تبارشناسی شیعیان نیجریه

علیرضا شاکر

دیپلماسی ایرانی: سال هاست که اقدامات گروه «بوکوحرام»، هر از گاهی، کشور نیجریه را در صدر اخبار رسانه های بین المللی قرار داده است. بوکوحرام یک گروه سلفی تندروی است که خواهان استقرار کامل شریعت در این کشور آفریقایی است. این گروه تحت عنوان «جماعة أهل السنة للدعوة والجهاد» یا همان بوکوحرام _ که در زبان هوسی از زبان های محلی آفریقایی به معنای تحصیل غربی حرام است _ در سال 2002 توسط محمد یوسف از علمای سلفی نیجریه بنیانگذاری شد. اما اقدامات خشونت آمیز بوکوحرام بعد از آن قوت گرفت که شیخ محمد یوسف در سال 2009 توسط ارتش نیجریه کشته شد. در واقع ارتش نیجریه با مقابله به مثل های خونین در برابر بوکوحرام نقش یک لبه دیگر قیچی را در شکل گیری حمام های خون در نیجریه ایفا کرد و گروه بوکوحرام را برای انجام عملیات های خونین بیشتر و سرانجام پیوستن به داعش در سال جاری میلادی تحریک کرد. این سلسله عملیات تاکنون نیز ادامه داشته و قربانیان اصلی آن مردم عادی کوچه و بازار نیجریه بوده اند. نیجریه بیش از 170 میلیون جمعیت دارد . پرجمعیت ترین کشور آفریقا و دهمین کشور پرجمعیت دنیاست. شمال این کشور مسلمانان و در جنوب این کشور مسیحیان ساکن هستند و چندین سال است که این شکاف مذهبی به نزاع سیاسی در ساخت قدرت کشیده است.گودلاک جاناتان رئیس جمهوری پیشین این کشور در میان مسیحیان طرفدار داشت و محمدو بوهاری ژنرال بازنشسته ارتش نیجریه و رئیس جمهوری فعلی در میان مسلمان نفوذ دارد. انتخاب هر دو با درگیری هایی همراه بوده است.

اقدام اخیر ارتش نیجریه در دستگیری شیخ ابراهیم یعقوب زکزاکی رهبر شیعیان نیجریه از این جهت اهمیت دارد که این روحانی علاقمند به جمهوری اسلامی ایران طی سالها فعالیت خود در نیجریه هیچگاه فعالیت خشونت آمیز نداشته است. جمعیت شیعیان نیجریه حدود 10 میلیون نفر تخمین زده می شود و شیعیان همواره امور مذهبی خود را در حسینیه ها و مساجد و به دور از تنش ها و نزاع های رایج در نیجریه به جا می آورند. ارتش نیجریه پیش از این نیز بارها به منزل و حسینیه زکزاکی حمله کرده است که در یکی از خونین ترین این حملات در سال 2014 و در جریان راهپیمایی روز قدس، سه تن از فرزندان وی را به قتل رساندند، هر چند که در همان زمان نیز و در پی اعتراض های شیعیان به این ماجرا، زاکراکی هواداران خود را به آرامش دعوت کرد. آنطور که گزارشگر بی بی سی می نویسد : «شیخ زکزاکی در دهه های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ به مدت ۹ سال زندانی سیاسی بود.» شیخ زکزاکی که به علامه زکزاکی شهرت دارد، هم اکنون رهبری «جنبش اسلامی نیجریه» را عهده دار است که جنبشی مذهبی است. ارتش نیجریه در دوره های مختلف این جنبش را به براندازی حاکمیت نیجریه متهم کرده است، دستگیری اخیر رهبر جنبش اسلامی نیز به اتهام تلاش اعضای جنبش اسلامی برای سوءقصد به جان فرمانده ارتش نیجریه صورت گرفته است. اتهامی که فاقد سند معتبر است و با مدل مبارزه علامه زکزاکی در تضاد است.

نزدیکی بسیار زکزاکی به ایران و حزب الله لبنان، منتقدان وی در نیجریه را به این باور رسانده که اعضای جنبش تحت رهبری وی آموزش های نظامی دیده اند. اما رهبران جنش همواره این اتهام را رد کرده و بارها تاکید کرده اند که آموزش های اعضای جنبش اسلامی نیجریه، بیشتر از آموزش های دفاع شخصی نبوده است. در دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد، وقتی که رژیم صهیونیستی، ایران را به حمله نظامی تهدید کرد، علامه زکزاکی اعلام کرد که هرگونه حمله به ایران، با واکنش هایی در نیجریه همراه خواهد بود!؟ از همان زمان، در سطح رسانه ها این پرسش مطرح شد، گروهی که فاقد تشکیلات نظامی است، چگونه می خواهد در مقابل حمله به ایران، واکنش تلافی جویانه در نیجریه داشته باشد؟ آیا وی گروهی از جنگجویان آموزش دیده را در اختیار دارد؟ تاکنون این پرسش بی پاسخ مانده است، اما بعضی از رسانه های غربی این جنبش شیعه را گروهی بالقوه برای تبدیل به بوکوحرامی دیگر خوانده اند. بخصوص اینکه شیخ زکزاکی به شدت نسبت به نفوذ و حضور غرب در نیجریه منتقد است. وی بوکوحرام را زائیده غرب می داند و معتقد است اگر غرب و جریانات غربی در نیجریه حضور نداشتند بوکوحرام هم شکل نمی گرفت. وی علاوه بر دیدگاه های ضد غربی بسیار تند، در مورد حکومت نیجریه هم، چنان انتقاد دارد که هرگونه مشارکت سیاسی را در آن کشور بی فایده می داند و همواره اساس حکومت نیجریه را زیر سوال برده است. با این حال او هیچگاه دست به سلاح نبرده است. مدل مبارزاتی وی تاکنون «نافرمانی مدنی » بوده و دستگیری های پیشین وی نیز به اتهام تلاش برای براندازی حکومت از طریق «نافرمانی مدنی» بوده است.

علامه زکزاکی علاوه بر کلاس و سخنرانی های مذهبی، از ابزارهای رسانه ای و چند رسانه ای نیز برای ترویج اندیشه تشیع بهره می برد. او از تشکیلات بسیار قابل ملاحظه ای برای تهیه و تکثیر سی دی ها و فیلم های مذهبی و حضور در رسانه های اجتماعی برخوردار است. علامه زکزاکی، علاقه خود به ایران، رهبر ایران و امام خمینی (س) را هیچگاه پنهان نکرده است. اساسا او را می توان زائیده انقلاب اسلامی ایران خواند. او که تا پیش از پیروزی انقلاب ایران یک مالکی مذهب بود، برای اولین بار امام خمینی(س) را در پاریس ملاقات می کند و بعد از پیروزی انقلاب در ایران به تشییع می گرود و طی این سال ها بارها و به مناسبت های مختلف به ایران سفر کرده است. ارتباط او با ایران چنان نزدیک و صمیمانه است که مخالفانش، وی را به دریافت کمک های مالی از ایران متهم می کنند، اتهامی که همواره از سوی علامه زکراکی رد شده است. با این وجود ارتباط زکزاکی با ایران چنان عمیق بوده که بعد از بازداشت این روحانی سیاهپوست 62 ساله ( متولد 1332 شمسی ) شیعه، مقامات کشورمان واکنش های تندی داشته باشند، تا آنجا که حسن روحانی رئیس جمهوری هم در تماس تلفنی با همتای نیجریه ای خود ، نسبت به بازداشت زکزاکی ابراز نگرانی کرد. بنابراین پربیراهه نیست، اگر زکزاکی را یکی از محصولات صدور انقلاب ایران بنامیم.