هند در تکاپوی تکیه بر جای بزرگان

نویسنده: محمد مهدی مظاهری، استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: بعد از حضور فعالانه وزیر خارجه هند در نشست قلب آسیا در هفته های گذشته و تلاش این کشور در کنار دیگر کشورهای حاضر برای حل مشکلات افغانستان و بحران تروریسم، بار دیگر در روزهای گذشته نخست وزیر هند با اهداف متعدد روانه دو کشور افغانستان و پاکستان شد. در گام نخست نارندرا مودی نخست وزیر هند برای دیدار با مقام های افغان و افتتاح ساختمان جدید شورای ملی افغانستان (پارلمان) که با هزینه ای بالغ بر ۲۲۰ میلیون دلار توسط کشور هند ساخته شده، وارد کابل شد. همچنین هند همکاری های امنیتی خود را با افغانستان گسترش داده و قرار تحویل سه فروند هلی کوپتر MI25 را به افغانستان نهایی کرده است. این کمک ها در راستای  توافق استراتژیکی رهبران هند و افغانستان صورت می گیرد که در سال ۲۰۱۱ با هدف گسترش همکاری ها در زمینه امنیتی و توسعه بین آنها به امضا رسید. البته فراتر از این توافق، هند با کمک بیش از دو میلیارد دلاری به افغانستان در ۱۴ سال گذشته، رتبه پنجمین کشور بزرگ کمک کننده به افغانستان بعد از آمریکا، انگلیس، ژاپن و آلمان را به خود اختصاص داده است. از سوی دیگر پس از پایان سفر به افغانستان، آقای مودی برای نخستین بار از زمان تصدی سمت نخست وزیری هند به پاکستان سفر کرد. این سفر را می توان جدیدترین تلاش برای بهبود روابط بین دو کشور همسایه و دارای تسلیحات اتمی دانست که از زمان کسب استقلال در بیش از شصت سال پیش بر سر حاکمیت بر کشمیر روابط پر تنشی داشته اند. در این راستا سفرهای منطقه ای نخست وزیر هند به دو کشور همسایه می تواند حاوی پیام ها و اهداف متفاوتی از جانب این کشور باشد.

پس از روی کار آمدن آقای مودی در سال 2014 که از طرف حزب ملی گرای افراطی هندوی بهاراتیا جاناتا به نخست وزیری هند انتخاب شد، نگرانی هایی از رفتار دولت او با جامعه دویست ملیون نفری مسلمان داخل این کشور و همچنین احتمال افزایش تنش ها میان هند و کشورهای مسلمان همسایه خصوصاً پاکستان ایجاد شده بود؛ اما حال با شفاف تر شدن سیاست منطقه ای آقای مودی به نظر می رسد وی سوای از مسائل اختلاف برانگیز حزبی، به دنبال منافع ملی و منطقه ای کشورش است و نوعی نگاه فرا قومی در عرصه سیاست خارجی را در پیش گرفته است.

از سوی دیگر بالا گرفتن افراط گرایی و خشونت در آسیای جنوبی، مرکزی و غربی و گسترده شدن گفتمان مبارزه با تروریسم در عرصه جهانی و منطقه ای، بزرگترین دموکراسی جهان را نیز به تکاپو برای نقش آفرینی جدی تر برای حل این بحران فراگیر کشانده است. البته سفر غیرمنتظره آقای مودی بلافاصله پس از افغانستان به پاکستان حاوی پیام مهم و جدی دیگری نیز هست؛ اینکه جمهوری هند تصمیم گرفته است تا روابط پر تنش و رقابت جویانه بین سه کشور(هند، افغانستان و پاکستان) را به گونه ای مدیریت کند که ارتباط با یکی منجر به نگرانی و افزایش برخوردهای ستیزه جویانه از سوی دیگری نشود.

نخست وزیر هند با ظرافت به این نکته پی برده است که وجود همسایگان باثبات و تبدیل آنها به مراکز سرمایه گذاری و تجارت به جای مأمن تروریست ها و اقدامات افراط گرایانه، به نفع هند و همه کشورهای منطقه خواهد بود و بنابراین مجدانه می کوشد با ایجاد توازن و تنش زدایی در روابط منطقه ای، کشورش را به مرکز دیپلماسی منطقه ای و کمک های بشردوستانه و ضد تروریسم در جنوب آسیا تبدیل کند.

تقویت روابط و افزایش حضور چین و روسیه در افغانستان، تلاش های ژاپن برای تقویت قدرت نظامی خویش و ادامه حضور و نفوذ ایالات متحده در منطقه آسیای میانه و جنوب آسیا به بهانه مبارزه با تروریسم، سبب شده است تا  رقابت های استراتژیک با چین، روسیه، ژاپن و ایالات متحده نیز یکی از دیگر دلایلی باشد که هند را به سمت بازی جدی تر در منطقه پیرامونی خود سوق می دهد. در مجموع به نظر می رسد هند در مقطع کنونی به این نتیجه رسیده است که  تمرکز صرف بر اوضاع داخلی و دوری گزیدن از مناطق پرتنش پیرامونی و ادامه رقابت و دشمنی با آنها در شرایط جدید بین المللی، دیگر نمی تواند پاسخگوی منافع ملی و منطقه ای اش باشد. بنابراین این کشور می کوشد با فراهم کردن اسباب و شرایط لازم از جمله افزایش کمک های اقتصادی، فرهنگی و امنیتی به کشورهای همسایه و نیز تنش زدایی و کاهش اختلافات منطقه ای، جای خود را در بین بزرگان نقش آفرین باز کرده و دیگر نظاره گر منفعل قدرت یابی و بازیگری رقبای استراتژیک خود نباشد. 

انتشار اولیه: سه شنبه 8 دی 1394 / انتشار مجدد: شنبه 19 دی 1394