روسیه جای آمریکا را پر می‌کند؟

در روز 30 سپتامبر، جنگنده های روسی حملات هوایی خود را به مناطق تحت اختیار شورشیان در شهرهای حما، حمص و لاذقیه آغاز کردند. این اتفاق چندان غیرمنتظره نبود. ولادیمیر پوتین در سخنرانی روز دوشنبۀ خود در مجمع عمومی سازمان ملل از برنامه اش برای ایجاد "ائتلاف بین المللی ضدتروریستی حقیقتاً فراگیر" خبر داد. تروریسم مورد اشارۀ پوتین، ظاهراً داعش، جبهۀ نصرت و ارتش آزاد سوریه و به طور کلی هر کسی که مخالف بشار اسد باشد را در برمی گیرد. بمباران های هواپیماهای روسی، در پی هفته ها مقدمه چینی نظامی در سوریه آغاز شدند.
 
به گزارش فرارو به نقل از فارن پالیسی، در مورد انگیزه های بالقوۀ پوتین از افزایش حضور نظامی در سوریه، گمانه زنی های زیادی صورت گرفته است؛ انگیزه هایی از قبیل: دفاع از منافع روسیه در خاورمیانه؛ تقویت رژیم اسد؛ تقویت قدرت چانه زنی روسیه در معادلات قدرت آیندۀ سوریه؛ افزایش محبوبیت در داخل؛ و پر کردن خلا قدرتی که از عدم حضور جدی آمریکا ایجاد شده است. همۀ این گمانه زنی ها تا حدی درست هستند. اما این گمانه زنی ها گسترۀ جغرافیایی خلا قدرت را دست کم گرفته اند. حرکتی که پوتین در سوریه انجام داده، از این کشور فراتر می رود و او را در جبهه ای دیگر تقویت می کند. آن جبهۀ دیگر اروپا است.
 
همواره یکی از اهداف عمدۀ استراتژی پوتین، بر هم زدن نظام امنیتی اروپای پس از جنگ سرد بوده است. اگرچه شاید این هدف نیروی محرک اقدامات او در سوریه نباشد، اما مسلماً یکی از اثرات جانبی بالقوۀ این اقدامات است. رییس جمهور روسیه، برخلاف خودِ رهبران اروپایی، قدرت تاثیرگذاری اتحادیۀ اروپا را جدی می گیرد. به همین خاطر هم بر سر یک توافق تجاری ساده میان اوکراین و اتحادیۀ اروپا در سال 2013، چنان الم شنگه ای به راه انداخت.
 
برای مسکو، اروپایی که در چارچوب اتحادیۀ اروپا و ناتو متحد شده، به منزلۀ یک رقیب بالقوه است و تهدیدی برای استبداد فاسد حاکم بر روسیه محسوب می شود. از این رو عجیب نیست که کرملین شروع به حمایت مالی و معنوی از احزاب ملی گرا و ضد اتحادیۀ اروپایی، گسترش ماشین تبلیغاتیش در اروپا، و پیگیری پروژه های انرژی به شکلی که به دشمنی میان کشورهای اروپایی دامن بزند کرده است. اتحاد قوی میان آمریکا و اروپا نیز برای روسیه خوشایند نیست. در حالی که رشته های این اتحاد ضعیفتر می شود، قدرت نسبی پوتین در منطقه افزایش می یابد. تصمیم پوتین برای اقدام در سوریه، همراه با دودلی آمریکا، فرصتی دیگر در اختیار او گذاشته تا به شکاف بیشتر میان اروپایی ها و آمریکایی ها دامن بزند.
 
در ماه های اخیر، امواج بحران ناشی از درگیری های سوریه به اروپا رسیده است. در حالی که دولتهای اروپایی به دنبال راهی برای حل بحران پناهجویان هستند و در حالیکه خطر تروریسم جهادی های اروپایی ای که از خاورمیانه به این قاره بازمی گردند، افزایش می یابد، فشار مردمی برای یافتن راه حلی برای بحران سوریه تشدید شده است. نظرسنجی ها نشان می دهند که اکثریت بزرگی از فرانسوی ها، از دخالت نظامی برای مقابله با داعش حمایت می کنند. حتی در میان انگلیسی های خسته از جنگ نیز، حمایت افکار عمومی از استفاده از نیروی زمینی برای برخورد با داعش، رو به فزونی است. در روز 27 سپتامبر، فرانسه از اولین حملۀ هوایی خود علیه داعش خبر داد؛ این حمله به اردوگاه آموزشی این گروه در در دیرالزودر انجام شده بود. فرانسه پیشتر از ترس اینکه حملات هوایی در خاک سوریه به تقویت نیروهای اسد بیانجاند، از اینگونه حملات اجتناب می کردند.
 
معدود رهبران اروپایی ای که هنوز بر رفتن اسد اصرار دارند، روز به روز بیشتر به حاشیه رانده می شوند. فرانسو اولاند، رییس جمهور فرانسه، در مجمع عمومی سازمان ملل صراحتاً از اعتقاد خود مبنی بر ارتباط میان سرکوبهای اسد با ظهور داعش گفت، او بشار اسد را "منشاء مشکل که نمی تواند بخشی از راه حل باشد" خواند. موضع رسمی دیوید کامرون، نخست وزیر انگلیس، و آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، نیز این است که رفتن اسد یکی از ملزومات هر راه حلی برای بحران اسد است. کامرون در یک مصاحبه در 29 سپتامبر، گفت که با موضع آمریکا که اسد می تواند در دولت انتقالی ایفای نقش کند، موافق است اما در آن حد پیش نرفت که بگوید حاضر است برای جنگ با داعش با اسد همکاری کند. مرکل نیز خواستار مذاکره با اسد شده است. ماتئو رنزی، نخست وزیر ایتالیا نیز به نوبۀ خود ظاهراً از پشتیبانیِ روسیه از اسد، حمایت می کند، و گفته است: "رسیدن به صلح بدون حضور روسیه، غیرممکن است."
 
بدون شک، بخشی از سفر پوتین به پاریس در 2 اکتبر، متوجه دور کردن اولاند از موضع آمریکایی ها و نزدیک کردن او به جبهۀ کرملین است. در حال حاضر، احتمال چنین اتفاق چندان زیاد نیست. پیوستن به "ائتلاف" پوتین برای حفظ اسد، برای اروپایی ها به مثابه تایید حملاتی است که به تشدید بحران پناهجویان و حملات هوایی علیه شورشیان مورد حمایت غرب می انجامد.
 
اما در حالیکه دولت فرانسه، روسیه را متهم به دورویی کرده است، واشنگتن ظاهراً احتیاط بسیار بیشتری در برخورد با روسیه به خرج می دهد. ایالات متحده تا چه زمانی می تواند انتظار داشته باشد که متحدانش از خطی که خودش اقدام چندانی برای دفاع از آن صورت نمی دهد، حمایت کنند؟ پس از آنکه سوریه از "خط قرمز" آمریکا در استفاده کردن از سلاحهای شیمایی عبور کرد و با این وجود آمریکا در نهایت ترجیح داد که در این کشور دخالت نظامی نکند، به اعتبار این کشور خدشه وارد شده است و متحدانش از آن دلسرد شده اند. واشنگتن از ابتدای بحران خواستۀ متحدانش برای حضور جدی تر را، از ایجاد منطقۀ پرواز ممنوع گرفته تا حمایت گسترده تر از شورشیان معتدل، رد کرده است. گزینه هایی که با حضور روسیه در میدان نبرد سوریه، دیگر قابل اجرا نیستند.
 
اگر موضع روسیه در مورد سوریه موفق به کسب حمایت دیگران شود، وجهۀ رهبر آمریکا دچار ضربۀ سختی خواهد شد. دولتهای اروپایی که اعتبار سیاسی خود را از ابتدای بحران سوریه خرج حمایت از موضع واشنگتن کرده بودند، حالا برای اینکه به جای بیرون راندن بشار اسد، جنگ با داعش را در اولویت قرار دهند تحت فشار قرار گرفته اند و به این فکر می کنند که شاید از ابتدا حق با پوتین است. آیا او نسبت به واشنگتن متحد قابل اعتمادتر است؟ در هر صورت، اقدام روسیه آنقدرها که برای کاخ سفید رمزآلود است، برای سیاستمداران اروپایی عجیب نیست. چنانکه یک دیپلمات ارشد اروپایی به فارن پالیسی گفته است: "اگر من جای روسیه و ایران بودم، دقیقاً همین کارها را می کردم."
 
اما موضوع خطرناکتر این است که موضوع از سوریه فراتر می رود. حضور روسیه در سوریه، از درگیری در اوکراین جدا نیست.
 
خشونتهای به پشتیبانی روسیه در شرق اوکراین، دقیقاً همزمان با افزایش حضور ارتش روسیه در سوریه، به شکل شگفت انگیزی آرام شده است. با وجود آرامش نسبی در شرق اوکراین، خونریزی ها همچنان ادامه دارد و ناظران بر این باروند که جدایی طلبان مورد حمایت روسیه روز به روز در حال قویتر شدن هستند. اگر شرایط در اوکراین آرام بماند، رهبران اروپایی در مقابل رای دهندگان، بهانه ای برای حفظ تحریم ها علیه کشوری که حل مشکل سوریه را به آن سپرده اند، نخواهند داشت. ایجاد چنین سردرگمی ای یکی از اهداف پوتین است.
 
تحریم ها برای اقتصادهای اروپایی ها تبعات سنگینی داشته است. کمیسیون اروپایی تخمین زده است که تحریم های مرتبط با اوکراین، باعث کاهش 0.3 درصدی رشد ناخالص داخلی در سالهای 2014 و 2015 شده است؛ این مقدار کاهش، آن هم در شرایطی که پیش بینی رشد این شاخص در ناحیۀ یورو در سال 2015، تنها 1.5 درصد است، چیزی نیست که بتوان به راحتی از آن گذشت. لب مطلب این است که رژیم تحریمها هزینه زا و عامل تفرقه بوده است، و رهبران اروپایی اخیراً بیشتر از اشتیاق خود برای بازسازی روابط تجاری با روسیه خبر می دهند. کسب وکارهای اروپایی خواستار این موضوع هستند، و از طرفی توجه اروپایی ها نسبت به اوکراین در حال فروکش کردن است.
 
عقب نشینی اروپایی تضعیف شده از تحریمها، همان چیزی است که پوتین می خواهد: حذف تحریم ها هم به بازگشت او به جامعۀ جهانی کمک می کند و از فشارهای سنگین بر اقتصاد روسیه خواهد کاست. در واقع او از اروپا و ایالات متحده می خواهد که اوکراین را، که وارد بن بست شده، فراموش کنند، تا در مقابل او به آنها در بحران سوریه کمک کند. این سناریو همین حالا هم کلید خوده است. رییس جمهور روسیه در پاریس در مورد هر دوی این مسائل با همتایان اروپاییش بحث کرد و همزمان شایعات از وجود برنامه های برای ملایمتر کردن تعهداتی که از روسیه و گروه هایی نیابتی اش در توافق مینسک 2 گرفته شده بود خبر می دهند.
 
اگرچه پیتر آلتمایر، رییس دفتر آنگلا مرکل، این موضوع را که همکاری آلمان و روسیه در سوریه، موضع برلین را در قبال تحریمهای مرتبط با اوکراین تغییر خواهد داد رد کرده است، اما زمزمۀ چنین اقدامی از زیگمار گابریل، شریک ائتلافی مرکل و وزیر اقتصاد، به گوش می رسد. در حالی رژیم تحریمهای اتحادیۀ اروپایی در ژانویۀ سال 2016 باید تجدید شود که کشورهایی نظیر مجارستان، یونان و اسلواکی همین حالا هم نظر خود را مبنی بر غیرسازنده بودن تحریمها اعلام کرده اند.
 
آنچه که به نگرانی بیشتر احزاب لیبرال اروپایی نسبت به آیندۀ خود منجر می شود این است که اقدامات پوتین در سوریه باعث تقویت صداهایی خواهد شد که مسکو را به عنوان جایگزینی برای واشنگتن و بروکسل مطرح می کنند. احزاب پوپولیست، ملی گرا و ضد اتحادیۀ اروپا که در سالهای اخیر محبوبتر شده اند، به صورت فعالانه پیامهای تبلیغاتی روسها را دریافت و به هواداران خود انتقال می دهند.
 
اقدامات پوتین در سوریه، موضع کسانی را که نسبت به مقابله با روسیه، که از زمان الحاق کریمه به روسیه آغاز شد، انتقاد داشتند تقویت می کند. روابط با روسیه و همچنین شخصیت پوتین که به قطبی شدن فضا دامن می زند، روز به روز بیشتر به مسئله ای داخلی در بسیاری از کشورهای اروپایی بدل می شود. رهبرانی نظیر نایجل فراژ در بریتانیا یا مارین لوپن در فرانسه، از دیرباز خواستار اتحاد با پوتین علیه تروریسم اسلامی بوده اند. پوتین با اشتیاق از این فرصت بهره جسته و به اروپا به خاطر نهیلیسم و فرسودگیش کنایه زده و می گوید که ارزشها و حاکمیتِ ملی اروپاییان تضعیف شده است. در اروپایی که مدتهاست اعتماد به نفسش را از دست داده، این پیام در حال یافتن گوشهای شنواست.
 
هر چه قدر هم که سپردن حل و فصل یک بحران خارجی به کشورهایی نظیر روسیه برای واشنگتن وسوسه کننده باشد، اما نمی توان بی توجه به مسائل دیگر در این موضوع تصمیم گیری کرد. ولادیمیر پوتین با حرکت تازه اش، خود به عنوان بازیگری منسجمتر و قابل اطمینان تر از واشنگتن مطرح کرده است. اما هزینۀ خودداری آمریکا در حال عبور از مرزهای خاورمیانه است و ممکن است که در سالهای آتی در اتحاد میان آمریکا و اروپا تغییر و خدشه وارد کند.