مغازله جدید چین و بریتانیا چه تاثیری بر اقتصاد جهانی دارد؟

نویسنده: فیلیپ لوکور*

دیپلماسی ایرانی: اولین دیدار رئیس جمهور چین شی جین پینگ از ایالات متحده از نظر چینی ها – حداقل از منظر رسانه ای – امیدبخش نبود. این سفر علی رغم برنامه ریزی طولانی مدت مقامات دو کشور تحت تاثیر دیدار پاپ فرانسیس، مداخله غیرمنتظره روسیه در بحران سوریه و استعفای تعجب برانگیز رئیس مجلس نمایندگان آمریکا جان بینر قرار گرفت. رسانه های آمریکایی خیلی از جنبه های مثبت این دیدار از جمله تجدید گفتگوهای آمریکا و چین بر سر موضوع آب و هوا، توافق بر سر امنیت سایبری و سخنرانی شی جین پینگ برای اطمینان دادن به صاحبان تجارت آمریکا درباره اصلاحات اقتصادی چین را نادیده گرفتند.

علی رغم امید بخش نبودن دیدار جین چینگ از آمریکا، اکنون تمام نگاه ها متوجه دیدار اخیر چین از انگلیس است. جین پینگ در 20 اکتبر به دعوت ملکه الیزابت دوم به انگلیس سفر کرد. دیدار وی از لندن با تشریفات معمول از جمله – اقامت در باکینگهام، کالسکه سواری سلطنتی و سخنرانی در مجلس انگلیس – همراه بود اما صدور بیانیه های اقتصادی و تجاری مهم – که حکایت از ماه عسل جدید و غیر منتظره بین دو دشمن سابق دارند - از جمله دستاوردهای اقامت وی در لندن نیز بوده است.

انگلیس در دو سال گذشته چنان با چین گرم گرفته که موجب شگفتی حتی چینی ها شده است. پس از تحقیر 150 ساله چین، تنها 18 سال از بازگرداندن مستعمره انگلیس یعنی هنگ کنگ به چین می گذرد. فهرست تحقیر چین (توسط انگلیس) بلند است. دو جنگ تریاک علیه چین، غارت قصر تابستانی پکن (در خلال دومین جنگ تریاک) در سال 1860، غصب مناطقی از چین توسط انگلیس (که حکم امتیاز گرفتن را داشت)، و مهمتر از همه مستعمره شدن هنگ کنگ – که ساکنان چینی آن اجازه ورود به برخی مناطق ویژه در آنجا را نداشتند – در این فهرست قرار دارند.

تحول در روابط انگلیس و چین در دسامبر 2013 آغاز شد. نخست وزیر انگلیس همراه با 6 وزیر خود و در راس یک هیات بازرگانی 120 نفره در این تاریخ به چین سفر کرد. در میان غول های تجاری هیات مذکور، نام مدیران رولزرویس، بی پی، رویال داچ شل، بانک بارکلیز، بانک HSBC، شرکت دارویی GlaxoSmithKline، و شرکت ارتباطاتی Virgin نیز به چشم می خورد. کامرون با درخواست حضور بیشتر سرمایه گذاران چینی در انگلیس اعلام کرد: «از اینکه چین در نیروگاه هسته ای انگلیس سرمایه گذاری می کند، و یا سهامدار بودن چین در شرکت Thames Water و فرودگاه های هیترو و منچستر نگران نیستم. تصور می کنم که این نشانه مثبتی از روابط محکم اقتصادی بین دو کشور است. ما از سرمایه گذاری چین در کشورمان استقبال می کنیم.» وزیر خزانه داری انگلیس جورج آزبورن در سپتامبر گذشته و در خلال دیدار از چین – که حتی از منطقه خودمختار سین کیانگ در غرب چین نیز بازدید کرد – از آغاز «دهه طلایی» در روابط چین و انگلیس سخن گفت.

بنابراین اگر بگوییم که انگلیس به تدریج در حال تبدیل شدن به بهترین دوست غربی چین است سخنی گزاف نگفته ایم. انگلیس چند ماه پیش اولین کشور اروپایی بود که به بانک چینی «سرمایه گذاری زیرساخت های آسیا (Asian Infrastructure Investment Bank)» ملحق شد و راه را برای ورود آلمان، استرالیا، کره جنوبی، ایتالیا، و سایر متحدان نزدیک آمریکا به این بانک هموار کرد. این اقدام انگلیس برای موسسات مالی غربی همچون بانک جهانی و بانک توسعه آسیا تهدیدآمیز بوده است. انگلیس همچنین به تعلیم نیروهای حافظ صلح چینی (چین در ماه سپتامبر متعهد شد که نیروهای حافظ صلح سازمان ملل را در سطح 8000 سرباز حفظ کند) و اعزام مشاوران انگلیسی به چین که در حوزه های مالی، مدیریت زیرساخت ها، آموزش عالی، و مهندسی عمران فعالیت می کنند کمک کرده است.

ضمنا، انگلیس ظرف کمتر از 5 سال گذشته تبدیل به بزرگترین مقصد سرمایه گذاری مستقیم چین در اروپا شده است (رقم سرمایه گذاری مستقیم چین در انگلیس در سال 2014، 16 میلیارد دلار بود). بانک های چینی از جمله «بانک عمران چین (China Construction Bank)» و «بانک صنعت و تجارت چین» مجوز تاسیس شعبه در لندن را دریافت کرده اند. انتظار می رود که چین قرارداد ساخت اولین نیروگاه هسته ای انگلیس را نهایی کند. قرار است که این نیروگاه در جنوب غربی انگلیس و ظرف 25 سال احداث شود. در ساخت این نیروگاه، شرکت های چینی China General Nuclear و China National Nuclear Corporation همراه با شرکت برق هسته ای فرانسه (Électricité de France) مسئولیت ساخت و راه اندازی این نیروگاه را به عهده خواهند داشت. شرکت هواوی (Huawei) که یکی از شرکت های زیرساختی مخابراتی چین است – و از نظر آژانس های امنیتی آمریکا یک تهدید بالقوه برای امنیت ملی و کانالی برای جاسوسی از ایالات متحده محسوب می شود – از تامین کنندگان عمده تجهیزات British Telecom است. در سطح پایین تر معاملاتی، شرکت انگلیسی Marks & Spencer تصمیم به افتتاح یک فروشگاه بزرگ در چین گرفته است. شرکت های چینی از طریق صندوق سرمایه گذاریCIC (China Investment Corporation) 9% سهام فرودگاه هیترو و 9.5% سهام شرکت Thames Water را خریداری کرده اند. این شرکتها همچنین در حال انعقاد قراردادهای سنگین در حوزه حمل و نقل ریلی و تجهیزات بندرگاهی انگلیس هستند. شرکت های چینی سهام شرکت های کوچکتری همچون Weetabix، Pizza Express، و Sunseekers را در اختیار گرفته اند و علاوه بر این، در پی انعقاد قراردهای تجارتی به ارزش میلیاردها پوند در لندن هستند.

البته موضوعات سیاسی نیز (در توسعه روابط تجاری اخیر) نقش داشته اند و چینی ها به خاطر تغییر اولویت های انگلیس در یک سال گذشته خشنود هستند. سیاستمداران انگلیسی در دیدارهای خود از چین از طرح موضوعات مناقشه برانگیزی همچون حقوق بشر، تبت، یا حتی آینده هنگ کنگ به عنوان منطقه نیمه خودمختار اجتناب کرده اند. گفته می شود که استرالیا و کره جنوبی تصمیم گرفته اند تا به بانک «سرمایه گذاری زیرساخت های آسیا» - که ریاستش به عهده جین لیکون عضو سابق بروکینگز است – ملحق شوند. این تصمیم پس از اعلام تصمیم انگلیس برای عضویت در این بانک – که موجب شگفتی واشنگتن نیز شد – اتخاذ گردید. چین از زمان آغاز اعلام سیاست «درهای باز» این کشور در 37 سال پیش نشان داده است که از دانش بالا و زیرکی در زمینه سیاست قاره اروپا برخوردار است و این مهارت را دارد که با ایجاد رقابت بین کشورهای اروپایی بهره خود را ببرد. برای مثال، چین در ساخت خطوط ریلی قطارهای پرسرعت بین پکن و شانگهای در اوائل دهه 90 میلادی با درخواست انتقال فناوری بیشتر و بیشتر از شرکت های آلمانی زیمنس و آلستوم، بین آلمان و فرانسه ایجاد رقابت کرد تا منفعت خود را ببرد. (انتهای بازی به این ختم شد که یک کنسرسیوم چینی با همکاری زیمنس این خطوط ریلی را احداث کرد).

با توجه به شرایط کنونی و با وجود مشکلات مالی مستمری که اروپا با آن مواجه است و همچنین بحران مهاجرت، ممکن است چین خیلی در پی این نباشد که از انگلیس به عنوان یک دوست اروپایی که می تواند موجبات ارتباط (بیشتر) چین با ایالات متحده را فراهم کند استفاده نماید. درست همانطوری که انگلیس در گذشته پل ارتباطی آمریکایی ها با اروپایی ها شد، اکنون نیز قصد دارد چنین نقشی را بین چین و آمریکا ایفا کند.

البته این برای انگلیسی که تا حدودی از نقش جهانی خود عقب نشینی کرده کار چندان ساده ای نیست. چین برای این امر از گزینه های دیگری در اروپا نیز برخورداراست. فرانسه اولین کشور غربی بود که در سال 1964 روابط کامل دیپلماتیک با جمهوری خلق چین برقرار کرد و به عنوان عضو دائمی شورای امنیت روابط حسنه با پکن را حفظ کرده است. فرانسه در حال گسترش شراکت جدید با چین در آفریقا است و همچنین قصد دارد که گردشگران و سرمایه گذاران چینی را جذب کند. آلمان در راس شرکای اقتصادی چین در اروپا است و دو کشور روابط مستحکم خود را در حوزه هایی همچون خودروسازی، ترابری و انرژی گسترش داده اند. آلمان از نظر چین رهبر اروپا است و پکن خود را برای استقبال از صدراعظم آلمان آنگلا مرکل آماده می کند.

اگرچه آلمان از بسیاری از فناوری ها و صنایع مورد نیاز چین برخوردار است و فرانسه نیز می تواند از ارتباطاتی که از دوران استعمار با آفریقا دارد بهره ببرد تا نیازهای چین در آفریقا را تامین کند، اما بریتانیا نیز به صنایع خدماتی خود مانند مسکن، و بخشهای مالی - که به شدت هم خواهان دارد – می بالد. لندن علی رغم اینکه در حوزه یورو قرار ندارد، اما مجوز انحصاری تاسیس سیستم معاملاتی بر پایه یوآن را دریافت کرده است. اوراق قرضه چین بر پایه یوآن به زودی در لندن عرضه خواهد شد و این بسترساز بین المللی شدن یوآن در تجارت خواهد گردید.

اگر چین موضع هجومی تری – خصوصا در جنوب دریای چین - اتخاذ کند و وضعیت امنیتی آسیا- پاسیفیک به سمت بدتر شدن رود، انگلیس با نظر به ارتباطاتی که در بالا ذکر شد می تواند به چین در کشاندن ایالات متحده به پای میز مذاکره کمک کند. آیا انگلیس می تواند در ایفای چنین نقشی موفق باشد؟ روابط ویژه انگلیس و آمریکا در خلال جنگ عراق شروع به تحلیل رفتن کرد چرا که آمریکایی ها فهمیدند که نمی توانند به انگلیس برای شنیده شدن صدایشان در اروپا اتکا کنند. آلمان و فرانسه علنا تصمیم آمریکا برای اشغال عراق را رد کردند – و امروز خیلی ها می گویند که حق با آن دو بوده است. سوال این است که آیا انگلیس می تواند در متقاعد کردن آمریکا برای ارتقای گفتگوهای راهبردی با چین موفق تر اززمانی که برای متقاعد کردن اروپایی ها در سال 2003 به منظور حمایت از مداخله نظامی دولت بوش در عراق تلاش کرد عمل کند؟ ایالات متحده نگران صعود چین در حوزه نظامی است. با گذشت 6 ماه از تصمیم ناگهانی انگلیس برای عضویت در « بانک سرمایه گذاری زیرساخت های آسیا» - که بدون مشورت با واشنگتن انجام شد – آمریکا نگران این است که یکی از متحدان کلیدی اش در اروپا و ناتو در حال واگذاری بخشهای انرژی و مخابراتش به شرکت های چینی می باشد.

چین باید تا زمان برگزاری همه پرسی در انگلیس – برای تصمیم گیری پیرامون ماندن در اتحادیه اروپا و یا خروج از آن –منتظر بماند. دیوید کامرون ممکن است به رسانه های چینی با اقتخار اعلام کرده باشد که «اتحادیه اروپا انگلیس را مسئول توسعه تجارت این اتحادیه و سرمایه گذاری چین کرده است»، اما برای اینکه ببینیم اظهارات کامرون به واقعیت خواهد پیوست باید صبر کنیم. چین مانند سایر کشورهای دنیا می داند که انگلیس ظرف 12 تا 15 ماه آینده (به دلیل نتیجه همه پرسی) ممکن است از اتحادیه اروپا خارج شود، و در اینصورت چین خیلی از منافعی را که از طریق انگلیس در این اتحادیه دارد از دست خواهد داد. اگر چنین چیزی اتفاق بیفتد، آنگاه آلمان و فرانسه – که از موضع حمایتی انگلیس از چین گیج شده اند – آمادگی این را دارند که قدم به میدان گذارند (و جای انگلیس را بگیرند).

Philippe Le Corre * عضو غیر مقیم مرکز مطالعات اروپا و آمریکا در بروکینگز است. وی کارشناسی حقوق بین الملل را در سال 1986 و کارشناسی ارشد علوم سیاسی را در سال 1988 از سوربون پاریس دریافت کرده است.

منبع: بروکینگز / مترجم: حامد ضرغامی