توافق هسته‌ای سیاست خاورمیانه‌ای آمریکا را تغییر می‌دهد؟

نویسنده: گرت پورتر

دیپلماسی ایرانی: موفقیت در رسیدن به روز اجرای برجام و عملی شدن محورهای کلیدی این توافق برای طرفین، یکی از واقعیت هایی است که به عرصه سیاست بین الملل در سال های آتی اضافه شده است. اما آیا اجرای برجام می تواند تاثیری عمیق بر سیاست منطقه ای داشته باشد؟

این موضوع از مهم ترین مباحثی است که هم از سوی دولت اوباما و هم از سوی متحدان منطقه ای آمریکا که مخالف توافق بودند، بارها مطرح شده است. در حالی که واشنگتن مدعی است توافق ایران را وادار می کند که بالاخره با همسایگان خود کنار بیاید، اسرائیل و کشورهای عرب دیدگاهی متفاوت دارند و معتقدند که این توافق می تواند رفتار متجاوزانه ایران را تشدید کند.

با این وجود در فضای جدید که تنش ها میان ایران و عربستان بالا گرفته است، تمرکز صرف به روی تاثیر توافق روی سیاست های ایران اشتباه به نظر می رسد. سوال مهم تر این است که آیا توافق، رفتار آمریکا در منطقه و اتحاد و ائتلاف های آن در خاورمیانه را تغییر خواهد داد؟

دولت اوباما مدعی است که با بستن راه دستیابی ایران به سلاح هسته ای، مسیر لازم برای تحول در سیاست داخلی و خارجی ایران را هموار کرده است. اسرائیل و عربستان از سوی دیگر بر این باورند که توافق هسته ای می تواند توان ایران را افزایش داده و ضمن تشدید دخالت های آن در منطقه، مانع از دستیابی این کشور به سلاح هسته ای نخواهد شد. اسرائیل و عربستان بر این باورند که ایران از پول های آزاد شده به سبب رفع تحریم ها، برای تجهیز حزب الله و کمک به نیروهای دولت بشار اسد در سوریه استفاده خواهد کرد.

با این وجود، حمایت ایران از حزب الله را می توان نوعی سرمایه گذاری امنیت ملی تلقی کرد که هیچ گاه وابسته به منابع مالی آزادشده نخواهد بود. در واقع، تعهد به حمایت از سربازان حزب الله در سوریه مربوط به سال 2012 می شود که مذاکرات هسته ای با چارچوب اخیر هنوز آغاز نشده بود.

اسرائیل و عربستان مدعی اند که دولت اوباما با توافق با ایران به دنبال تغییر اتحاد و ائتلاف های خود در منطقه و شکل دادن به نوعی شبه اتحاد با ایران است. این باور در میان مقامات سعودی رایج تر است.

نگرانی عربستان از کاهش تنش ها میان تهران و واشنگتن اگرچه از زمان امضای توافق بیشتر شده است، اما نگرانی آنها از رضایت آمریکا نسبت به وضعیت فعلی توزیع قدرت در منطقه – که عربستان آن را قابل قبول نمی داند- صرفا به توافق هسته ای بر نمی گردد. عربستان از عدم ورود جدی آمریکا به جنگ سوریه ناراحت است.

به همین ترتیب، اسرائیل نیز به توافق هسته ای با ایران اعتراض دارد، زیرا مدعی است که این توافق نتوانسته راه ایران را برای دستیابی به سلاح هسته ای ببندد. با این وجود هدف اصلی اسرائیل را می توان کاهش توان نظامی و اقتصادی ایران چه از راه جنگ مستقیم و چه با ابزار تحریم خواند.

توافق هسته ای نشان دهنده شکست استراتژی دراز مدت اسرائیل است، اما این توافق نتوانسته روی موضوعات بلندمدت دیگر در منطقه خاورمیانه تاثیر بگذارد.

به طور مسلم، این توافق نمی تواند با محروم کردن ایران از تسلیحات هسته ای – که ایران هیچ گاه به دنبال آن نبوده است- سیاست منطقه ای را تحت تاثیر قرار دهد. موضوع اصلی این است که آیا روند مذاکرات توانسته یک دینامیک سیاسی جدید بین ایران و آمریکا به وجود بیاورد که بتواند بر جنگ در سوریه و عراق و یمن تاثیرگذار باشد؟ این نکته ای است که دولت اوباما در واشنگن و دولت روحانی در تهران نسبت به آن امیدوار هستند.

حتی اگر این نکته واقعیت داشته باشد، تاثیر جدی توافق روی سیاست خاورمیانه ای آمریکا طی چند سال آتی مورد تردید است.

سیاست آمریکا در مقابل ایران محصول چندین دهه اخبار ضدایرانی و دیدگاه های مخالف ایران است. نگاه به ایران به عنوان تهدیدی جدی علیه امنیت ملی آمریکا جایگاهی عمیق در سیاست سازمانی و انتخاباتی آمریکا دارد.

این سیاست طی سالیان دراز در قالب برنامه ها و سازمان های مختلف ارائه شده و منافع سازمانی جدیدی را در حفظ وضع موجود شکل داده است. ایران سالیان دراز به عنوان بهانه اصلی حضور نظامی آمریکا در منطقه و ایفای نقش در خاورمیانه مطرح شده است و زمینه فروش گسترده تسلیحات و سیستم های ضدموشکی به کشورهای منطقه را فراهم آورده است.

ایران همچنین یکی از مهم ترین اهداف جاسوسی سی.آی.ای و آژانس های امنیتی آمریکا در سراسر جهان بوده است.

دیدگاه اوباما در مورد ایفای نقش عربستان به جای آمریکا در برخی از عملیات های نظامی علیه مبارزه با تروریسم از دیگر موانعی است که بر سر راه تغییر اتحاد و ائتلاف های آمریکا در منطقه وجود دارد.

با وجود اینکه شش ماه از توافق هسته ای می گذرد و عربستان نیز بی مبالاتی های زیادی در سوریه و یمن داشته، اوباما هیچ تمایلی به فاصله گرفتن از عربستان نشان نداده است.

تلاش های اخیر عربستان برای افزایش تنش ها با ایران نشان می دهد که این کشور هنوز امیدوار است که بتواند اوباما را وادار کند که موضعی تند مقابل ایران در منطقه بگیرد. این تلاش ها ممکن است به نتیجه نرسد و آمریکا سعی کند در بلند مدت موضعی منصفانه و معتدل در مقابل سیاست های منطقه ای ایران بگیرد. این که چه زمانی و با چه مختصاتی این اتفاق صورت بگیرد، مشخص نیست، اما توافق هسته ای در رسیدن به این مرحله تاثیر چندانی نخواهد داشت.

منبع: میدل ایست آی/ ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 25