ایران برنده، ترکیه و عربستان بازنده نشست وین

دیپلماسی ایرانی: گویا مسیر تازه ای آغاز شده که امریکا در آن میانجی نه طرفی از آن است. این چیزی است که از مذاکرات طولانی وین درباره سوریه می توان برداشت کرد. اما جزئیات مذاکرات وین می تواند بسیاری را شوکه کند، آن چه در رسانه ها بازتاب یافته موید آن است.

به گزارش روزنامه الاخبار، چاپ لبنان، در نگاه اول، چینش نشست وین بود. در راس میز، طرف امریکایی نشسته بود در حالی که در کنار او طرف روس حضور داشت، این طرز چینش بسیاری از حرف و حدیث ها را از میان برد. جان کری در طول نشست تنها تلاش کرد نقش میانجی را بازی کند و لاغیر. حتی یک لحظه هم خود را در کنار شاهین های دشمن دمشق نشان نداد. مساله ای که سبب شد ریاض و آنکارا در نشست در حاشیه قرار بگیرند. کری دائما تلاش می کرد از زوایای مختلفی درباره بحران سوریه صحبت کند و دیدگاه ها را به یکدیگر نزدیک کند و و اولویت های کشور خود را مشخص کند. از همان ابتدا کری گفت که آن چه مطلوب ایالات متحده است عملیات سیاسی است و اعتقاد کامل به انتقال مسالمت آمیز قدرت دارد. البته وقتی که به مشکلات مرحله انتقالی و موضوع انتخابات و بقای رئیس جمهور اسد رسید، نظرات کری به مواضع متحدان امریکا نزدیک تر شد. او درباره سرنوشت بشار اسد به یک عبارت خلاصه بسنده کرد: این مساله ای است که توافق کردیم درباره آن اختلاف نظر داریم و بعدا به آن می پردازیم!

اما وقتی که بحث بر سر وضعیت میدانی و تحولات نظامی رسید، شکاف میان امریکا و متحدان همیشگی اش یعنی عربستان و ترکیه نمایان شد. عربستان و ترکیه ساعت ها تنها نگرانی خود را بیان می کردند و حتی تلاش کردند جلسه را متشنج کنند و در لحظاتی عصبانی شدند و لحن تندی به کار بردند. ترکیه و عربستان تلاش داشتند تا معادله دخالت نظامی در سوریه را در این نشست پیش ببرند و سرنگونی حکومت در دمشق را نیز جزء آن بگنجانند، که کری در این رابطه موضع قاطعی اتخاذ کرد و گفت: ما در سوریه به هیچ کس جز داعش حمله نمی کنیم. وقتی که نماینده امریکا به حاضران اعلام کرد که کاخ سفید به زودی اعلام خواهد کرد که نیروهای محدودی را به شمال سوریه برای کمک به جنگ با داعش خواهد فرستاد، تشنج در چهره طرف ترکی نمایان شد و دست هایش را به هوا برد. گویی که می خواست وانمود کند که هر اقدام امریکا تاثیر مستقیم بر انتخابات ترکیه که چند ساعت بعد از آن برگزار می شد، دارد. برای ترکیه هر گونه اقدامی در شمال سوریه تاثیر بیشتری بر تحرکات دمشق در وضعیت فعلی دارد. در این جا بود که ترکیه احساس کرد که در پوکر وین شکست خورده است. نه طرحی دارد و نه حتی متحدی.

به روشنی عربستان نیز بازنده دوم نشست بود. طرح آن که انحصارا بر رفتن اسد تاکید دارد، روشن شد که طرفداری ندارد و عقیم مانده است. مشخص شد که عربستان در دو حالت معلق مانده است؛ از یک سو می بیند که دعوت آن برای سرنگونی اسد با استفاده از قدرت زور بی پاسخ مانده و دیگر کسی به آن توجه نمی کند و از سوی دیگر می بیند که اگر بخواهد خود وارد عمل شود دست به جنون زده چرا که در آن صورت باید با آن طرف نشسته در راس میز، روسیه که در کنار اسد ایستاده است، بجنگد. امریکا تاکید می کند آمادگی دارد که در کشتن انسان ها بذل و بخشش کند اما در عملیات حمله به داعش نه چیزی غیر از آن.

از سوی دیگر عربستان از ناحیه ای دیگر نیز خود را معلق در معادله ای جدید می بیند. دعوت عربستان به سرنگونی اسد از طریق صندوق های رای نیز برای آن مفهومی ندارد. چرا که اولا، با توجه به حکومت خانوادگی و تمامیت خواه و اوتوکراسی حاکم بر کشور خود نمی تواند داعیه انتخابات شود. در عین حال به کار بردن لفظ انتخابات یعنی پایبندی به مبنای نتیجه صندوق های رای. در این جا چالش دوم به وجود می آید، عربستان خوب می داند که اسد در یک انتخابات کاملا موجه و منزه تحت یک نهاد بی طرف عادل می تواند پیروز انتخابات شود. شاید به همین دلیل است که عربستان دائما تکرار می کند: اسد باید برود. وقتی کسی هم از آن بپرسد چگونه؟ شاید پاسخ دهد: به شیوه عربستانی. توافقی، فرار، تسویه حساب، مهم فقط رفتن است!

اما آن طرف میز در مقابل عربستان، طرف ایرانی در آرامش کامل و با تبسمی اطمینان بخش حاضر شده بود. گویی که می خواست به همه بگوید: هیچ جایگزینی به جای من پشت این میز وجود ندارد. علی رغم این که در گذشته نشست های مشابهی بدون حضور آن برگزار شده بود، این بار گویی اصلا نشست برای ایران تدارک دیده شده بود. ایران برای نخستین بار در چنین نشستی حاضر می شد، اما حضورش در این نشست چندان بی هزینه و ساده نبود. ایران بدون این که چیزی به دست بیاورد یا از مواضع خود کوتاه بیاید به این نشست نپیوسته بود. علی رغم این که دو قطب اصلی این نشست یعنی روسیه و امریکا با حضور ایران توافق کرده بودند، اما ایران به همه حاضران تاکید می کرد همچنان برگه برنده های مهمی در اختیار دارد. وقتی احتمالات مطرح شدند، ایران نیز آمادگی داشت برگه برنده های خود را رو کند. حتی در قالب رویکردهای همگانی: مرحله انتقالی می خواهید؟ فورا به سراغ آن برویم، برویم انتخابات آزاد و منزه و عادل، مطابق با منطق دموکراسی غربی یا بین المللی برگزار کنیم. ایران خوب می داند، برنده چنین انتخاباتی متحد سوری آن است. می خواهید با تروریسم مبارزه کنید؟ برای آن هم آماده ایم، همه با هم همکاری کنیم. معنای عنوان تروریسم و تروریست کاملا روشن است، یک طرف مبارز است و یک طرف حمایت مالی و تسلیحاتی و تکفیری و فکری می شود. می خواهید فقط با اسد بجنگید؟ برای آن هم آماده ایم، همان طور که در چهار سال و نیم گذشته جنگیدید. اما هر طرف مسئولیتش را بپذیرد و قبول کند که آن کس که قدرتمندتر است پیروز می شود!

قرار است دو هفته دیگر نشست وین دوباره برگزار شود. این بار مسیر آن روشن شده است. تا آن موقع تکلیف دو موضوع نیز روشن می شود: چه کسی نماینده آنکارا خواهد بود؟ چگونه می خواهد خط تماس سوری خود را برقرار کند؟ دو مساله ای که هر پاسخی به آن باید در چارچوب همین مسیر باشد ولا غیر.

ترجمه: سید علی موسوی خلخالی