علل شکست کودتا در ترکیه

نویسنده: استیون کوک، عضو شورای روابط خارجی امریکا و مسلط به زبان ترکی استانبولی

مقدمه مترجم:

در یک تفهم تفسیری متوجه می شویم شکست کودتا در ترکیه از منظر جامعه شناسانه نیز قابل مطالعه است، زیرا حزب عدالت و توسعه برای نخستین بار در طول تاریخ جمهوریت توانست به تعبیر نظریه پردازان گفتمان، بین ارزش های مذهب، سکولاریسم، اقتصاد، تجارت و ملیت مصالحه و هم ارزی(Equivalence) ایجاد نموده و با همراهی و حمایت غربی ها مصالحه نسبی اجتماعی رقم بزند. شخص اردوغان نیز به تعبیر محققین و دیپلمات های امریکایی و اروپایی، مولد یک طبقه نوین (lower middle Class) بوده است. هلندی ها وی را کالونیست آناتولی می نامند زیرا نظر کالون (اندیشمند عصر رنسانس) در خصوص ترکیب مذهب و اقتصاد و انباشت سرمایه آن هم در یک کشور مسلمان را عملا وارد فاز عملیاتی نمود. او پروژه شکست خورده عدنان مندرس دهه 50 را احیا کرده و در حالی که مندرس به راحتی تسلیم ارتش شد، اردوغان با حمایت مردم مقاومت کرد. البته اگر در شرایط کنونی زنجیره ارزش ها بهم بخورد، دستاوردها هم گام به گام به باد خواهد رفت. عامل مهم تر نقش دین و مساجد است که با انسداد نظام معانی لائیک و با حمایت حزب حاکم در همه جای ترکیه نشاط و توسعه یافته و در شکست کودتا نیز اثر شگرفی داشت. مساجد محور بسیج مردم و آوردن آنها به خیابان بود. اتفاقا این فاکتور در مطبوعات غربی بایکوت و در رسانه های کشورمان تا حدود زیادی مورد بی توجهی واقع شد.

همچنین صرفا جهت کمک به تفسیر استیون کوک و نیز لزوم ملاحظه همزمان نقاط قوت و ضعف ترکیه، اشاره می شود که به عنوان نمونه در سطح داخلی درآمد سرانه ترکیه در طول 15 سال اخیر 3 برابر شده است. در سطح خارجی هم فقط برخی توانایی ها و نفوذ ترکیه در آفریقا (در کنار بالکان و قفقاز و آسیای مرکزی) مورد اشاره واقع می شود تا مشخص شود چگونه تولید سرمایه و پول و در یک کلام کارآمدی دولت به حمایت و شکست کودتا منجر شد: ترکیش ایرلاین در حال افزایش پروازهای خود در قاره آفریقا است و اکنون بزرگترین شبکه پروازی خارجی دنیا در آفریقا را دارد و از خط امارات و ایرفرانس سبقت گرفته و در طول سه سال 25 مقصد پروازی را فقط در آفریقا اضافه کرده است. ترکیش ایرلاین دارای خط پروازی مستقیم در جیبوتی کوچک است. آژانس هماهنگی و همکاری ترکیه موسوم به TIKA نخستین دفتر خود را در دوم مارس 2005 در افریقا راه اندازی نمود. اکنون TIKA دارای 14 دفتر هماهنگی در قاره افریقا است. ترکیه از طریق TIKA در حال حاضر پروژه های توسعه ای در 40 کشور آفریقایی اجرا می کند که بیشتر آنها آموزشی، بهداشتی و و کمکهای بشردوستانه است و همه آنها به رفاه و آبادانی ترکیه و تقویت بخش خصوصی ترک کمک کرده است که اکنون در مقابل دولت احساس دین می کنند. طبقه خرده بورژوا و شرکتهای خصوصی کوچک و متوسط پشتوانه بزرگی برای دولت حاکم به شمار می روند.

***

در گام نخست کودتا یک نوستالوژی در ترکیه محسوب می شد زیرا کودتاهای زیادی در این کشور رخ داده است. اما علیرغم تبادل آتش و درگیری، اردوغان در حالی که آشفته بود، از تعطیلات به استانبول بازگشته و کنترل را مجددا به دست گرفت. در کنار بی کفایتی کودتاچیان در دستگیری رهبران ترکیه و کنترل رسانه ها باید اذعان داشت اردوغان قادر به کشاندن مردم به خیابانها از طریق فناوری فیس تایم و پخش توسط سی ان ان ترک بود. لذا دلایل عمده شکست کودتا را بدین قرار می توان بر شمرد:

1. سابقا ارتش به راحتی و با تاسی به نقض اصول کمالیستی، وارد میدان شده و معارضین را کنار می گذاشت اما حزب عدالت و توسعه وضعیت همه چیز را تغییر داده و جامعه ای پیچیده شکل گرفته است. ترکیه عجین با حوزه های بین المللی است. دستگاه کمالیستی دیگر کارآمد نیست. این در حالیست که در سال 1997 افراد بسیاری از مداخله نظامیان برای کنار گذاشتن اربکان استقبال کرده بودند. اما یک دهه بعد، مقاومت مردم و حتی افراد سکولار در مقابل کوشش ارتش برای ممانعت از انتخاب عبدالله گل به عنوان رئیس جمهور به دلیل محجبه بودن همسر او، مبین امتناع مردم از تسلیم شدن در مقابل ارتش بود ولو اینکه ارتش تامین کننده منافعشان باشد.

2. در زمان کودتاهای سابق، مردم از دولت های دموکراتیک حمایت نکردند مثلا در کودتای 1980 به دلیل تنشهای بین احزاب چپ و راست، مردم از مداخله ارتش جهت خاتمه منازعات استقبال کردند حتی در کودتای 1997 نیز جامعه مدنی متشکل از سازمانهای حقوق بشری و روشنفکری از کودتا حمایت کردند اما اکنون مردم ترکیه متحول شده و کودتا را توهین به خود قلمداد می کنند.

3. قابلیت های رهبری اردوغان هم فاکتور کلیدی است. وی ارتباط ویژه ای با انتخاب کنندگان خود دارد. او سیاستمدار باهوشی است که نیمی از مردم به او توجه و تعلق خاطر قوی دارند. در سراسر دنیا از نظر مهارت سیاسی و کاریزما فقط بیل کلینتون به پای اردوغان می رسد. به نظر طرفداران او، اردوغان بر بسیاری از کژی ها و ناعدالتی ها از طریق غلبه بر نخبگان سکولار فائق آمده است. او مولد یک طبقه سیاسی- تجاری است و ترکیه را به مثابه یک قدرت منطقه ای و بلکه جهانی درآورده است. لذا از نظر عاطفی و سطح ابراز احساسات توده ها ، او بعد از آتاترک، به مهم ترین رهبر ترکیه تبدیل شده است. گرچه اردوغان مسیر اقتدارگرایانه داشته و مطبوعات و قضات را تحت فشار قرار داده و وزرای فاسد او فراتر از دسترسی قضات هستند، اما همه اینها باعث نشده است مردم از کودتا حمایت نمایند.

4. حزب عدالت و توسعه نیز کارآمد بوده است. از زمان روی کار آمدن این حزب، مردم به خدمات بهداشتی، دارایی های زیربنایی، گزینه های بالای حمل و نقل، پول زیاد و فرصت برای نمایش هویت اسلامی خویش دست یافته اند. مولفه هایی که سابقا هیچکدام وجود نداشت.

مترجم: نعمت اله مظفرپور