داعش زودتر از انتظار فرو می‌پاشد

نویسنده: دومینیک تیرنی 

دیپلماسی ایرانی: در سال 2014 داعش توانست با پیشروی در سوریه و عراق به موفقیت های قابل توجهی دست پیدا کند و با هر پیشروی نیروهای بیشتری را به سوی خود جلب کند. اما طی چند هفته گذشته نیروهای ارتش سوریه موفق به آزادسازی پالمیرا شدند و این دلالت بر نوعی عقبگرد داعش دارد. سوالی که مطرح می شود این است که آیا داعش می تواند خود را بازسازی کند و از برچسب بازنده بودن رها شود؟

چه کسی می توانست پیش بینی کند که در طول یک دهه القاعده عراق تبدیل به داعش شود؟ پیشرفت های قابل توجه داعش را می توان با آنچه در علم روانشناسی تحت عنوان « تاثیر برنده» یاد می شود، توضیح داد. بر اساس این اصل تجربه پیروزی احتمال موفقیت و پیروزی های بیشتر را ممکن است. موفقیت با افزایش سطح تستوسترون، روی فعالیت مغزی افراد اثر گذاشته و اعتماد به نفس و حس جنگجوئی را در آنها تقویت می کند. افزون بر این، موفقیت بر مخاطبان خارجی نیز تاثیری مثبت دارد. اصطلاح «اثر هاله ای» نشان دهنده دیدگاه مردم به افراد موفق است.

بنابراین راز موفقیت داعش را می توان تا حد زیادی به این ترتیب توضیح داد. افراط گرایان توانستند دوری از موفقیت ها را با پیروزی ها اولیه، جذب نیروهای جدید و تضعیف مخالفان کسب کنند. موفقیت هایی که داعش در عرصه میدانی کسب کرد، توانست اعتباری قابل توجه برای آن به ارمغان بیاورد. نگاه داعش به مقوله ایمان، جنسیت،کشتار و شکنجه و سایر موارد به مراتب وقتی که با پیروزی همراه شد، باعظمت تر جلوه کرد.

اما اوج گیری داعش ناگهان متوقف شد. می توان تخمین زد که از ژانویه 2015 داعش حدود 22 درصد از سرزمین هایی را که اشغال کرده بود از جمله تکریت و رمادی در عراق و قسمت هایی در شمال سوریه، از دست داد. طی چند ماه اخیر داعش به شکلی فزاینده وارد لاک دفاعی شده و از تابستان گذشته تاکنون حمله آنچنانی نداشته است. داعش در این چند ماه بسیاری از فرماندهان خود را از دست داده است.

همه این نشانه ها را می توانیم موانع کوچکی پیش از احیاء مجدد داعش بدانیم. اما این تحولات همچنین می تواند موید چرخش اوضاع باشد. مبارزه با کل جهان آسان نیست. چند هفته است که میان نیروهای معارض و نیروهای ارتش سوریه آتش بس برقرار شده و بدین ترتیب دولت این فرصت را پیدا کرد که به آزدی پالمیرا بپردازد. داعش تنها چند هزار نیرو دارد و اگر ائتلاف مبارزه با داعش تصمیم بگیرد از چند جبهه به آن حمله کند، داعش نمی تواند دوام بیارد.

اگر داعش بیش از این عقبگرد و پسرفت داشته باشد، دچار «اثر بازنده» می شود. بر اساس این اصل، شکست فرد را در مسیر رو به پایین قرار می دهد. همانطور که پیروزی می تواند تسریع کننده رسیدن به اوج موفقیت باشد، شکست نیز می تواند کاتالیزور نابودی باشد. شکست های پشت سر هم می تواند اعتماد به نفس افراد را دچار خدشه کند و آنها را ناامید گرداند. از سوی دیگر، مخاطبان خارجی نیز سعی می کند از بازنده ها فاصله بگیرند.

داعش به خاطر ادعایی که در مورد ماموریت الهی خود مطرح کرده به طور ویژه مقابل اثر بازنده آسیب پذیر است. عقب نشینی داعش می تواند هویت آن را زیر سوال ببرد.

شکست های پی در پی می تواند خیلی زودتر از آنچه انتظار می رود منجر به فروپاشی این گروه شود.

اگر سنی های عراق و سوریه به این نتیجه برسند که داعش جمعی از اراذل و اوباش بازنده است، متحدان آن داعش را رها کرده و ممکن است به رقیب آن یعنی جبهه النصره بپیوندند.

حمله داعش به پاریس، استانبول و بروکسل می تواند نشان دهنده تلاش های آن برای از بین بردن اثر بازنده باشد. زمانی که خلافت خودخوانده داعش در حال گسترش بود، حمله به اروپا ریسکی غیر ضروری بود که می توانست خطر اقدام تلافی جویانه از سوی غرب را به بار بیاورد. اما شکست جرات ورود به قمار، به جای پذیرش افول را به انسان می دهد. حمله به دشمنان دور در غرب می توانست توجه عمومی به شکست در مقابل دشمنان نزدیک را کم کند.

منبع: آتلانتیک / ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی /25