قطع صوری پیوند جبهه النصره و القاعده

نویسنده: چارلز لیزر

دیپلماسی ایرانی: گروه افراطی جبهه النصره روز بیست و هشتم ژوئیه اعلام کرد که همه پیوندهای خود را با گروه القاعده قطع کرده و جنبشی جدید در سوریه با عنوان جبهه فتح الشام یا جبهه غلبه بر شامات ایجاد کرده است. این اقدام از سوی رهبران القاعده نیز رسما پذیرفته شد.

ابومحمد الجولانی، رهبر جبهه النصره که نام واقعی وی «احمد حسین الشعرا» است در بیانیه ای تلویزیونی این خبر را اعلام کرده و هدف از آن را ایجاد یک سازمان متحد از نیروهای اسلام گرا و تجمیع گروه های مختلف برای تضمین دفاع از اسلام خواند. وی در این پیام اعلام کرد که هدف جبهه فتح الشام خدمت و محافظت و نه سرکوب یا حکمرانی است. توجه فزاینده جامعه بین المللی به جبهه النصره به خاطر پیوند آن با القاعده نیز از دیگر عللی است که رهبر این جبهه به عنوان دلیل جدایی از القاعده عنوان کرده است.

جبهه النصره مانند سابق خطرناک و افراطی خواهد ماند. جدا شدن این گروه از القاعده نشان دهنده رویکرد دراز مدت آن به سوریه، تلاش برای جای دادن خود در تحولات انقلابی این کشور و تشویق اتحاد افراط گرایان برای پیش دستی بر دشمنان دور و نزدیک خود است. از این منظر جبهه النصره با داعش که همواره در رقابت با دیگر گروه های افراطی بوده، متفاوت است. داعش به جای اتحاد با دیگر گروه ها، همواره به دنبال فاصله گرفتن از آنها بوده است.

با وجود تغییر وابستگی های گروهی و تغییر نام، این گروه کما فی سابق باقی می ماند. بنابراین این تغییر را نمی توان شکستی برای القاعده در نظر گرفت. این تحول تنها روشی جدید و حتی با پتانسیل تاثیرگذاری بیشتر است که روی اقدامات تدریجی و جمعی متمرکز است. هدف این گروه رسیدن به دستاوردهای تاکتیکی در محدوده زمانی معین است که بتواند منتهی به پیروزی های استراتژیک اساسی شود. این پیروزی استراتژیک در نگاه جبهه فتح الشام یا همان جبهه النصره تاسیس یک امارت اسلامی توام با حمایت و پذیرش عمومی است.

رهبری القاعده در طراحی این مسیر نقشی محوری داشته است. 6 ساعت قبل از اعلام این بیانیه از سوی رهبر جبهه النصره، رسانه جبهه النصره اعلامیه صوتی را منتشر کرد که در آن ایمن الظواهیری، رهبر القاعده و جانشین وی از جدایی جبهه النصره از القاعده حمایت می کنند.

جبهه النصره برای اولین بار عکس و ویدئویی از جولانی، رهبر خود منتشر کرد که پیشتر تلاش می شد هویت وی مخفی بماند. با وجود جدایی جبهه النصره از القاعده، وی در این ویدئو با پوششی شبیه به پوشش بن لادن ظاهر شد و دو تن از شخصیت های مهم وابسته به القاعده نیز در این ویدئو کنار وی ایستاده بودند.

به زبان ساده می توان گفت که القاعده به خاطر ابقای جبهه النصره در سوریه و اهداف استراتژیک آن، جدایی جبهه النصره از بدنه اصلی القاعده پذیرفته و مدیریت کرده است. اما پیوندهای ایدئولوژیک میان این دو سازمان همچنان برقرار خواهد ماند.

معارضان سوری از زمانی که ابومحمد الجولانی در آوریل 2013 با القاعده بیعت کرد، خواستار جدایی جبهه النصره از القاعده بودند. محافظه کاری جبهه النصره از اواسط 2014 و اقدامات خصمانه آن در مقاطع مختلف علیه نیروهای ارتش آزاد، باعث شده بود تا نیروهای معارض از رهبران این جنبش بخواهند که موضع رسمی خود را مشخص کنند. آیا آنها به القاعده وفادارند یا به سوریه؟

در گذشته همین نگرانی ها جبهه النصره را در جذب نیرو با مشکل مواجه کرده بود. رهبران نیروهای معارض امیدوار بودند که جدایی جبهه النصره بتواند کمک کند که این جنبش به بدنه معارضان و مخالفان دولت بشار اسد بپیوندد. اگر چه هنوز نگرانی های زیادی در مورد بنیادهای افراطی جبهه فتح الشام وجود دارد، اما همین گام گذاشتن در مسیری که همه نیروهای معارض انتظار آن را داشتند، مزیتی بزرگ برای این جبهه تلقی می شود که می تواند قدرت آن را افزایش دهد. بسیاری از نیروهای معارض با استقبال از این حرکت، ممکن است به پیام جولانی برای اتحاد پاسخ مثبت دهند.

یکی از قابل توجه ترین و بزرگترین نتایج این تحول می تواند ادغام جبهه فتح الشام و گروه احرار الشام باشد. البته موانع ساختاری و سازمانی بسیار پیش رو این سناریو را غیر محتمل می کند. محتمل ترین گزینه ائتلاف های کوتاه مدت در عرصه میدانی برای غلبه بر دشمنان است.

اگر چه در ظاهر جبهه النصره و القاعده از هم جدا شده اند، اما از میان رفتن پیوندهای سازمانی و ایدئولوژیکی آنها بعید است. القاعده از 2013 برای بالا بردن اعتبار جبهه النصره نیروهای ارشد خود را به سوریه فرستاده و در صدد است تا از آشوب جاری در سوریه استفاده کند. این نیروها در جبهه النصره باقی می مانند تا بتوانند همان اهدافی را محقق کنند که در آغاز ورود به سوریه داشتند. این افراد نیز مانند رهبری جبهه النصره ریشه ای اصلی خود را فراموش نخواهند کرد.

محور استراتژی عملیاتی القاعده در سوریه ایجاد یک گروه محلی بوده که به تدریج از یک پروژه نخبه محور به یک جنبش سلفی توده وار تبدیل شده است.

از آنجایی که معارضان به این نتیجه رسیده اند که نیروهای بین المللی آنها را رها کرده اند، پیام اتحاد جبهه النصره می تواند در شرایط حاضر با استقبال مواجه شود.

ایفای نقش جبهه النصره در سوریه در درازمدت چالش های قابل توجهی را پیش پای جامعه بین المللی می گذارد. اگر چه اختلافات میان روسیه و آمریکا زیاد است، اما نمی توان شرایطی را تصور کرد که در آن هیچ حمله هوایی علیه جبهه النصره صورت نگیرد. جدایی جبهه النصره از القاعده آن را تبدیل به گروهی مدرن و معتدل نخواهد کرد.

شاید این تغییر از منظر دیگری هم قابل توجه باشد. این تحول هم اکنون دست برخی از دولت های منطقه ای مانند قطر و ترکیه را باز می گذارد تا مستقیما به این گروه کمک کنند. ممکن است ترکیه ادعا کند که جبهه فتح الشام با جدا شدن از القاعده هم اکنون همان اندازه مشروعیت دارد که کردها به عنوان شریک برای واشنگتن واجد مشروعیت می باشد.

در این فضا اقدام نظامی علیه جبهه فتح الشام اجتناب ناپذیر به نظر می رسد. اما پیامدهای اقدام علیه آن نیز نگران کننده است.

منبع: فارن پالسی / ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی / 25