پیام‌های عضویت افغانستان در سازمان تجارت جهانی

نویسنده: محمدمهدی مظاهری، استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: در حالی که هفته هاست اخبار تحولات سوریه و عراق، اقدامات داعش و روابط مسکو- آنکارا، به صدر اخبار منطقه ای تبدیل شده است، افغانستان نیز در روزهای اخیر به طرق مختلف در زمره خبرسازترین کشورهای منطقه قرار گرفته است. بعد از اخبار متعدد از حملات طالبان به چند نقطه استراتژیک در این کشور و نیز نشست قلب آسیا و رایزنی افغانستان و پاکستان برای برقراری شرایط گفتگو با طالبان، این بار نام افغانستان به دلیل یک خبر مثبت اقتصادی در منطقه مطرح می شود؛ عضویت کامل این کشور در سازمان تجارت جهانی! در دهمین نشست وزیران عضو سازمان تجارت جهانی در شهر نایروبی، پایتخت کنیا ، افغانستان با اتفاق آرای تمامی ۱۶۲ کشور عضو، به عضویت سازمان تجارت در آمد و حتی یک کشور هم به عضویت آن رای مخالف نداد. افغانستان درخواست برای عضویت کامل در سازمان تجارت جهانی را یازده سال پیش مطرح کرده بود. البته با توجه به وضعیت اقتصادی فعلی افغانستان، سازمان تجارت جهانی به این کشور ٥ سال وقت داده است تا تمام قوانین خود را مطابق با معیارهای این سازمان بسازد. در حال حاضر تاجیکستان، پاکستان و چین نیز از دیگر همسایگان افغانستان هستند که عضویت دایمی سازمان تجارت جهانی را دارند.

سازمان تجارت جهانی (WTO) که از ابتدای سال 1995 میلادی تشکیل شد، یک سازمان بین المللی است که قوانین جهانی تجارت را تنظیم و اختلافات بین اعضا را حل و فصل می کند. این سازمان اکنون به یک سازمان بزرگ جهانی تبدیل شده است و اصولی همچون اصل عدم تبعیض، اصل آزاد سازی تجاری، اصل تجارت عادلانه، اصل شفافیت، اصل رفتار ویژه و متفاوت با کشورهای درحال توسعه از جمله اصول اساسی آن هستند. سازمان تجارت جهانی امروز یکی از پایه های جهانی شدن، به ویژه در حوزه اقتصاد به شمار می رود. از این رو، کشورهای مختلف تلاش می کنند برای تسریع روند جهانی شدن و استفاده از منافع آن، این سازمان بین المللی را توسعه داده و جایگاهش را ارتقاء بخشند.

در این راستا عضویت افغانستان در سازمان تجارت جهانی می تواند تا حد زیادی به رشد اقتصادی و رشد سرمایه گذاری خارجی در این کشور کمک کند، با فراهم شدن زمینه کار برای مردم افغانستان، به خصوص جوانان، می تواند به جلوگیری از گسترش تروریسم در این کشور کمک کند و مشکلات ترانزیتی این کشور را با دیگر کشورهای عضو این سازمان حل و فصل سازد. صدور کالا به کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی بدون نیاز به موافقتنامه دوجانبه نیز از دیگر مزایای این عضویت برای افغانستان است.

با این وجود پذیرش افغانستان در سازمان تجارت جهانی حاوی پیام های دیگری نیز هست. نخست اینکه مبنای تصمیم وزرای حاضر در نشست دوسالانه سازمان تجارت جهانی، بیش از آنکه صرفا اقتصادی و تجاری باشد، سیاسی و مصلحتی است. بدین معنا که بر کسی پوشیده نیست که کشور افغانستان در حال حاضر از بسیاری شرایط لازم برای عضویت کامل همچون شفافیت اقتصادی و عدم فساد اداری و زیر ساخت های اقتصادی مناسب برخوردار نیست. با این وجود حمایت های مستقیم اتحادیه اروپا و آمریکا از عضویت این کشور، برای وارد کردن آن به عرصه اقتصاد جهانی و نیز به عنوان روشی برای مقابله با تروریسم، راه را برای تکمیل فرایند عضویت آن فراهم کرد.

پیام دیگر پذیرش افغانستان در سازمان تجارت جهانی، نواخته شدن زنگ خطر برای کشورهای خارج از این سازمان از جمله جمهوری اسلامی ایران است. در حال حاضر در منطقه پیرامونی ایران، تنها ترکمنستان عضو این سازمان نیست و عراق و آذربایجان نیز نقش ناظر را سازمان تجارت جهانی دارند. این در حالی است که کشورهایی همچون عربستان، ترکیه و کشورهای حوزه جنوبی خلیج فارس عضو این سازمان هستند. این امر لزوم تسریع مقامات کشورمان در کامل نمودن عضویت ایران در این سازمان جهانی را مطرح می کند. ایران از سال 1384 به عنوان عضو ناظر سازمان تجارت جهانی پذیرفته شده اما به دلایل مختلف و مهمتر از همه دلایل سیاسی، هنوز به عضویت کامل این سازمان درنیامده و در حال حاضر بزرگ ترین اقتصاد خارج از این سازمان به شما می رود. این امر بدین معناست که تنها ما و حلقه بسیار معدودی از برخی کشورهای ضعیف و توسعه نیافته در خارج از مرزهای این سازمان قرار داریم و این جایگاهی نیست که مناسب شأن و جایگاه جمهوری اسلامی ایران باشد. 

تاکنون مهمترین دلیل عدم عضویت کامل کشورمان در سازمان تجارت جهانی مخالفت ها و کارشکنی های کشورهای غربی و به ویژه آمریکا جهت حفظ زنجیره تحریم های ظالمانه شان علیه ایران بوده است. اما اکنون با به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته ای، رأی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی به بستن پرونده ده ساله پی.ام.دی ایران در این نهاد و در نهایت اجرای برجام که یکی از نتایج آن لغو و توقف تحریم هاست، راه برای عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی هموار شده است. بنابراین با مهیا شدن شرایط سیاسی، باید بکوشیم تا ضمن فراهم نمودن زمینه های اقتصادی و حقوقی برای عضویت کامل در این سازمان، همچون عرصه های سیاسی و دیپلماتیک در عرصه اقتصادی نیز به قدرت برتر و پرنفوذ منطقه تبدیل شویم.