بماند." احمد می گوید:" ما کفش ها و کتاب هایمان را نیز آتش زدیم."

امروز روزگارشان چطور است، پس از داعش؟

"زمان داعش اینجا حدود 100 شاگرد داشتیم." مدیر مدرسه می گوید: " اغلبشان در خانه می ماندند." حالا همه آن ها یکباره دارند به مدرسه باز می گردند. احمد 800 بچه را ثبت نام کرده است. در شیفت های مختلف تقسیم شده اند – بیشترشان تنها دو یا سه بار در هفته می توانند بیایند. یونیسف برایشان دفتر و لوازم تحریر فرستاده است: " الحمدالله، خوش اقبال هستیم. اما این ها کافی نیست"

معلم دیگری می گوید:" الان دو سال است که حقوق هایمان از بغداد نیامده است." دولت مرکزی عراق پرداخت ها به کارمندان دولتی در مناطق اشغال شده را قطع کرده است چرا که می پندارد پول ها ممکن است سر آخر به دست داعش برسد. معلمی دیگر می گوید: "زمان داعش از سر ترس کار کردیم. حالا کار می کنیم چرا که به آینده امید داریم." نزدیک سه ماه است که احمد شاکر مدرسه را بازگشایی کرده است. پرسیدم زمانی که داعش رسما بیرون رانده شد چه کردند، مدیر مدرسه می گوید:" آواز خواندیم." برای نخستین بار پس از مدتی مدید.

تدریس کشتن به بچه ها

قیصر، حقیقت دارد؟ قیصر الکردی از کلاس درس بیرون می آید، پسرکی بشاش که به نظر زیر 13 سال است. امروز صبح کسی بود که با بیشترین انرژی درباره زمانه داعش صحبت کرد. در اتاق معلم، با خجالت روی کاناپه نشست، معلم ها با تردید اجازه دادند او مصاحبه کند. قیصر رئال مادرید را دوست دارد و می خواهد پزشک شود، پزشک قلب. آیا تمایلی دارد صحبت کند در اینجا چه گذشته است؟

پسربچه پرده را می کشد تا بچه های دیگر نتوانند داخل را نگاه کنند. "داعش هر روز می آمد تا به ما شیوه چگونه جنگیدن را آموزش دهد." می گوید" هیچ چیز را به ما توضیح نمی دادند. ما فقط می بایست از فرامین پیروی می کردیم. آهسته آهسته صدایش اشتیاق بیشتری می یابد. ناگهان از جا می پرد و با دست جایی را نشان می دهد که در طول آموزش نبرد پشت لاستیک ماشین یا دیوار ساختمان ها با کیسه های شنی پنهان می شدند. قیصر در اتاق خالی همچون یک رقصنده به حرکت در می آید، به موجود خیالی در سالن مشت می زند، با هوا کشتی می گیرد، مشت می زند، نشان می دهد که آن ها چطور کمربند انفجاری پلاستیکی به او آویزان کردند.

"اینطوری راه می رفتم." این را می گوید و اطراف اتاق با کمربند فرضی و سنگین پرسه می زند، همچون فضانوردی که در جستجوی خاک است، شصتش روی هوا تکان می خورد، دنبال کشیدن چاشنی است.

داعش به آن ها مانکن های پلاستیکی با سایز واقعی و لباس کامل می داد. درست شبیه انسان واقعی به نظر می رسیدند و از قیصر بزرگتر بودند. پسربچه می گوید مجبور بوده سرش را ببرد. خیلی زود کار با کارد دستش می آید و می گوید داعش هر بار از کار او راضی بود.

خواندن چهره قیصر دشوار است، ترکیبی از تسخیرشدگی، خوف و هراس محض.

محمد الکردی، پدر قیصر می گوید:" تقریبا پسرم به داعش واگذار شده بود و از دستم رفته بود." مردی مسلمان و معتقد است، در جامه ای سیاه که با زنان دست نمی دهد: " در آغاز، اجازه دادم قیصر مدرسه برود، چون می خواستم خواندن یاد بگیرد. اما بعد از مدتی مشاهده کردم آن ها تلاش می کنند او را شستشوی مغزی دهند."

می گوید پس از مدتی قیصر به مسجد می رفت. آنجا سعی داشتند قانعش کنند به داعش بپیوندد. قیصر از آن ها می پرسد: "می توانم بدون اجازه والدینم این کار را بکنم؟"ظاهرا یکی از اعضای داعش می گوید:" بله" و وقتی که به هر ترتیب قیصر با پدرش صحبت می کند، وی در نزاعی ذاتا کشنده قرار می گیرد. اعضای داعش چندین بار به آنجا می آیند و سعی می کنند پسرش را ببرند: " آخر سر، همان کاری را کردم که آن ها می کنند." پدر می گوید:" من به طریقی دیگر شستشوی مغری دادمش. اسلام واقعی را به او آموختم. بخشش، ایمان، تا اینکه تمایلش ماندن در خانه شد." مشخص نیست چطور از پس این کار بر آمده است.

و گزاره هایی می گوید که همه اینجا به آن باور دارند. گزاره هایی برای برداشتن باری سنگین از دوش و با هدف بازگرداندن امید:" بچه ها مثل خمیر نان هستند. سریع یاد می گیرند، اما دوباره آن را فراموش می کنند."

وقتی بچه ها بعد از ظهر به مدرسه مروان باز می گردند، مدیر مدرسه جلوی در می آید:" (به خانه) برگردید." در غرب موصل 20 غیرنظامی در بمبارانی به رهبری ائتلاف ایالات متحده کشته شده اند. حکومت اعلام عزای عمومی کرده است.

مدیر مدرسه کلیدها را بر می دارد و درب مدرسه را برای سه روز می بندد.

منبع: اشپیگل / ترجمه: سامان صفرزائی

انتشار اولیه: یکشنبه 27 فروردین 1396 / انتشار مجدد: دوشنبه 11 اردیبهشت 1396