پول، معیار انتخاب عمر البشیر میان ایران و عربستان

دیپلماسی ایرانی: وقتی که عربستان سعودی شیخ نمر باقر النمر، روحانی شیعی معترض و اصلاح طلب عربستانی را اعدام کرد و به دنبال آن تظاهراتی علیه آل سعود در تهران انجام شد و به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد حمله شد و مقرهای دیپلماتیک عربستان در این دو شهر به آتش کشیده شدند، به همراه عربستان دو کشور دیگر نیز با ایران قطع رابطه کردند. یکی سودان و دیگری جیبوتی. البته وزارت امور خارجه کشورمان اعلام کرد جیبوتی قطع رابطه نکرده و تنها در بیانیه خود حمله به سفارت را محکوم کرده است، اما خارطوم در همان لحظات اولیه اعلام خبر قطع روابط عربستان با ایران، روابط خود را با تهران قطع کرد و عمر البشیر، رئیس جمهوری این کشور شخصا با محمد بن سلمان، جانشین ولیعهد و وزیر دفاع عربستان که گفته می شود این روزها همه کاره عربستان است، تماس گرفت و خبر قطعی روابط را به اطلاع او رساند. اگر چه بعدا کشورهای کوچک و کم اهمیت دیگری مثل سومالی و اخیرا کومور نیز در اقدامی هم صدا با عربستان روابط خود را با ایران قطع کردند اما قطع روابط سودان با ایران تعجب برانگیز بود. کشوری که روابط بسیار نزدیکی با ایران داشت و ایران نیز سرمایه گذاری های بسیاری در آن انجام داده بود. علاوه بر آن سودان خود را در دشمنی با جبهه غرب به ویژه ایالات متحده امریکا که او را به همکاری با القاعده و اسامه بن لادن و همچنین نسل کشی در دارفور متهم می کرد، متحد ایران نشان می داد و حتی در همین راستا عمر البشیر، رئیس جمهوری سودان سفرهای مکرری به تهران انجام داده بود. بنابراین چه شد که عمر البشیر از ایران رو برگرداند؟

به گزارش رویترز، تحول شدید سیاسی در روابط خارطوم – تهران در چهارم ژانویه امسال عقبه ای دو ساله دارد. به عبارت دیگر دو سالی هست که عمر البشیر به ایران پشت کرده و به روابط بسیار نزدیک حدود بیست و پنج ساله خود با ایران خاتمه داده است. عمر البشیر اولین گام را در این راستا با دستور بستن نمایندگی های فرهنگی ایران در سودان به بهانه ترویج تشیع برداشت. اقدامی که انتظار می رفت بتوان با رایزنی های دیپلماتیک آن را حل و فصل کرد، حتی برخی مقام های امنیتی خارطوم به رئیس جمهوری سودان توصیه می کردند، روابط خود را با تهران قطع نکند، اما عملا هیچ کدام از این رایزنی ها و توصیه ها موثر واقع نشدند تا این که در چهار ژانویه سودان رسما اعلام کرد که اتحاد با عربستان را به جای حفظ اتحاد با ایران برگزیده است.

کارشناسان مسائل منطقه می گویند نیاز شدید مالی سودان و اعلام آمادگی عربستان به رفع این نیازها عامل اصلی تغییر رویکرد این کشور نسبت به ایران بوده است. عملا عربستان سرمایه گذاری های کلانی را در سودان آغاز کرده که به گزارش رویترز به 11 میلیارد دلار ظرف چهار سال اخیر رسیده که عمده آنها در بخش کشاورزی است. همچنین عربستان سعودی سال گذشته یک میلیارد دلار به بانک مرکزی سودان داد و قراردادهایی را نیز برای تامین مالی احداث سد بر روی رود نیل جهت تولید برق منعقد کرد و در عین حال متعهد شد که سرمایه گذاری های بیشتری در بخش کشاورزی سودان انجام دهد. احداث سد بر روی رود نیل اهمیتی استراتژیک برای سودان دارد به ویژه که مصر به شدت با احداث سدهای جدید از سوی کشورهای اطراف رود نیل مخالف است. این حمایت مالی سخاوتمندانه سبب شده تا سودان انقلابی در روابط اقتصادی – سیاسی خود با عربستان ایجاد کند و ایران را که درگیر تحریم های شدید بین المللی بود، رها کند و به آغوش عربستان بغلتد. حساسیت این موضوع زمانی برای سودان دوچندان می شود که شاهد افزایش شدید نرخ بیکاری، سقوط یا به عبارت بهتر فروپاشی پول رایج این کشور و آغاز حرکت های اعتراضی علیه حکومت عمر البشیر هستیم. اعتراض هایی که او تا کنون تلاش کرده است با سرکوب مهار کند اما بیم آن دارد که آن قدر شدت بگیرد که دیگر نتواند آنها را کنترل کند و حتی قوه سرکوب نیز نتواند از پس آنها بر آید.   

الطیب زین العابدین، استاد علوم سیاسی در دانشگاه خارطوم در این باره می گوید: «خارطوم زمانی تصمیم به شکست پیمان خود با آن گرفت که دید دیگر آن منافع اقتصادی مورد نیازش از رابطه با ایران به دست نمی آید. ایران به دلیل تحریم های شدید غرب بر سر برنامه هسته ای اش و تشدید بحران اقتصادی اش دیگر توانایی دادن کمک های مالی به سودان نبود و این در حالی بود که بحران اقتصادی در داخل سودان روز به روز بدتر می شد.»

وی در ادامه می افزاید: «اگر عمر البشیر تا کنون توانسته است در قدرت بماند، به دلیل سرکوب گسترده علیه مخالفانش است. اگر چه این سرکوب نتوانسته ثبات سیاسی برای او بیاورد و با تشدید بحران اقتصادی پایه های حکومت او روز به روز متزلزل تر شده است، اما گمان می کند با پول می تواند بسیاری از مشکلات خود را حل کند. برای همین به عربستان رو آورده است تا بتواند نیازهای مالی اش را تامین کند. سودان سال گذشته به این امید به پیمان عربستان در جنگ یمن علیه حوثی ها که متحد ایران هستند، پیوست که بتواند در قبال آن کمک های مالی عربستان و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را دریافت کند.»

در جریان جنگ یمن، سودان سه جنگنده خود را در اختیار ائتلاف به رهبری عربستان قرار داد که یکی از آنها در همان روزهای ابتدایی جنگ سقوط کرد. نیروهای زمینی سودان تا کنون وارد نبردهای زمینی نشده اند اما در آموزش نیروهای عبد ربه منصور هادی نقش داشته اند.

عمر البشیر در حالی به سوی عربستان سعودی متمایل شده است که تا همین چند سال پیش روابط حسنه ای با عربستان نداشت. عمر البشیر در جریان حمله صدام حسین، دیکتاتور مخلوع عراق به کویت در سال 1990 بر خلاف همه کشورهای عربی جانب صدام را گرفت و حتی طرفداران خود را به خیابان ها آورد تا شعار حمایت از صدام در اشغال کویت سر دهند و به انتقاد از آل سعود برخیزند. روابط دو کشور آن قدر وخیم بود که در سال 2013 ریاض اجازه نداد هواپیمای بشیر برای رفتن به ایران از حریم هوایی عربستان عبور کند. در طول این مدت بشیر دائما تلاش می کرد روابط خود را با ایران تقویت کند.

احمد خلیفه، سخنگوی ارتش سودان درباره روابط سودان و ایران ادعا می کند که در حجم این روابط اغراق شده است. وی می گوید: «روابط ما با ایران بر خلاف آن چه رسانه ها می گویند، محدود بوده است.»

وی درباره قطعی فعلی روابط کشورش با ایران نیز می گوید: «ارتش از این قطعی روابط ضرر نخواهد کرد چرا که عموما صنایع نظامی سودان توسط کارشناسان سودانی اداره می شوند و ادوات نظامی مورد نیز توسط کارشناسان سودانی ساخته می شوند.»

به هر حال روشن است که عمر البشیر برای حفظ قدرت و حل مشکلات مالی اش از ایران دور شده و عربستان را برگزیده است، اما سوالی که مطرح می شود این است که آیا وی در طولانی مدت می تواند روی عربستان حساب کند؟ به ویژه که عربستان متحد امریکا است و واشنگتن برای حفظ وضعیت موجود در سودان هیچ تمایلی ندارد.