توافقی که یک پیروزی برای ان پی تی است

نویسنده: کریس پاتن *

دیپلماسی ایرانی: اجازه بدهید اتفاقی که افتاده است را مورد ستایش قرار دهم. رئیس جمهور باراک اوباما و وزیر خارجه اش، جان کری با وجود انتقاداتی که وجود داشت، توانستد به وظیفه شان مبنی بر دستیابی به توافقی که برنامه هسته ای ایران را محدود کند، دست یابند. آنها به همراه نمایندگانی از بریتانیا، روسیه، چین، فرانسه و آلمان هم اکنون به موفقیت رسیدند.

مفاد اصلی این توافق تاریخی که مورد مخالفت اسرائیل، رقبای منطقه ای ایران (به ویژه عربستان) و جناح راست ایالات متحده است، جلوگیری از نظامی شدن فعالیت هسته ای ایران است. در مقابل بازرسی و نظارت از تاسیسات هسته ای، تحریم های اقتصادی بین المللی که چند سال پیش وضع شدند، لغو می شود. این یک لحظه ویژه در دوران هسته ای است؛ از سال 1945 که تسلیحات هسته ای مخرب، رهبران سیاسی را تشویق به پیدا کردن راهی برای کنترل آنها کرده است.

مدت کوتاهی پس از نابودی هیروشیما بود که رئیس جمهور هری ترومن به همراه نخست وزیران کانادا و بریتانیا، اولین برنامه خلع سلاح را معرفی کرد، برنامه ای که براساس آن تمام تسلیحات هسته ای باید نابود شود و تکنولوژی هسته ای صلح آمیز باید تقسیم شود و تحت نظارت آژانس سازمان ملل قرار گیرد. پس از این، ابتکار ترومن پیشرفت کرد و همان گونه که امروز درباره آن بحث می کنیم، مهمترین مسائل خلع سلاح را در بر می گیرد.

اما این پیشنهاد از سوی جوزف استالین که توانایی شوروی در زمینه توسعه تسلیحات هسته ای را قبول نکرد، رد شد. بنابراین مسابقه تسلیحاتی آغاز شد و رئیس جمهور جان اف. کندی در سال 1960 هشدار داد که تا اواسط دهه 1960 شمار کشورهای هسته ای می تواند به 15، 20 یا 25 کشور افزایش یابد.

دو اتفاق مانع از اشاعه هسته ای لجام گسیخته شد. اول، چندین کشور حتی پس از آن که برنامه هسته ای شان را آغاز کرده بودند، از آن صرف نظر کردند -به این دلیل که این مسئله امنیتشان را افزایش نمی داد- کشورهایی همچون آفریقای جنوبی و چند کشور آمریکای لاتین این مسیر را در پیش گرفتند. دوم، پیمان منع گسترش تسلیحات هسته ای (ان پی تی) بود که پس از بحران موشکی کوبا مورد مذاکره قرار گرفت و توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی اجرایی شد.

ان پی تی از زمانی که اجرایی شده نقشی محوری در جلوگیری از گسترش تسلیحات هسته ای داشته است. این روزها به غیر از کشورهای هسته ای اصلی -ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه و روسیه- تنها کشورهایی که سلاح هسته ای دارند، چین، اسرائیل، هند، پاکستان و کره شمالی هستند.

مذاکرات ایران برای اطمینان یافتن از یکپارچگی این سیستم حیاتی بود. این احتمال وجود داشت که ایران از برنامه صلح آمیز به سوی برنامه نظامی حرکت کند، کشورهایی دیگری در منطقه همچون عربستان هم ممکن است همین مسیر را طی کنند.

یک درس مهم از انجام بیش از یک دهه مذاکره با ایران وجود دارد. حسن روحانی، رئیس جمهور کنونی ایران در سال های 2003 تا 2005 مذاکره کنند ارشد هسته ای بود. رئیس جمهور ایران در این مقطع، فردی تحصیلکرده و میانه رو به نام محمد خاتمی بود که من به نمایندگی از اتحادیه اروپا در زمینه تجارت و همکاری های مشترک با آنها مذاکره داشتم، اما با عدم توافق در زمینه هسته ای این پیشرفت ها متوقف شد.

تلاش خاتمی برای گفتگو با غرب با مانعی سنگینی به نام جورج دبلیو بوش برخورد کرد و در نهایت محمود احمدی نژاد، تندروی پوپولیست جانشین وی شد. اما در زمان مذاکره روحانی، وی به سه کشور اروپایی پیشنهادی معقول داد: ایران به دنبال دستیابی به برنامه صلح آمیز و نه نظامی است. تعداد کمی سانتریفیوژ وجود خواهد داشت که میزان غنی سازی را کمتر از حد تسلیحاتی نگه می دارد و اورانیوم غنی شده به سوخت هسته ای تبدیل می شود.

پیتر جنکینز، نماینده بریتانیا در آژانس بین المللی انرژی اتمی به طور عمومی اعلام کرد که مذاکره کنندگان اروپایی تحت تاثیر این پیشنهاد ایرانی ها قرار گرفته اند. اما دولت بوش به دولت بریتانیا فشار آورد تا توافق براساس این اصول را وتو کند. استدلال آنها این بود که با فشار بیشتر و تهدید به اعمال تحریم های شدیدتر و حتی واکنش نظامی می توان از ایران امتیاز بیشتری گرفت.

ما می دانیم که استراتژی بوش به چه منجر شد. مذاکرات فرو پاشید: هیچ مصالحه ای صورت نگرفت و هیچ توافقی هم انجام نشد. امروز توافق به نتیجه رسیده است، اما به خوبی توافقی که یک دهه پیش می توانست به دست بیاید نیست و البته از دید دیک چنی، معاون بوش و بنیامین نتانیاهو بسیار بدتر هم هست.

این توافق نه تنها ان پی تی را مستحکم تر کرد، بلکه می تواند موجب باز شدن راهی برای درک نقش ایران در اقدام دیپلماتیک برای کنترل و توقف خشونت فراگیر در سراسر آسیای غربی شود.

* آخرین حاکم انگلیسی هنگ کنگ و کمیسیونر سابق اتحادیه اروپا در زمینه مسائل خارجی

منبع: پراجکت سیندیکیت/ مترجم: حسین هوشمند  

انتشار اولیه: یکشنبه 28 تیر 1394 / انتشار مجدد: دوشنبه 5 مرداد 1394