آیا ترامپ می تواند برجام را به هم بزند؟

نویسنده: کلسی داونپورت

دیپلماسی ایرانی: زمانی که رئیس جمهور منتخب، دونالد ترامپ 20 ژانویه دفتر ریاست جمهوری را به دست گیرد، چالش های سیاست خارجی گوناگونی را به ارث خواهد برد. اما برخلاف رئیس جمهور پیشین، در لیست او یک ایران هسته ای دیده نمی شود مگر این که ترامپ خود بخواهد با یک طرح بی پروا، توافق هسته ای موجود را از بین ببرد یا به آن اجازه سقوط دهد.

نشانه های مشکل ساز

اگرچه ترامپ در مورد دیدگاهش به عنوان رئیس جمهور درباره توافق هسته ای جزئیات خاصی ارائه نداده اما صحبت های صریح او در طول مبارزات انتخاباتی خطرناک و مملو از اطلاعات غلط بود.

در 21 مارس 2016، در سخنرانی کمیته امور عمومی آمریکا و اسرائیل، ترامپ عنوان کرد که «اولویت شماره یک او از بین بردن این معامله زیانبار با ایران است.» ترامپ معمولا این توافق را بدترین معامله ای می داند که صورت گرفته و می گوید که به دنبال مذاکرات مجدد است.

اعضای احتمالی کابینه و مشاوران او دیدگاه هایی سخت گیرانه در قبال این توافق دارند. دیدگاه هایی که می توانند در سیاست ترامپ در قبال توافق تاثیرگذار باشند. مدیر سابق آژانس اطلاعات دفاعی، ژنرال مایکل فلین در سمت مشاور امنیت ملی و سناتور مایک پومپئو در سمت رئیس سازمان سیا، هر دو از معامله با ایران انتقاد کرده اند.

از سوی دیگر، انتخاب ترامپ در پست وزارت دفاع یعنی ژنرال جیمز ماتیس، معامله هسته ای با ایران را با عنوان «کنترل تسلیحاتی ناقص» توصیف کرده و در ماه آوریل در یک سخنرانی در مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی گفت «هیچ بازگشتی در توافق در غیاب نقضی آشکار وجود ندارد.» ماتیس تاکید می کند که ایالات متحده تنها خواهد بود اگر بخواهد از توافق بیرون بیاید و «تحریم های اقتصادی یکجانبه ما به اندازه یک رویکرد متحد تاثیرگذار نیست.»

معامله در خطر

دو سناریوی محتمل در مورد رویکرد دولت ترامپ در توافق هسته ای با ایران وجود خواهد داشت:

اول، رئیس جمهور می تواند با انکار یک جانبه شرایط، ایالات متحده را از معامله خارج و اجرای تعهدات ایالات متحده تحت این قرارداد را باطل اعلام کند. حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، گفته است که تعهد ایران نسبت به معامله با وجود هرگونه اقدامی که توسط ترامپ برای تهدید کردن شرایط موجود صورت پذیرد، قابل چشم پوشی نیست. اما هنوز مشخص نیست که این معامله بتواند بدون حضور آمریکا فعال باقی بماند.

سناریوی دوم که احتمال بیشتری دارد، این است که ترامپ و اعضای کنگره به رهبری جمهوریخواهان به آرامی به شرایط قرارداد لطمه وارد کرده و با تشدید یک نوع پویایی، در نهایت کاری کنند که ایران اقدامی منجر به فروپاشی معامله انجام دهد. در این سناریو، واشنگتن به دقت سعی خواهد کرد تا به معامله با استفاده از ابهامات قانونی در متن، اعمالی خلاف روح توافق و اعلام نقص های عمدی در مسائل، اعمال فشار کند.

به شکلی جداگانه نیز آمریکا می تواند تحریم هایی اضافی ضد ایران تحت عنوان رفتارهای حقوق بشری، فعالیت های توسعه موشک های بالستیک یا حمایت از تروریسم، اعمال کند. اگر چنین تحریم هایی اعمال شود به این معنا خواهد بود که آمریکا به دنبال توافق جدیدی با ایران نیست و ایران ممکن است نسبت به بندهای موجود در قرارداد فعلی، تهاجمی تر نیز عمل کند. به این ترتیب تنش های موجود بین تهران و واشنگتن بیشتر خواهد شد.

از دست رفتن منافع عدم گسترش سلاح

هنگامی که معامله به صورت کامل اجرا شود، مزایای منع گسترش سلاح کاملا روشن هستند. ترکیی از محدودیت ها و اقدامات امنیتی مسیر دستیابی به سلاح های هسته ای را محدود کرده اند. اگر معامله به هم بخورد و ایالات متحده دیگر نسبت به اجرای آن تعهدی احساسس نکند، به راحتی می توان فرض کرد که ایران نیز احساس نیازی برای پایبندی به محدودیت های خود نخواهد داشت.

اگر معامله شکست بخورد، نظارت های موجود از بین خواهد رفت و فعالیت های هسته ای ایران می تواند به شکلی قابل توجه از سرگرفته شود. جامعه جهانی نیز ابزار خود برای تائید فعالیت های هسته ای صلح آمیز ایران را از دست خواهد داد. این ابزار شامل اینها هستند:

• نظارت مستمر بر سایت های کلیدی
• نظارت بر زمان واقعی فعالیت های غنی سازی ایران
• اجرای موقت پروتکل الحاقی
• نظارت بر تدارکات ایران در مواد قابل استفاده در فعالیت های هسته ای
• محدوده زمانی دسترسی به سایت های نظامی به منظور بررسی نگرانی ها

از زمانی که توافق هسته ای صورت گرفته به طور قابل توجهی بر برنامه هسته ای ایران نظارت انجام شده است. در صورتی که معامله به هم بخورد ایران می تواند:

• بیش از 13هزار سانتریفیوژ را به حرکت اندازد از جمله 1008 دستگاه پیشرفته سانتریفیوژ IR-2، فارغ از ذخیره سازی تحت نظارت، ایران می تواند غنی سازی اورانیوم را آغاز کند
• ساخت ذخایر اورانیوم غنی شده
• رساندن غنی سازی به سطوح بالاتر از 3,67 درصد
• از سرگیری غنی سازی در فردو
• از سرگیری توسعه سانتریفیوژهای پیشرفته

بدون معامله ایران دیگر تعهدی برای این نظارت های افزایش یافته و محدودیت های سخت اعمال شده در قبال فعالیت های هسته ای خود نخواهد داشت.

بیهودگی مذاکرات مجدد

اگر ترامپ از معامله خارج شود یا تلاش کند که فشارها را برای رسیدن به شرایط بهتر در معامله افزایش دهد، بسیار بعید است که حمایت دیپلماتیک کافی را از سوی سایر طرف های درگیر در مذاکره دریافت کند. چین، فرانسه، آلمان، روسیه و بریتانیا تمایلی به تحریم های جدید ندارند؛ تحریم هایی که بتواند فشار کافی روی ایران برای ایجاد توافقی جدید اعمال کند.

همه این کشورها در تحریم هایی که سابق بر این وضع شده بود همکاری داشتند و نقشی حیاتی ایفا کردند. با حمایت تحریم های آمریکا در کنار سازمان ملل و اتحادیه اروپا، گستره ای از تحریم های فراگیر ایجاد شده بود که فشار فراوانی بر فعالیت های اقتصادی ایران وارد آورد تا تهران را به ایجاد یک توافق متقاعد کند.

فردریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و سرپرست تیم مذاکره کننده با ایران، ماهیت چندجانبه این توافق را به جامعه بین المللی یادآوری کرده و می گوید که او خود را مسئول اجرای این توافق می داند. او در 13 نوامبر در مصاحبه مطبوعاتی تاکید کرد که این توافقی چندجانبه است و گفت: «مطابق با منافع اروپا است که تضمین کند شرایط این قرارداد به طور کامل اجرا خواهد شد.»

صدای سایر رهبران نیز حمایت از توافق بوده است. رئیس جمهور فرانسه فرانسوا اولاند، در 16نوامبر به خبرنگاران گفت: «این توافق به ما امنیت داد و عواقب غیاب آن برای جهان بسیار جدی خواهد بود.»

مسئولیت راه آینده

به جای از بین بردن معامله یا تلاش برای مذاکره مجدد، ترامپ و تیم مدیریتی او باید اجرای دقیق توافق را دنبال کنند و با کمک آژانس بین المللی انرژی اتمی اطمینان حاصل کنند که بارزسی کافی از امکانات و منابع فعالیت های هسته ای ایران، به صورت دقیق و صحیح انجام پذیرد.

لازم نیست که ترامپ با چالش برنامه هسته ای ایران مواجه شود مگر این که خودش این چالش را به وجود آورد. عواقب ناشی از سقوط این معامله بر اساس اقدامات واشنگتن بسیار قابل توجه است. بستن درهای این معامله می تواند سرعت ایران برای رسیدن به سلاح هسته ای را بیشتر کند و چشم انداز رقابتی تسلیحاتی و جنگ در خاورمیانه را ایجاد کند. دور شدن از این توافق بین المللی پیام خطرناکی است که ترامپ ارسال خواهد کرد. به این معنی که نمی توان به قول های آمریکا بر سر توافقات اعتماد کرد و نظرات شرکای این کشور هیچ اعتباری برای واشنگتن ندارد. در چنین شرایطی امکان این که ایران وارد توافق جدیدی با ایالات متحده شود وجود ندارد.

منبع: لوب لاگ/ تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 32