میانه‌روها نگرانند

دیپلماسی ایرانی: درگذشت «علی اکبر هاشمی رفسنجانی»، رئیس جمهور سابق ایران، اطلاح طلبان ایران را از یک متحد قدرتمند محروم کرد. اما از سوی دیگر، درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی به تقویت گروه های تندروی مخالف غرب آن هم درست پیش از انتخابات ریاست جمهوری در ایران منجر خواهد شد و اکنون این گروه ها تعیین خواهند کرد که از این پس درهای تهران تا چه اندازه به روی جهان گشوده خواهد شد.

همچنین، فقدان مهارت های هاشمی رفسنجانی به عنوان یک واسطه و میانجی قدرتمند در میان جناح های ایران به معنای افزایش رقابت میان روحانیون و جمهوری خواهان در سیستم دوگانه ایران است که می تواند گسترش یافته و ثبات سیستم را به بوته آزمایش بگذارد. درگذشت هاشمی رفسنجانی به معنای افزایش نگرانی در میان اصلاح طلبان است آن هم درست در زمانی که روحیه تندروها در ایران به واسطه پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا به شدت تقویت شده است. گروه های تندرو در ایران بر این باورند که ترامپ سیاستی خصمانه در قبال ایران اتخاذ خواهد کرد و این سیاست تلاش اصلاح طلبان برای ایجاد پلی میان ایران و واشنگتن را تضعیف خواهد کرد.

یک مقام ارشد ایرانی که به دلیل حساسیت های موضوع نخواست نامش فاش شود، در یک گفت و گوی تلفنی در این خصوص گفت: «رفسنجانی یک قدرت کلیدی در نظام سیاسی پیچیده ایران بود که به حفظ تعادل نظام کمک می کرد». این مقام ارشد در ادامه صحبت های خود افزود: «غیبت او به عنوان وزنه تعادلی در برابر تندروها می تواند به میانه روها و در مجموع جریانات میانه رو در ایران آسیب برساند».

رفسنجانی یک پراگماتیست بود که به سیاست های سیاسی و اقتصادی لیبرال علاقه خاصی داشت. او در هشتم ژانویه بر اثر حمله قلبی در سن 82 سالگی درگذشت. هاشمی رفسنجانی همراه و همدم آیت الله «روح الله خمینی»، بنیانگذار جمهوری اسلامی و یکی از ارکان مهم انقلاب اسلامی جمهوری اسلامی ایران در سال 1979 بود. پس از رحلت آیت الله خمینی او نقش مهمی در انتخاب «آیت الله علی خامنه ای» به عنوان رهبر انقلاب ایفا کرد.

درگذشت هاشمی رفسنجانی به معنای حذف یکی از متحدان پشت پرده و در عین حال اصلی «حسن روحانی»، رئیس جمهور عملگرا و میانه روی ایران است. یکی از دستیاران نزدیک رفسنجانی در باره وی می گوید: «وی همیشه به عنوان پلی مابین درگیری های پرتنش سیاسی عمل می کرد؛ درگیری هایی که می توانست به جمهوری اسلامی آسیب برساند».

«سعید لیلاز»، تحلیلگر سیاسی مستقر در تهران نیز در یک گفت و گوی تلفنی در این باره گفت: «هیچ کس اعتبار سیاسی و انقلابی لازم برای جایگزینی او را ندارد... درگذشت هاشمی رفسنجانی یک خلاء عظیم سیاسی در ایران ایجاد کرده است».

«آیت الله خامنه ای»، به عنوان رهبر جمهوری اسلامی ایران فرماندهی نیروهای مسلح کشور را در دست داشته و این قدرت را دارد تا بسیاری از مقامات ارشد نظام از جمله سران قوه قضاییه، رؤسای سازمان های امنیتی و رادیو و تلویزیون را منصوب کند. یک مقام سابق نزدیک به روحانی در اظهاراتی تلفنی عنوان کرد: «رهبر انقلاب از هر گونه دخالت در درگیری های سیاسی به شدت پرهیز کرده و دقت فوق العاده ای در این زمینه دارند، اما ایشان نسبت به اجرای ایدئولوژی انقلاب تلاش بسیاری کرده و از این موضوع حمایت و پشتیبانی بسیاری می کنند».

در نظام ولایت فقیه در ایران، رهبر دارای قدرت و اختیارات گسترده ای است و باید در جایگاهی بالاتر از نزاع های سیاسی روزمره قرار بگیرد. یکی از دستیاران رفسنجانی در این خصوص می گوید: «دوستی و رفاقت 50 ساله هاشمی رفسنجانی با مقام معظم رهبری، به او موقعیت منحصر به فردی برای بیان ایده هایش و ایجاد تعادل در زمانی که تنش های سیاسی شدت می گرفت داد... از دست دادن او ضربه ای به اردوگاه میانه روهاست. غیبت او فضا را رادیکالیزه خواهد کرد».

رفسنجانی با بیش از نیم قرن فعالیت سیاسی، بسیاری از موقعیت های رده بالا در ساختار سیاسی ایران از جمله ریاست مجلس شورای اسلامی، فرماندهی نیروهای مسلح در زمان جنگ و ریاست جمهوری بین سال های 1989 تا 1997 را تجربه کرد. «مئیر جاودانفر»، یکی از تحلیلگران مسائل ایران در این باره گفت: «دیر یا زود، رقابت میان گروه های تندرو و میانه رو به یک نقطه تعادل نزدیک خواهد شد». جاودانفر، استاد مرکز میان رشته ای (IDC) هرتزلیا در اسرائیل ادامه داد: «عدم تعادل ناشی از فقدان رفسنجانی می تواند منجر به تضعیف ثبات نظام جمهوری اسلامی ایران شود و این سناریویی است که رهبران ایران از آن پرهیز خواهند کرد».

بیشتر تحلیلگران بر این باورند که درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی ضربه ای سیاسی به ائتلاف عملگرا ـ میانه روها وارد خواهد آورد؛ ائتلافی که نیروی محرک پیروزی روحانی در انتخابات ریاست جمهوری گذشته بود. «جمشید پژویان»، استاد دانشگاه علامه طباطبایی ایران نیز در این زمینه عنوان می کند: «این مساله موجب تضعیف روحانی خواهد شد؛ رئیس جمهوری که در حال حاضر در تحقق وعده های خود در زمینه تقویت اقتصاد کشور با شکست روبرو شده است».

«گری جی. سیک»، تحلیلگر مسائل خاورمیانه معتقد است که نتیجه انتخابات به توانایی حسن روحانی در متقاعد کردن مردم ایران بستگی دارد. به گمان وی حسن روحانی باید به مردم ایران نشان دهد که وجود توافق هسته ای از نبود آن بهتر است و این که وی قادر است تا بهتر از هر گزینه دیگری از منافع ایرانیان دفاع کند.

با وجود انعقاد توافق هسته ای میان ایران و شش قدرت بزرگ در سال 2015 و متعاقب آن لغو تحریم های اقتصادی ایران در ماه ژانویه، بسیاری از مردم ایران اعتماد خود را نسبت به حسن روحانی از دست داده اند. فعالان و گروه های حقوق بشری بر این باورند که تمرکز روحانی بر بهبود روابط با غرب و تقویت اقتصاد کشور، وعده های انتخاباتی او در کاهش محدودیت های اجتماعی و سیاسی را تحت شعاع قرار داده است.

«محمد حسین زاده» که از کارمندان دولت است درباره شرایط کنونی می گوید: «من برای درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی بسیار متاسف و ناراحت هستم، اما باید به فرزندان خودم فکر کنم. هزینه های زندگی بسیار بالاست و قیمت ها نیز هر روز بالاتر می رود. روحانی وعده های بسیاری داده بود... اما به ما نگاه کنید. ما از قبل هم فقیرتر شده ایم. اما من هنوز به او رای می دهم چرا که ما باید بین بد و بدتر یکی را انتخاب کنیم».

«دونالد ترامپ»، کاندیدای حزب جمهوریخواه و رئیس جمهور جدید آمریکا در خلال مبارزات انتخاباتی خود همواره عنوان کرد که در صورت پیروزی در انتخابات توافق هسته ای ایران را پاره خواهد کرد. «حامد فرحوشیان»، یکی از تحلیلگران سیاسی در این باره می گوید: «سیاست خصمانه آمریکا مورد علاقه تندروهاست. حتی اگر روحانی در انتخابات ریاست جمهوری آینده ایران پیروز شود باز هم از سوی تندروها تحت فشار خواهد بود».

منبع: جراژلیم پست / تحریریه دیپلماسی ایرانی 36