خاکریز سوئد؛ آوردگاه جدید روسیه و ناتو
دیدبان روسیه: "سرگی لاوروف" وزیر خارجه روسیه به تازگی در گفتگوی خود با روزنامه سوئدی «داگنزنایتز» همنوا با دیگر مقامات روسی، نسبت به اقدام کشور سوئد در عضویت در ناتو به شدت اعتراض کرد و آن را عاملی در تشدید ناامنی در منطقه برشمارده است. در این گزارش به بررسی رقابت های روسیه و ناتو در منطقه با توجه به این تصمیم سوئد پرداخته شده است.
بحران اوکراین هنوز به سرانجام نرسیده، که دامنه رقابت های ناتو و روسیه به خاکریز سوئد رسیده است. سوئد اگرچه به لحاظ جمعیتی، فرهنگی، تاریخی، نژادی و جغرافیایی نزد روسیه از جایگاه اوکراین برخوردار نیست، اما به لحاظ قرار گرفتن در منطقه اسکاندیناوی و نزدیکی به قطب شمال و همچنین برخورداری از سواحل گسترده در دریای بالتیک و نزدیکی به پایگاه نظامی روسیه در بندر کالینگراد از اهمیت فراوان برخوردار است.
از سوی دیگر، یکی از منابع عمده مالی سوئد، صادرات جنگ افزارهای نظامی است و بنابه گزارش بخش تحقیقات کنگره آمریکا در سال 2015، این کشور با کسب 5.5 میلیارد دلار پس از ایالات متحده و روسیه، رتبه سوم صادرکنندگان جنگ افزار در سطح دنیا را به خود اختصاص داده است. به رغم چنین جایگاهی، سوئد با پرهیز از سیاست تهاجمی و یا ورود به ائتلاف رسمی با قدرت های بزرگ نظامی، همواره سیاست بی طرفی را در قبال درگیری های قدرت های بزرگ دنبال کرده است.
اما در سال های اخیر مقامات امنیتی و دفاعی سوئد با این واقعیت روبرو هستند که اگرچه فضای امنیت بین الملل پس از جنگ سرد متحول شده، اما در عین حال به معنای کمرنگ شدن تهدیدات امنیتی و نظامی نیست؛ ازاین رو، اکنون سوئد با معمای امنیتی دشواری روبرو است که باید برای رهایی از آن راه حلی همیشگی یافت. از آنجایی که این کشور در تراز امنیتی، به تنهایی قادر به دفاع از امنیت ملی خویش در مقابل روسیه نیست و تداوم سیاست بی طرفی نیز نمی تواند تأمین کننده امنیت آن باشد، بنابراین در سال های اخیر کوشیده تا روابط و مناسبات امنیتی خود را با ناتو تقویت کند. بر این اساس، تاکنون سوئد در زمره شرکای ناتو، بارها اقدام به برگزاری رزمایش های مشترک نظامی با این پیمان نظامی کرده و حتی در برخی از عملیات های نظامی آن در قالب مأموریت سازمان ملل متحد در بوسنی و هرزگوین، کوزوو، افغانستان و لیبی نیز شرکت جسته است.
اما در عمل آنچه هم رهبران و هم افکار عمومی سوئد را به تغییر در نگرش های امنیتی نسبت به تحولات امنیت بین المللی واداشته، رفتار بلندپروازانه ای است که روسیه در سال های اخیر نسبت به همسایگان و دیگر کشورهای واقع در منطقه شرق اروپا دنبال کرده است. اقدام نظامی روسیه در قبال تحولات داخلی گرجستان در تابستان 2008 و اشغال دو منطقه اوستیای جنوبی و آبخازیا و به رسمیت شناختن استقلال آنها و به دنبال آن، ضمیمه ساختن شبه جزیره کریمه و پشتیبانی از شبه نظامیان طرفدار مسکو در شرق اکراین در سال 2014 رفته رفته بر موج نگرانی های امنیتی سوئدی ها افزوده است. در همین رابطه، مقامات امنیتی سوئدی، به پروازهای جسته گریخته هواپیماهای نظامی بر فراز سوئد و یا رفت و آمد زیردریایی های روسی در آب های این کشور و یا برگزاری رزمایش در دریای بالتیک در سال های اخیر اشاره کرده و این پرسش را طرح کرده که اگر به واقع رفتار روس ها تهدیدآمیز نیست، پس چرا این کشور دست به چنین کارهایی میزند؟
اگرچه سوئد در سال 2001 عضو اتحادیه اروپا شد ولی نخستین تلاش ها برای پیوستن به ناتو به اواسط سال 2013 بر می گردد. در آن زمان کمیسیون دفاعی پارلمان این کشور، گزارشی منتشر ساخت که در آن ضمن تشریح وضعیت امنیتی نابسامان منطقه، امنیت ملی کشور در گرو به روزرسانی توان نظامی خود و همچنین عضویت در ناتو عنوان شده بود. "مایکل اسکارسون" سخنگوی وزارت دفاع سوئد، در همین رابطه گفته بود ما باید به این نتیجه برسیم که دیگر نمی توانیم به تنهایی از خود دفاع کنیم. عضویت در ناتو باید به طور جدی پیگیری شود؛ چراکه بهترین گزینه دفاعی و امنیتی در بلندمدت به شمار می رود. مردم سوئد نیز همآوا با رهبران خود، راهکار رهایی از تهدیدات ماشین جنگی روسیه را عضویت در ناتو می دانند به طوریکه در نظرسنجی رسمی ای که توسط موسسه پژوهشی سوئدی TNS sifo در سپتامبر گذشته برگزار شد 41 درصد مردم این کشور موافق پیوستن به ناتو بودند؛ حال آنکه پیش از اشغال کریمه توسط روسیه و در پاییز 2013 تنها 29 درصد از این تصمیم پشتیبانی کرده بودند.
این کشور به همراه دیگر کشورهای منطقه اسکاندیناوی همچون فنلاند، کشور غیرعضو ناتو و دانمارک و نروژ، کشورهای عضو ناتو، از آمادگی خود برای عضویت در «سازمان ارتباطات استراتژیک» ناتو خبر دادند. این سازمان با هدف بررسی و ارزیابی استراتژی های گوناگون برای شناسایی و جنگ تبلیغاتی، اطلاعاتی و اشاعه به عمد اطلاعات تحریف شده، بویژه در مورد فعالیت های روسیه در اوکراین و ... در سال 2014 تشکیل شده است. عضویت سوئد در این شاخه از سازمان آتلانتیک شمالی که قرار است در نشست امسال رهبران این پیمان نظامی مورد بررسی قرار بگیرد، میتواند روند عضویت سوئد در ناتو را هموارتر کند.
افزون بر میل سوئد در عضویت در ناتو، رهبران کشورهای غربی عضو ناتو نیز تمایل فراوانی در تکمیل روند تقویت توان نظامی کشورهای منطقه بالتیک از جمله سوئد در مقابل افزون خواهی های روسیه دارند. افزون بر افزایش فعالیت های جاسوسی و امنیتی، ناتو قرار است بر تعداد نیروهای نظامی مستقر خود در منطقه بیافزاید و رزمایش های نظامی گوناگونی را با کشورهای این منطقه برگزار کند. همچنین ایالات متحده همچنان به دنبال پیاده سازی طرح سپر دفاع موشکی در منطقه است؛ حال آنکه به گفته مقامات روسی، واشنگتن در گفتگوهای هسته ای ایران وعده داده بود که در صورت موفقیت گفتگوها، از اجرای چنین طرحی عقب بنشیند.
اما در آن سوی میدان، روسیه که میراث دار نگرانی های امنیتی و استراتژیکی دهه 1990 و پیشروی ناتو تا مرزهای خویش است، عضویت سوئد در ناتو را خط قرمزی برای خود دانسته که می تواند با اقدام مقابله جویانه روسیه روبرو شود. این موضع گیری را می توان به روشنی در گفتگوی سرگی لاوروف با روزنامه سوئدی «داگنزنایتز» دید. او پیوستن سوئد به ناتو را نه به معنای حمله این کشور به روسیه، بلکه به معنای در اختیار قرار گرفتن زیرساخت های نظامی سوئد توسط ناتو دانست، که این اقدام به گفته لاوروف، روسیه را ناچار می کند تا از ابزارهای نظامی، تکنیکی خود در مرزهای مشترک استفاده کند. در همین رابطه گفته می شود که روسیه اعلام کرده که در صورت لزوم از تدابیر دفاعی و نظامی از جمله استقرار سامانه های موشکی راهبردی پرقدرت اسکندر، یگان های ویژه آماده عملیات فوری و بمب افکن های قاره پیما در نزدیکترین نقاط مرزی با کشورهای عضو ناتو بهره خواهد گرفت.
فرجام سخن
اگرچه انتظار می رفت که با فروپاشی شوروی، داستان رقابت های امنیتی و استراتژیکی روسیه، میراث دار شوروی سابق و ناتو به پایان برسد، ولی سرشت نظام بین الملل و رقابت پذیری بازیگران بر سر افزایش حوزه نفوذ و همچنین پر کردن خلأهای امنیتی، نه تنها «روزهای ناتو به شمارش نیافتاد» که این سازمان با ترسیم چشم اندازی بلندمدت، تعریف مأموریت های جدید، همچنان بزرگترین پیمان نظامی سطح جهان به شمار می رود. بر همین اساس، ناتو نه تنها از عضویت کشورهای اروپای شرقی استقبال کرده که با گسترده تر کردن مناطق عملیاتی خود از اروپا و آمریکای شمالی به دیگر مناطق دنیا و یافتن متحدان و شرکای جدید همچون کره جنوبی، مغولستان، گرجستان و ...، همچون دوران جنگ سرد در تلاش است تا به گونه ای کمربند امنیتی «سد نفوذ» را این بار در برابر تهدیدات روسیه ایجاد کند.
از سوی دیگر، روسیه نیز دیگر حاضر نیست که الگوی درماندگی و افسردگی امنیتی دهه 1990، که در آن کشورهای اروپای شرقی یکی پس از دیگری به ناتو و همچنین اتحادیه اروپا پیوستند، همچنان ادامه پیدا کند. روسیه برای اینکه بتواند ناامنی استراتژیکی خود پس از فروپاشی شوروی را پایان دهد باید از هرچه نزدیکتر شدن ناتو به مرزهای خود جلوگیری کند. این کشور در سال های اخیر نشان داده که عزمی جدی در رهایی خود از ناامنی های تاریخی- استراتژیکی دارد و در این راه از ابزارهای مختلفی همچون اشغال نظامی بخش های از سرزمین گرجستان، اوکراین و یا تحمل تحریم های اقتصادی و مالی غرب بهره گرفته است.
از این رو، رقابت و کشمکش میان روسیه و ناتو موضوعی راهبردی در مناسبات دو طرف بوده و خواهد بود. اگر یک زمانی ناتو از ناتوانی روسیه در سال های گذشته بهره برده و به پیشروی خود ادامه داد، اما اکنون نوبت روسیه است تا از حریم حیاط خلوت خود دفاع کرده و مانع از محدودیت هرچه بیشتر قلمرو تحت نفوذ خود شود. در واقع تجربه گرجستان در سال 2008 و تجربه کنونی اوکراین نشان داده است که روسیه در مقابل پیشروی ناتو، اگر نتواند مانع از عضویت همسایگان در این پیمان نظامی شود، با ایجاد منطقه حایل و به رسمیت شناختن آن (اوستیای جنوبی و آبخازیا) و یا ضمیمه کردن بخشی از سرزمین دیگری (شبه جزیره کریمه) و یا تغییر ساختار حکومتی (اقدامی که در اوکراین به دنبال آن است) خواهد کوشید تا حریم امنی برای مرزهای خویش برپا کند.
گسترش فعالیت های نظامی روسیه در منطقه بالتیک و به رخ کشیدن توان نظامی خود به کشورهای این منطقه، گامی تازه در تقویت توان نظامی خود در سواحل دریای بالتیک به شمار می رود که می تواند تهدیدی جدی برای امنیت منطقه و نزدیک شدن به خاکریز سوئد به شمار رود. "ادوارد لوکاس" کارشناس امور امنیت بین الملل در مرکز تحلیل های سیاسی اروپا (CEPA) مستقر در واشنگتن در گزارش خود به این جمعبندی رسیده است که در صورتی که اقدامی در جهت بهبود اوضاع امنیتی حوزه بالتیک صورت نگیرد، پیمان ناتو با همه عظمتی که دارد، تنها می تواند شاهد تصرف سرزمین های اروپایی توسط روسیه بدون شلیک حتی یک گلوله از جانب آن باشد.
نویسنده: یاسر میری، کارشناس امور بین الملل؛
نظر شما :