آثار اجرای برجام تا یکسال احساس می‌شود

دیپلماسی ایرانی: “ما برای جهان عرب و نیز عربستان سعودی به عنوان جزء مهمی از جهان اسلام، احترام ویژه قائلیم و می خواهیم ارتباط سازنده خود را که از گذشته داشته ایم ادامه دهیم و همه را به این منظور به همکاری دعوت می کنیم”.این را محمد جواد ظریف می گوید. وزیرامور خارجه کشورمان که تمامی ترفندهای مسالمت آمیز خود را رو کرد تا شاید سعودی ها را مجاب به کاهش سطح تنش های منطقه ایشان با ایران کند.سیاستی که هنوز که هنوز است راهی از پیش نبرده و با اقبالی مواجه نشده است. همین بالا و پایین کردن قیمت نفت، تشدید جنگ های نیابتی با ایران در سوریه و عراق و یمن و در انتها قطع روابط کامل اقتصادی و سیاسی با تهران پازل سعودی ها در به چالش کشیدن منافع ایران را تکمیل کرد.اگرچه که اعمال و رفتار برخی نیروهای خودسر وطنی در تصرف سفارت عربستان هم به فرافکنی های سعودی ها دامن زد و ما را از خواهان به جایگاه خوانده کشاند. «دیپلماسی ایرانی» با امیرحسین زمانی نیا، معاون امور بین الملل و بازرگانی وزارت نفت که در تیم هسته ای دولت اصلاحات، ظریف را در مذاکره با طرف های غربی همراهی می کرد و مشاور حقوقی تیم مذاکره کننده فعلی است، در رابطه با وضعیت فعلی برجام و دلایل مخالفت های عربستان با دستاوردهای منطقه ای و جهانی تیم دیپلماسی دولت یازدهم به گفت و گو پرداخته که ماحصل آن بدین شرح است:

وزارت خارجه آمریکا در بیانیه ای اعلام کرده بود که ما در حال نزدیک شدن به روند اجرای برجام هستیم اما مصوبات اخیر سنا در اخذ روادید از اتباع کشورهایی که به ایران سفر می کنند، نشان می دهد که مخالفان توافق هسته ای ایران و 1+5 همچنان مصر به جلوگیری از اجرای این توافق هستند.

این موضوع کاملا درست است. متاسفانه با وجود دستیابی به برجام عده ای هنوز که هنوز است به اشکال و رویه های مختلف، مخالفت خود را با اجرایی شدن آن نشان می دهند چرا که گمان می کنند عادی شدن روابط ایران و جهان چالشی در موقعیت منطقه ای و جهانی آنها ایجاد می کند و باید به هر شکل ممکن با آن برخورد کنند. در زمان مذاکرات هم شاهد بودیم که صهیونیست ها با ارائه بهانه های واهی سعی در ناکامی این مذاکرات داشتند که خوشبختانه راهی از پیش نبردند. البته باید بدانیم که با وجود توافق ایران و کشورهای مذاکره کننده، این توافق همچنان با خطراتی از جانب دشمنان خود مواجه است. همین مصوبه اخیر سناتورهای آمریکایی نشان می دهد که لابی گری های صهیونیست ها و دشمنان ایران در جهان کماکان به قوت خود باقی است و قطعا آخرین مورد آن هم نخواهد بود. قانون مربوط به لغو روادید با 38 کشور جهان تلاشی برای به مخاطره انداختن دستاوردهای برجام در جهان و به طور کلی روند موفقیت های تیم دیپلماسی دولت یازدهم در بهبود روابط با دنیا است. موفقیت هایی که موجبات نگرانی های اسرائیلی ها و برخی از همسایگان ما را فراهم آورده است و برهمین اساس هم می کوشند تا با دستاویز قرار دادن مباحث و موضوعات مختلف منافع ما را تخطئه کنند. البته آنها این را هم باید بدانند که مخالفت با ایران یک زمانی ارزشمند و پر بها بود. زمانی که با اشاعه فرهنگ ایران هراسی، چهره امنیتی از کشور ما در منطقه و جهان ساخته و ما را با هجمه های مختلفی در جهان مواجه کرده بودند. اما حالا با توافق جامع هسته ای ایران و بهبود روابط ما با جهان این حنا دیگر رنگی ندارد.

اما با این حال همین لغو روادید قطعا مشکلات بسیار زیادی را برای تجار و بازرگانان اروپایی به وجود خواهد آورد. این روند زمانی تشدید می شود که بدانیم اروپایی ها هم تهدید کرده اند در صورت اجرای مصوبه سنا، شهروندان آمریکایی را که به ایران سفر کرده باشند را ملزم به دریافت روادید خواهند کرد. این موضوع می تواند به معنای بازی دو سر باخت برای ما باشد.

در رابطه با این موضوع اروپایی ها همین حالا هم اعتراض خود را به واشنگتن اعلام کرده اند و از آمریکا قول گرفته اند به گونه ای عمل نکند که زمینه محدودسازی اجرای برجام را فراهم آورد.یا اینکه بخواهد آثار اجرای آن را کاهش داده و مانع کسب و کار عادی ایران با دنیا شود. البته در این زمینه تهمیداتی از سوی دولت آمریکا اندیشیده و ما هم به صورت موازی در حال انجام اموراتی هستیم که از لطمات و صدمات احتمالی این مصوبه بر برجام بکاهیم.

به هر حال دولت اوباما تا یکسال دیگر تغییر خواهد کرد و شاید دولت بعدی آمریکا درصدد اجرای مصوبه سنا برآید.

بله همینطور است.اما به اعتقاد بنده صنایع ما انقدر جذاب و بکر هستند که تجار و بازرگانان خارجی توجهی به اعمال اینگونه قوانین نداشته باشند.

این موضوع کاملا صحیح است اما در هر صورت آمریکا کشوری است که در یارگیری جهانی و جلب نظر سیاست های کشورهای دیگر کارنامه قابل قبولی داشته است. در ضمن ما نمی توانیم بدون توجه به وقایع پس از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا به اظهارات دولتمردان فعلی کاخ سفید اکتفا کنیم.

ذکر این نکته ضروری است که در روابط بین الملل هیچ موضوعی تضمین شده نیست و در این حالت غیر تضمین شده همه (کشورها) باید به دنبال کسب منافع خود باشند. برهمین اساس هم تکرار می کنم علی رغم اینکه ما مصوبه اخیر سنا را مزاحمتی در اجرای برجام می دانیم اما آن را محدودیتی در روند اجرای آن تلقی نمی کنیم.

براساس تعهدات مندرج در برجام ایران با انتقال اورانیوم غنی شده خود به روسیه نشان داد که مصر بر اجرای برجام است. آیا همین اصرار و اراده در طرف غربی هم قابل مشاهده است؟

معتقدم که این اراده در طرف غربی هم قابل ملاحظه است و با وجود تندروی ها و مخالفت های احزاب و جناح های مخالف دولت اوباما برجام با موفقیت اجرا خواهد شد. هر چند که این اعتقاد را هم دارم که اخباری چون مصوبه اخیر سنا در اخذ روادید از شهروندان 38 کشوری که به ایران سفر کرده اند و یا حکم دادگاه آمریکایی در رابطه با جلب اموال ایران بیش از اندازه در رسانه های ما پررنگ و نمایان شده است و به هیچ وجه به نفع ما و نفع کشور در روزهای نزدیک به اجرای برجام نیست. مثلا همین حکم دادگاه آمریکایی حداقل 60 بار پیش هم تکرار شده است اما چرا تنها این بار به این شکل عرضه شده است. آن هم دادگاه و حکمی که ما هیچ وقت تشریفات آن را به رسمیت نشناختیم و در آن شرکت نکرده ایم.

به هر حال اینها اخباری هستند که می تواند مخاطب را از حسن نیت برخی مقامات آمریکایی نسبت به اجرای برجام مایوس کند. همین حالا هم سناتورهای آمریکایی دو طرح را برای محدود کردن فعالیت های سپاه آماده کرده اند و با توجه به آنکه عمده فعالیت های اقتصادی ایران توسط سپاه انجام می شود قطعا کشور را با چالشی جدید مواجه خواهد کرد.

این مذاکرات در رابطه با برنامه هسته ای ایران بوده است و لاغیر. ما در رابطه با روابط دوجانبه صحبتی به میان نیاورده ایم و این را هم می دانیم که از حجم خصومت های آمریکا علیه ایران کاسته نشده است و با وجود تمامی سنگ اندازی هایی که شما به آنها اشاره کردید ما برای بازگشت به مناسبات عادی خود با جهان باید درصدد اجرای برجام باشیم.

اما به هر حال مصوباتی از این دست می تواند در روند اجرای برجام مشکلاتی را ایجاد کند.

بله همینطور است. این موارد می تواند دینامیکی در جهت افزایش حجم تخاصمات دو کشور باشد. مخالفان ایران با لابی گری در کنگره آمریکا درصدد به چالش کشیدن سیاست اوباما و دولت ایران در روند اجرای برجام هستند اما با نهایت تلاش های ما و اعضای دیگر گروه 1+5 راهی از پیش نمی برند.

به تلاش های اوباما در دستیابی به توافق جامع هسته ای اشاره کردید. می توان این امیدواری را داشت که تا یک دهه دیگر دو کشور برای بهبود مناسبات دوجانبه پای میز مذاکره بنشینند و خواهان عادی سازی روابط باشند؟

در مسائل بین المللی اعلام زمان چندان کار معقول و منطقی نیست. اما در هر صورت ما نشانه ای از آمادگی ایران و آمریکا برای بهبود روابط دوجانبه مشاهده نمی کنیم که بخواهیم منتظر عادی سازی روابط دو کشور باشیم. البته این امکان هم وجود دارد که در فضای پسا برجام تغییر در رویکردهای سیاسی دو کشور به وجود آید.

موعد اجرای توافق جامع هسته ای در همین ماه است؟

بله فکر می کنم تا پایان دی ماه بتوانیم سازو کار اجرای برجام را فراهم کرده و محدودیت های قانونی کشور در روابط اقتصادی و تجاری با جهان را مرتفع سازیم. پس از آن است که می توانیم به دنبال ازسرگیری ارتباطات بانکی مان باشیم و روابط محدود شده پولی و مالی کشور را به وضعیت گذشته خود بازگردانیم. از آن پس ما مشکل حقوقی به لحاظ اجرای برجام نداریم تنها ممکن است به جهت بحث های فنی با مسائلی مواجه شویم که آن هم به برجام ارتباطی ندارد.

برخی از بانک های ایران به لحاظ ادعای کشورهای غربی نسبت به مشارکت آنها در بعضی از فعالیت های تروریستی همچنان در لیست تحریم ها باقی مانده اند. روند رفع تحریم از آنها چه زمانی محقق می شود؟

اگر بانکی به لحاظ مباحث غیرهسته ای در لیست تحریم ها باقی مانده باشد باید تا 8 سال آینده و اجرای فاز دوم پروسه رفع تحریم های ایران منتظر بماند.

در زمان انتخابات ریاست جمهوری، آقای روحانی این شعار را عنوان کردند که ما می خواهیم چرخ سانتریفیوژها و چرخ زندگی مردم همزمان به گردش درآید. با همین فلسفه هم پای میز مذاکرات هسته ای نشستند و به توافق دست یافتند اما حالا که زمان بهره برداری از دستاوردهای این توافق رسیده، کاهش قیمت نفت کشور را در موقعیت بغرنجی قرار داده و دولت را با شرایط نامساعدی مواجه کرده است.

در رابطه با تاثیرات اجرای برجام در روند زندگی مردم معتقدم که با این توافق قطعا آهنگ بهبود اوضاع اقتصادی کشور سرعت بیشتری به خود می گیرد و وضع معیشت مردم در زمان کوتاه تری بهبود می یابد. اما اینکه فکر کنید در همان هفته های نخست اجرای برجام مردم افزایش قدرت خرید و یا ارتقای وضعیت معیشتی خود را احساس می کنند خیر اینطور نیست. چندین سال طول کشید تا این تحریم ها برقرار شده و زندگی ما را تحت تاثیر قرار دهد.حال برای زدوده شدن آثار آن از لایه لایه های زندگی مان نیز به مدت زمانی حداکثر یکساله نیاز است. البته این را هم باید بدانید که آثار روانی اجرای برجام بسیار زودتر از آثار عملی آن احساس خواهد شد و مردم با امیدواری بیشتری نسبت به گذشته به گذران امورات خود خواهند پرداخت. اما در رابطه با کاهش قیمت نفت هم باید گفت که این مشکل ایران و تمامی کشورهای صادرکننده نفت اعم از عربستان، ونزوئلا، الجزایر و باقی کشورهای عضو سازمان اوپک و غیر اوپک است. البته در نگاه اول شاید نتوان ارتباط چندانی میان این موضوع و روند اجرای برجام ایجاد کرد اما در هر صورت اگر ما بپذیریم که برخی از اعضای اوپک عامدانه تولید و صادرات نفت شان را افزایش دادند تا قیمت ها کاهش پیدا کرده و کشورهایی چون ایران و روسیه را متضرر کنند آن وقت ارتباط آن با برجام را هم متوجه می شویم. به هر حال برخی از همسایگان ما سرمایه گذاری های فراوانی در عراق و افغانستان و یمن انجام داده اند اما منافع استراتژیک آن نصیب ایران شده است. بنابراین سعی می کنند تا ناخشنودی خود را از این موضوع و دستیابی به توافق جامع هسته ای ایران با استفاده از اهرم هایی چون قیمت نفت به نمایش بگذارند. اما در همین تحلیل هم اما و اگرهای بسیار زیادی وجود دارد چرا که اصلی ترین کشورهای متضرر کشورهایی چون الجزائر، ونزولا، اکوادور و عراق بوده اند که بیش از 90 درصد از هزینه های جاریشان متکی به درآمدهای نفتی است و نه ایران. خوشبختانه به جهت اعمال همین تحریم ها ما وابستگی 50 درصدی هزینه های جاری کشور به درآمدهای نفتی را به 40 درصد تقلیل داده ایم.ا ین روندی است که با موضوع اقتصاد مقاومتی که مقام معظم رهبری بر آن تاکید داشتند، همخوانی داشته و می تواند ما را به نقطه ای برساند که از این پس درآمدهای نفتی مان را به جای هزینه های روزمره صرف توسعه زیربناهای کشور کنیم.

به نظرتان نفت 40 دلاری بودجه سال 95 می تواند اقتصاد ما را به پیش ببرد؟

ما باید از حجم وابستگی مان به درآمدهای نفتی بکاهیم و صادرات تک محصولی نداشته باشیم.

اما رسیدن به این هدف امری زمان بر است. در وضعیت فعلی باید به چه صورتی عمل کنیم؟

ما نفت مان را با کمتر از 10 دلار استخراج می کنیم و این موضوع قدرت مانور و اختیارمان را در بازار افزایش می دهد. در بروز وضعیت فعلی نیز ما نقشی نداشته ایم که با تغییر سیاست هایمان بخواهیم قیمت نفت را به وضعیت ایده آل آن برسانیم. همانطور که اشاره کردم مشکلات فعلی بازار نفت ناشی از شیطنت های برخی از کشورهای منطقه نسبت به ناخشنودی از موفقیت های منطقه ای و جهانی ایران است اما در هر صورت معتقدم که نرخ فعلی نفت نمی تواند تداوم چندانی داشته باشد. به باور بسیاری از تحلیلگران در سه ماهه پایانی سال 2016 عرضه و تقاضای نفت متعادل تر شده و قیمت ها به 60 تا 70 دلار خواهد رسید.

آقای زنگنه، وزیر نفت در آخرین نشست اوپک اینطور عنوان کردند که با وجود عدم تصمیم گیری در مورد کاهش سهم اعضا، ایران برای بازگشت به سهمیه پیشین خود (پیش از اعمال تحریم ها) برنامه ریزی خواهد کرد. این موضوع می تواند به معنای افزایش تولید ایران خارج از رویه تولیدات اوپک باشد و اینکه آیا مشتری برای این حجم مازاد تولید وجود دارد؟

به ضرس قاطع اعلام می کنم که مشتری برای این افزایش تولید وجود دارد. اما اینکه ما سهمیه تولیدی مان را به چه صورتی در چارچوب اوپک افزایش خواهیم داد را اجازه دهید تا مشخص شدن برخی موارد اعلام نکنیم. ایران هنوز امیدوار است که اعضای اوپک بتوانند به سیستم سهمیه بندی سابق بازگردند و هر کشوری بر مبنای معیارهای گذشته اقدام به تولید و عرضه نفت در بازار کند. ما معتقدیم با برنامه ریزی می توان به گونه ای عمل کرد که در سقف تولید اوپک تغییری حاصل نشود اما پروسه اعمال سهمیه ها نیز به قوت خود باقی باشد.

اما کشورهایی چون عربستان مخالف اجرای خواست ایران هستند. همانطور هم که اشاره کردید قیمت نفت را اهرمی برای تحت فشار قرار دادن ایران تلقی می کنند.

تصمیم برای بازگشت به جایگاه گذشته ایران در بازار نفت در سطح تولیدکنندگان انجام نمی گیرد. این تصمیمی است که در سطح دولت ها و نظام ها اتخاذ می شود. برای همین است که معتقدم اعضای اوپک می توانند به تصمیمی مشترک در رابطه با سهمیه بندی نفت دست پیدا کنند و به گونه ای برنامه ریزی کنند که سهم تولیدات اوپک بیشتر از 30 میلیون بشکه در روز نباشد.

یعنی ممکن است کشورهای خارج از سازمان هم بر این روند تاثیر داشته باشند؟

من این را نگفته ام اما حتما تاثیر خواهند داشت. مقدار عرضه نفت در جهان توسط اعضای اوپک و غیر اوپک تعیین می شود. بنابراین اعضای غیراوپک مانند آمریکا و روسیه هم در تعیین قیمت بازار نفت نقش دارند.

اما حتی در صورت ورود کشورهای فرامنطقه ای به این موضوع سعودی ها این بار اهرم جدیدی را برای تحت فشار قرار دادن ایران علم می کنند.

من به این موضوع اشاره کردم که برای جلوگیری از تضییع حقوق کشور در برابر تصمیمات خارجی تنها باید از همان راه حل اقتصاد مقاومتی استفاده کنیم.

اما این شیوه زمانی کاربرد دارد که ما در وضعیت عادی به لحاظ مسائل اقتصادی قرار داشته باشیم. مردم در وضعیت بغرنج اقتصادی چطور می خواهند از این راه حل استقبال کنند؟

باید توجه داشته باشید که استخراج نفت برای ما هزینه چندانی ندارد و اینکه در هر صورت ما از ازدیاد صادرات نفتمان هم منتفع می شویم.

اما اگر با سیاست هایشان نفت را به کمتر از 10 دلار برسانند آن وقت چه باید کرد

بازار نفت مانند صفحه شطرنجی است که هر کشور و دولتی تنها به پیشبرد منافع خود می اندیشد. اما موقعیت استراتژیک ایران به لحاظ منابع نفتی و گازی جایگاه در خور توجهی را به ما در میان همسایگانمان و کشورهایی چون عربستان،امارات، بحرین، پاکستان و هند بخشیده است که با این دست از سیاست ها خدشه بردار نیست. ذکر این نکته ضروری است که کاهش قیمت نفت همین کشورهایی که شما به آنها اشاره می کنید را نیز در وضعیت نامساعدی قرار داده است و آنها را با کاهش درامدهای سالیانه شان مواجه کرده است.

اما همین حالا هم ما در استخراج از منابع گازی مان عقب تر از کشورهای دیگر هستیم.

اگر منظورتان کشور قطر است که باید گفت ما برداشت مان از پارس جنوبی تنها مقداری کمتر از قطر است که آن هم تا سال آینده جبران خواهد شد.

یعنی به برداشتی یکسان با قطر می رسیم؟

به همان اندازه می رسیم و حتی از آن پیشی هم می گیریم.

برای رسیدن به این جایگاه با شرکت و یا کشوری هم مذاکره کرده اید؟

بله تقریبا با تمامی کشورهای فعال در حوزه نفت و گاز مذاکراتی داشته ایم.

حتی با آمریکایی ها؟

شرکت های غیرآمریکایی که صاحبان آمریکایی دارند می توانند در قالب همکاری با شرکت های چندملیتی به ایران بیایند. این شرکت ها هم درخواست های خود را مطرح کرده اند اما پاسخ به آنها هم موکول به مذاکرات در فضای پسا برجام شده است.

چشم اندازتان از اجرای برجام تا پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا چیست؟

بسیار خوشبین هستم که علی رغم مشکلات و سنگ اندازی های کنگره توافق جامع هسته ای ایران با موفقیت اجرا شود. اگر سوء مدیریتی در بین نباشد مردم آثار اجرای آن را تا یکسال آینده احساس خواهند کرد. به شما قول می دهم در همان نخستین روزهای اجرای برجام احساس روانی اجرای آن اثرات خود را در کاهش قیمت دلار و طلا برجای بگذارد و این امیدواری به وجود آید که وضعیت اقتصادی کشور رو به بهبودی است.

انتشار اولیه: یکشنبه 20 دی 1394 / انتشار مجدد: دوشنبه ۵ بهمن 1394