احیای شکوه عثمانی با کمک نخست‌وزیر جدید

نویسنده: چنگیز چاندار

دیپلماسی ایرانی: اتحاد سیاسی رجب طیب اردوغان و احمد داوود اوغلو، نخست وزیر پیشین ترکیه، یک ازدواج مصلحتی بود. داوود اوغلو زمانی متوجه این مساله شد که اردوغان وی را از رهبری حزب حاکم عدالت و توسعه و در نتیجه نخست وزیری ترکیه کنار گذاشت. داوود اوغلو شهرت خود در عالم سیاست ترکیه را به عبدالله گل، رئیس جمهوری پیشین ترکیه، مدیون است، نخستین کسی که ناامیدش کرد. احمد داوود اوغلو با پذیرفتن نخست وزیری از تمامی بزرگان حزب قدردانی کرد اما هیچ اشاره ای به عبدالله گل نداشت. او در ارزیابی وفاداری عبدالله گل و سپس ارزیابی وفاداری رجب طیب اردوغان به خطا رفت.

هجدهم ماه می ، یک روز پیش از این که بینالی ییلدریم به عنوان جانشین احتمالی داوود اوغلو و نخست وزیر آینده مطرح شود، ترحان اردم، تحلیلگر سیاسی ترکیه ای، با اشاره به رویکرد مستبدانه اردوغان در حکومتداری، وقایع اخیر ترکیه را حرکت در مسیر حاکمیت یک نفره در این کشور ارزیابی کرد. روندی که به گفته او با انتخابات ۱۲ ژوئن ۲۰۱۱ کلید خورد و یک دوره سه مرحله ای را پشت سر گذاشته است: تدارکات برای حکومت یک نفره، گذار به حکومت یک نفره و ظهور حکومت یک نفره.

به گفته اردم، نخستین مرحله این فرایند در سال ۲۰۱۱ آغاز شد، زمانی که حزب حاکم عدالت و توسعه ۵۰ درصد از آرا را در یک انتخابات خیرکننده قانونی از آن خود کرد؛ دومین مرحله دهم اوت ۲۰۱۴ آغاز شد، روزی که اردوغان با بیش از ۵۰ درصد آرا و در همان دور نخست به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد؛ و مرحله سوم چهارم ماه می بود، زمانی که اردوغان، احمد داوود اوغلو را از نخست وزیری ترکیه کنار زد.

با این حال، آنچه که در ذهن اسلام گرای هیات موسسان حزب عدالت و توسعه می گذرد، (چیزی فرا تر از کسب قدرت مطلقه است و آن) احیای شکوه و عظمت عثمانی حول محور اردوغان است. آن ها به دنبال یک حاکم مقتدر معتبر اسلامگرا هستند، کسی مانند «سلطان عبدالحمید دوم» که همزمان در مناسبات بین المللی به عنوان سیاستمداری زیرک شناخته می شد. کسانی که با تاریخ دوران عثمانی آشنا هستند، متوجه این مساله می شوند. برای اسلامگرایان ترکیه، تنها سلطان و حاکم دوران عثمانی که همچنان مورد احترام است، عبدالحمید دوم است، کسی که در سال های ۱۸۷۶ تا ۱۹۱۲ حکومت کرد، تا زمانی که ترک های جوان حامی غرب، پیشگامان کمالیست ها و سکولارهای امروز، علیه او شورش کردند که در نهایت به عزل او انجامید.

در تاریخ از عبدالحمید دوم نه تنها به عنوان فردی مستبد و پارانوئید به عنوان یک پایه گذار بزرگ مدرنیته نیز یاد می شود. بیشتر نهادهای حامی غرب مرتبط با نظام جمهوری ترکیه، از دادگاه های عالی گرفته تا مدارس فنی و نمونه های بسیاری از نوسازی شهری در دوران عبدالحمید پایه گذاری شده است. در این رابطه، نخست وزیر تاره منصوب شده، بهترین گزینه برای تبدیل شدن به وزیر اعظم سلطان (اردوغان) مقتدر است!

بینالی ییلدریم برخلاف احمد داوود اوغلو، مغز متفکر تئوری های غیرواقعی که سیاست خارجی را برای اردوغان به یک فاجعه تبدیل کرد، تکنوکراتی موفق است که می تواند به اردوغان کمک کند؛ بدون این که تمایلی به خودنمایی داشته باشد. او کارآمد است اما هرگر تلاش نمی کند که رئیس خود را تحت الشعاع قرار دهد. ییلدریم تقریبا نزدیک به ربع قرن کاملا به اردوغان وفادار بوده است.

داوود اوغلو تظاهر می کرد که به اردوغان وفادار است اما از ناراضیان و مخالفانی که مخفیانه زیر چتر مخالفت با او جمع شده بودند، به اندازه کافی فاصله نمی گرفت. اما ییلدریم هیچ چتری برای مخالفان اردوغان ندارد و اتفاقا برعکس، کاملا در خدمت رئیس خود است.

اردوغان، داوود اوغلو را از عبدالله گل تحویل گرفت اما ییلدریم همواره از مردان خودش بوده است. زمانی که اردوغان کنترل چالش های پس از انتخابات شهرداری در استانبول را در دست گرفت، ییلدریم جزو حلقه نزدیکان به او بود. ییلدریم شاید تنها تکنوکراتی است که مانند رجب طیب اردوغان تحصیلات متوسطه خود را در مدرسه مذهبی امام خطیب گذرانده است.

سابقه و عملکرد ییلدریم در گذشته، او را بهترین گزینه برای نخست وزیری و جانشینی اردوغان در سال ۲۰۱۴ کرده بود، زمانی که اردوغان به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد، اما آن زمان، زمان گذار به مرحله حکومت یک نفره بود. (بنابراین برخی ملاحظات سیاسی داخلی و خارجی اردوغان را از این کار بازداشت.) به همین خاطر داوود اوغلو به عنوان نخست وزیر انتخاب شد.

هر کسی که فکر می کرد با رفتن داوود اوغلو، قرار است آل بایراک، داماد رجب طیب اردوغان و وزیر فعلی انرژی، جای او را بگیرد هنوز نتوانسته ذهن رئیس جمهوری ترکیه را بخواند. اگر آنچه که اردوغان در ذهن دارد، ایجاد سلسه ای جمهوری خواه به عنوان یک رئیس جمهورـ سلطان (یا برعکس) مقتدر است، او به یک نخست وزیرـ وزیر اعظم (یا برعکس) نیاز دارد، کسی که بتواند در اداره کشور به سلطان مشاوره بدهد. از اینرو، ییلدریم در دوره بعدی ریاست جمهوری اردوغان گزینه ای ایده ال برای نخست وزیری است.

هر کسی که می گوید ییلدریم به واسطه عملکرد گذشته اش گزینه مناسبی برای نخست وزیری نیست، اشتباه می کند. نباید فراموش کرد که این سیاستمدار ترک یک متخصص و ثابت قدم در وفاداری به اردوغان است. او این را می داند که امور بین الملل و تغییرات قانونی مربوط به سیاست های داخلی در صلاحیت (و در حوزه اختیارات) اردوغان است. ییلدریم همه این ها را می داند و از آن ها حمایت می کند. بنا براین، او انتخابی بی نظیر و بهترین برای اردوغان است.

منبع: المانیتور/ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ ۳۰

انتشار اولیه: سه شنبه 4 خرداد 1395 / انتشار مجدد: دوشنبه 17 خرداد 1395