منافع طرف غربی از برجام بیشتر بوده است

دیپلماسی ایرانی: اندیشکده بروکینگز در اولین سالگرد برنامه جامع اقدام مشترک نظر کارشناسان خود را در مورد برجام جویا شده است.

رابرت اینهورن: با وجود گذشت یک سال از امضای توافق هسته ای، هنوز بحث ها در تهران و واشنگتن بر سر آن تمام نشده و مخالفان توافق همه تلاش خود را می کنند تا آن را بر هم زنند. اما مخالفان باید از انتقادات خود کم کنند زیرا برجام حداقل تا زمان حاضر توانسته به اهداف خود رسیده و راه ایران را برای دستیابی به سلاح هسته ای مسدود کند. به علاوه، پایبندی ایران به تعهدات خود نیز نتوانسته بهانه لازم را برای انتقاد فراهم کند.

با همه اینها چالش هایی در مورد تداوم توافق وجود دارد. یکی از تهدیدهای جدی که متوجه برجام است، عدم لمس بهبود وضعیت اقتصادی در ایران به خاطر عدم پایبندی آمریکا به تعهد خود مبنی بر لغو تحریم ها است. ایران در این صورت از این موضع به عنوان عذری برای پایان دادن به اجرای توافق از سوی خود استفاده می کند. اما بانک ها و شرکت های بین المللی به خاطر ملاحظات اقتصادی خاص خود و نه خواست دولت آمریکا، مایل به همکاری با ایران نیستند. طرح های ارائه شده در کنگره نیز می تواند توافق را تهدید کند.

یکی از موضوعات دیگری که می تواند بقای توافق را تهدید کند، تغییر دولت در واشنگتن و تهران است. هیلاری کلینتون توافق را حفظ خواهد کرد، اما به احتمال زیاد نسبت به اوباما موضع سخت گیرانه تری خواهد داشت. سیاست آتی ایران در مورد توافق نیز با پیش روی بودن انتخابات ریاست جمهوری در ایران غیرقابل پیش بینی است.

سوزان مالونی: برنامه جامع اقدام مشترک نه آن اندازه که مخالفان مدعی بودند وحشتناک بوده و نه توانسته بلندپروازی های موافقان را پاسخ بدهد. همه نگرانی هایی که سیاست آمریکا مقابل ایران را طی یک نسل گذشته شکل می داد، همچنان به قوت خود باقی است. به همان ترتیب خشم و انزجار از آمریکا در ایران نیز به قوت خود باقی مانده است.

واقعیت مهم این است که برجام یک مبادله و نه یک تحول بود. همان طور که اوباما گفته، هدف از برجام رسیدگی به تنها یک مشکل بوده است و از این نظر می توان آن را موفقیتی نسبی خواند و ارزش این موفقیت نسبی نیز نباید دست کم گرفته شود.

اما متاسفانه در اغلب موارد در آمریکا، در ایران و در خاورمیانه نگاه گسترده تری به برجام وجود دارد. به طور مثال برخی آن را حاکی از بهبود روابط میان ایران و آمریکا یا ابزاری برای مقابله با خشونت های قومی در منطقه می بینند.

برای برقراری روابط معمول میان واشنگتن و تهران، آمریکا به یک استراتژی جدید نیاز دارد که ورای برجام خواهد بود.

بروس ریدل: یکی از پیامدهای ناخواسته برجام افزایش نگرانی های عربستان در مورد اهداف منطقه ای ایران بوده است. همین موضوع تنش های فرقه ای را در منطقه به سطحی بی سابقه کشانده است.

موضوع هسته ای هیچ گاه جز اولویت های نگرانی ریاض نسبت به تهران نبوده است. بلکه عربستان، سودای هژمونی منطقه ای ایران را بزرگترین تهدید از سوی این کشور می بیند. توافق هسته ای عامدانه به این موضوع نپرداخته است. از نظر عربستان، توافق شرایط را بدتر کرده است، زیرا با رفع تحریم ها انزوای ایران برطرف شده و تهران توانسته به منابع مالی بیشتری دست پیدا کند.

ریچارد نفیو: طی یک ساله اخیر عمده تلاش ها به حصول اطمینان از اجرای صحیح برجام معطوف شده است. تا کنون طرف 5+1 توانسته دستاورد بیشتری از توافق داشته و منافع امنیتی زیادی را از آن خود و متحدان کند. ایران نیز به نوبه خود با یک تاخیر طبیعی در احیای اقتصادی رو به رو بوده است که علت آن را می توان افول قیمت نفت در 2014،  ابقای تحریم های آمریکا و اروپا و بی میلی بانک ها و شرکت ها برای بازگشت به ایران دانست.

اما اقتصاد ایران به ثبات رسیده است و در صورت تداوم توافق، منافع امنیتی که 5+1 به دست آورده اند کم کم از میان می رود، در حالی که اقتصاد ایران به رشد خود ادامه خواهد داد. بنابراین مهم ترین چالش مربوط به توافق، که پیش روی رئیس جمهور آتی وجود دارد، ادامه شرایط توافق پس از پایان بازه محدودیت های 10 تا 15 ساله است. ایران با فشار داخلی برای توسعه برنامه هسته ای خود مواجه خواهد شد. در عین حال تلاش دیگر کشورهای منطقه برای بالا بردن توانمندی هسته ای خود، ایران را با فشار داخلی و خارجی برای اجتناب از گسترش برنامه هسته ای خود رو به رو می کند.

بنابراین گام موثر بعدی می تواند مذاکره برای رسیدن به ترتیباتی جهت کنترل برنامه هسته ای در منطقه باشد. این توافق باید حداقل گسترش برنامه هسته ای در منطقه را در مسیری قابل پیش بینی و با مصارف مسالمت آمیز قرار دهد. رئیس جمهور بعدی آمریکا باید کشورهای منطقه را متقاعد کند که به پیروزی برجام بسنده نکرده و گام بعدی را به سوی منطقه ای باثبات و قابل کنترل بردارند.

کنت پولاک: سال گذشته و در جریان مذاکرات هسته ای، من باور داشتم که پاسخ آمریکا به رفتار منطقه ای ایران به مراتب مهم تر از شرایطی است که در متن توافق قید خواهد شد. حوادث 12 ماه اخیر نیز گزاره قبلی را تایید می کند. در این مدت با وجود این که طرفین یکدیگر را به نقض توافق متهم کرده اند، برجام پابرجا مانده است. اما تنش اصلی از پاسخ ژئواستراتژیک آمریکا به توافق بر می آید.

به نظر من امضای توافق از هر گزینه واقع گرایانه دیگری بهتر بود، اگر چه امکان امضای توافقی بهتر هم وجود داشت. با این وجود رویکرد منطقه ای دولت اوباما در محکوم کردن عربستان و عذر و بهانه آوردن برای ایران در شرایطی که هر دو مقصر بوده اند و نادیده گرفتن برخی از رفتارهای نادرست ایران اشتباه بوده است.

متحدان آمریکا در منطقه نگرانند که آمریکا از برجام به عنوان بهانه ای برای عدم مداخله و درگیر شدن در مسائل آن و یا نزدیک شدن به ائتلاف ایران در منطقه استفاده کند. این روایت غالب کشورهای منطقه از برجام است و باعث شده که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس رویکرد خصمانه تری اتخاذ کنند.

به نظر من متحدان سنتی آمریکا باید با اشتیاق از ریاست جمهوری هیلاری کلینتون استقبال کنند. وی حاضر است هر کاری بکند تا به آنها اطمینان دهد که آمریکا همچنان مشتاق رفع مشکلات خاورمیانه است. اما آنها نهایتا به دنبال عمل هستند. احتمال کمی وجود دارد که هیلاری کلینتون در عمل اقدامی انجام دهد که منتهی به پایان یافتن برجام شود و این موضوع می تواند باعث خشم آنها شود.

منبع: اندیشکده بروکینگز / ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی/25