منافع و تهدیدات مشترک در جهان اسلام

مصطفی زهرانی*

دیپلماسی ایرانی: برای اینکه ببینیم انقلاب اسلامی در منطقه در مسیری درست پیش می رود یا خیر، یک معیار بسیار روشن، مواضع اسراییل است. امروز از حذف بشار اسد، چه دولتی بیشتر از اسراییل خوشحال می شود؟ یا چه کسی بیش از همه از اینکه ایران در مذاکرات هسته ای به توافق دست یافته ناراحت است و تمام تلاش خود را برای به نتیجه نرسیدن آن انجام می دهد؟ گرچه باید بین ملت ها و دولت ها تمایز قائل شد که این نیز مبنای بسیار مهمی است. حرکت هایی که در سوریه شده و می شود را چه کسی می تواند به عنوان یک حرکت مردمی نام ببرد؟ من نمی خواهم سیاست های بشار اسد را تایید یا توجیه کنم، واقعیت این است که پدیده ای به نام بهار عربی یا خیزش اسلامی شروع شده و عده ای احساس خطر کردند. برخی دولت ها که تاریخ مصرف آنها گذشته است نیز نام عنوان اختلاف فرقه ای و شیعه و سنی بر آن نهادند و نمی خواستند جریانات مردمی در این منطقه شکل بگیرد و مسیر آن را تغییر دادند. چه کسی عامل کشتار ۴۵۰ هزار نفر در سوریه بوده است؟ دولت هایی که جریان هایی مثل داعش را به وجود آورده اند، چه فکر می کنند؟ من هشت سال در مکه و مدینه مطالعات میدانی داشته ام. یک طرف اقلیت کوچکی به نام وهابیت و طرف دیگر تمام فرقه های اسلامی است. این را همه می دانیم که این جریان اقلیت، مشکل اساسی جهان عرب و اسلام شده است.

در شرایط فعلی باید نخبگانی مثل آقای فهمی هویدی سردمدار فکرسازی در منطقه باشند. به جای اینکه دیپلمات ها و ژنرال ها به باور عمومی مسلمان ها و منطقه جهت دهند خوب است که متفکرانی مثل ایشان جدی تر از قبل به این موضوع بپردازید. اثرگذاری نخبگان فکری بیشتر از نخبگان سیاسی و نظامی است.

نکته دیگر لزوم تمرکز بر اسلام به جای بحث فرقه ای و شیعه و سنی است. مصر کشوری است که می تواند محور این حرکت باشد. معمولا تعریف نفع مشترک سخت تر و تعریف تهدید مشترک ساده تر است. بر این اساس باید دید تهدیداتی که علیه ما مسلمان ها وجود دارد و بین ما و آنها مشترک است، چیست؟ بسیار مهم است که تهدیدات مشترک، منافع مشترک و اولویت بندی پرداختن به آنها را داشته باشیم. مبنای سیاستگذاری و تبیین چه باید باشد؟ انقلاب، هویت، دولت-ملت یا …؟

امنیت و تمامیت عربستان سعودی برای همه مسلمانان یک اصل است و همه بر آن اجماع نظر دارند. این مسأله نیز بیش از هر چیز به دلیل وجود حرمین شریفین در عربستان است. در ایران نیز این اجماع نظر هست که وضعیت عربستان نباید دچار تغییر شود. همین موضوع می تواند محور مشترکی بین نخبگان ایرانی و جهان اسلام باشد.

تحولات فعلی منطقه و نوع سیاست های عربستان در یمن، سوریه و … را ناشی از این مشکل می دانیم که در داخل این کشور بحرانی جدی وجود دارد. واقعا می خواهیم به دوستان سعودی گفته شود که خصومت با ایران اصلا درست نیست و این نمی تواند امنیت داخلی و نیز تأسیسات دینی و حکومتی آنها را حفظ کند.

ما تفکر و پیش بینی های مبتنی بر آرزوها را یکی از سم های مهم نخبگان سیاسی، دیپلماتیک و نظامی می بینیم. گاهی خود آن را دارند و گاهی دشمنان مشترک ما آن را تغذیه می کنند. سران حکومت ها در منطقه ما با نگاه و انگیزه ای مسائل منطقه را می بینند که شرایط مهلک می شود؛ خود را بزرگ و کامل و همه ویژگی ها را در طرف مقابل عکس می بینند اما وقتی وارد جنگ می شوند متوجه می شوند که همه این ویژگی ها بالعکس است. این نیز باید یک اصل باشد که نخبگان ایران و عرب به آن فکر کنند و به مسئولان خود هشدار دهند که خوشبینی، مرگ و فلاکت است.

در تحلیل ها، تبیین ها و پیش بینی ها و تجویزهای خود گزینشی برخورد نکنیم. من ایرانی فقط روی بحرین تمرکز نداشته باشم و تمرکز نخبه جهان عرب تنها روی سوریه نباشد، اگر اینطور نگاه کنیم تحلیل هایمان علمی تر و واقعی تر می شود.

* مدیرکل دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت خارجه، متن سخنرانی در نشست «روابط ایران و اعراب»