دعوای اردوغان و گولن بر سر چیست؟

دیپلماسی ایرانی: برای پنجمین سال است که دیپلماسی ایرانی یادداشت های سرکیس نعوم را که در پی دیدارش با مقام های فعلی و سابق امریکایی نوشته است، منتشر می کند. امسال نیز بر اساس همان رویه دیپلماسی ایرانی تلاش دارد این یادداشت های را ترجمه و منتشر کند. با این تفاوت که از لحاظ زمانی تلاش می شود نزدیک تر به زمان انتشار آن در روزنامه مرجع یعنی روزنامه النهار باشد و کاربردی ترین آنها در این جا انتخاب و منتشر شود. اهمیت این یادداشت ها در این است که به روز هستند و مطابق با تحولات جاری در منطقه تهیه شده اند و در آنها نکاتی مشاهده می شوند که برای خوانندگان می تواند جذاب باشند. در ادامه بخش بیست ودوم این یادداشت ها می آید:

در دیدارم با پژوهشگر ترک که در یکی از مراکز پژوهشی جدی امریکا کار می کند، پرسیدم: «در اولین دیدار میان رهبر ترکیه، رجب طیب اردوغان و موسس جنبش "حِزمت"، فتح الله گولن چه گذشت؟» گفت: «گولن برنامه مشترکی با اردوغان ارائه نداد. از ابتدا در انتخابات مجلس از او حمایت کرده بود برای این که مسلمان و دموکرات بود و تمایل داشت تحولی در اقتصاد ترکیه که آن موقع با چالش های جدی مواجه بود، ایجاد کند. همچنین به او کمک کرد تا از نقش نظامی ها در سیاست یا دخالت در آن کم کند یا حتی به دخالت آنها پایان دهد. به حمایت خود از او به واسطه تعداد بسیار گسترده ای از یارانش که به "حزمت" تمایل داشتند یا به نوعی حامی افکارش بودند یا در مدارس او درس خوانده بودند و فارغ التحصیل شده بودند، ادامه داد. بسیاری از آنها افراد موفق و بسیار تحصیلکرده و بافرهنگی هستند. بسیاری از آنها در شغل های مهمی در جهان مثل اداره پلیس و ارتش و دستگاه قضایی و مدرسه ها و بخش های خصوصی مثل رسانه ها فعالیت می کنند، مثل روزنامه "زمان" که هواداران گولن هر روز منتشر می کنند و بیش از یک میلیون تیراژ دارد، همچنین در بخش های اقتصادی و تجاری نیز حضور دارند. گستردگی بسیار بالای آنها به اردوغان کمک کرد تا بتواند برای رسیدن به قدرت و حفظ آن موفق شود. البته شکی نیست که خود او هم "کاریزما" دارد و جایگاه مردمی بسیار بالایی نزد افراد دینی ترکیه و مسلمانان متدین ترک دارد. اما جایگاه مردمی گولن بر جمع طرفداران او افزود، مهمترین دلیل پیروزی او دستاوردهای بزرگ اقتصادی بودند. برای همین هم بود که بسیاری از لیبرال ها و سکولارها به جمع طرفداران او پیوستند.»

پرسیدم: «سر چه چیز اختلاف پیدا کردند؟» جواب داد: «گولن متوجه شد که اردوغان و پسر و خانواده و افراد پیرامون او به شدت فاسد هستند، از این مساله ناراحت شد. برای همین آن طور که می گویند "بخار از سر اردوغان به هوا رفت". همچنین گفته می شود که می خواست بر قدرت سرمایه گذاری کند و هر چیزی که خطری برای او محسوب می شود یا احساس کند که باعث دردسرش می شود را از خود دور کند. برای همین تصمیم گرفت در مهدکودک هایی که گولن در داخل ترکیه تاسیس کرده بود را ببندد. او تعداد بسیاری از این نوع مدارس و مهدکودک ها در سراسر ترکیه دارد. به این ترتیب اردوغان شروع کرد نفوذ گولن را در میان معلمان و فرهنگی ها و نخبگان کاهش داد. و قانونی رسمی به همین منظور صادر کرد. این دستور قبل از آن که سندی به رسانه ها درز کند که نشان می داد اردوغان و وزرا و خانواده اش فسادهای مالی دارند، صادر شد. گولن از وجود آنها با خبر شد و اردوغان هم آنها را منکر نشد. به این ترتیب مدارس گولن تعطیل شدند.»

پرسیدم: «یعنی بستن در مدارس به دلیل افشای اسناد فسادی که اشاره کردی بود؟» جواب داد: «یعنی منظورت این است که گولن یا یارانش در واکنش به دستور اردوغان اسناد را فاش کردند. مساله به این شکل نبود. حتی هیچ جلسه رسمی میان اعضای حرکت "حزمت" در دولت یا دستگاه قضایی یا پلیس یا دیگر محافل دولتی برگزار نشد تا در واکنش به این دستور تصمیمی را بگیرند و به اجرا بگذارند. به این دلیل که حزمت حزب نیست تا اعضایش جایی جامع شوند یا رهبرانش تصمیمی برای واکنش به اردوغان بگیرند. اسناد درز پیدا کردند برای این که مردم حرف زدن بر سر دستورات دولت را شروع کردند و به حزمت منعطف شدند به خصوص کسانی که از مدارس آن اخراج شدند. اما این کار بنا به تصمیمی از سوی گولن یا جنبش او انجام نشد. در عین حال کار این افراد و افراد دیگر در دولت ترکیه متفاوت از آن چیزی بود که اردوغان برای تسلط بر قدرت ترسیم کرده بود، این تصمیم تصمیم صدها شاید هم هزاران نفری از مردم داخل و خارج از ترکیه بود که به گولن بسیار تمایل دارند و از خیلی افراد دیگر با کفایت تر هستند. طبیعتا این کار باعث خشم اردوغان شد برای همین حمله و قلع و قمع گولن و حزمت و یارانش را به شکل بی سابقه ای آغاز کرد. ترک ها و کردها به یاد رفتاری افتادند که ارتش با مخالفانش در داخل ترکیه از جمله با اسلام گرایان و احزاب غیرسکولار انجام می داد. برای همین نظامی ها یا آن طور که به آنها به دلیل وفاداریشان به آتاتورک لقب داده اند، "کمالی ها" که شامل ملی گراها و لیبرال ها می شود او را متهم کردند که می خواهد حکومت اسلامی در ترکیه ایجاد کند. البته منظور این نیست که او موفق شد که به گولن و جایگاه مردمی اش ضربه بزند. اما فضایی به وجود آورد که بسیاری از این که به حزمت تمایل داشته باشند یا اعتقاد خود را به گولن بیان کنند، بترسند. با این وجود گولن همچنان محبوب ترین چهره در ترکیه است. نظرسنجی های مختلف نشان می دهد که او در ربته نخست محبوبیت مردمی در ترکیه است که همچنان هم این رتبه را دارد. برای همین سرکوب او بسیار سخت شد. به هر حال، بسیاری از اردوغان و حزب او بعد از آن که وجهه بنیادگرایی و فساد و طمع و جاه طلبی هایش در تصاحب قدرت را دیدند، روی گرداند و کارهای او را غیر قابل قبول دانستند. اما گولن، حتی در دوران حکومت نظامیان، وجهه ای بود که مورد احترام چهره های سکولار که وابسته به حکومت قدیم بودند مثل بولنت اجویت و دمیرل و غیره قرار داشت.»

پرسیدم: «این که می گویند گولن با اسرائیل ارتباط دارد، چیست؟» جواب داد: «مساله ناوگان آزادی که پیش آمد، گولن اعتقاد داشت که لازم است ترکیه یعنی اردوغان گفت وگویی را با اسرائیل بر سر موضوع ارسال حمایت به فلسطینی ها انجام دهد. ارزش کمک هایی که در آن ناو بود به وقتش می گفتند پنج میلیون دلار بود. اما اردوغان تمایلی به گفت وگو نداشت. می خواست اسرائیلی ها را در برابر عمل انجام شده قرار دهد، بیشتر به اعراب و غیراسرائیلی ها تمایل داشت. درگیری رخ داد و دیدیم که ترک ها کشته شدند و کمک ها هم به دست صاحبانشان نرسیدند. در حالی که پیش از این، نه در دوران اردوغان، اتفاقات مشابهی رخ داده بود و با موفقیت به انجام رسیده بودند. البته کمک ها رسیدند اما بعد از انجام شش ماه مذاکره.»

پرسیدم: «آیا راهی برای آشتی میان اردوغان و غولن وجود دارد؟» جواب داد: «گولن سال گذشته علنا گفت. اگر اردوغان عذرخواهی کند و عدالت را اجرا کند امکان آشتی یا احتمال آن وجود دارد. اما الآن شاید درصد احتمال آشتی پایین آمده باشد برای این که دعوای میان آنها به اوج رسیده است.»

در پایان از این پژوهشگر ترک که خود از هواداران جنبش حزمت به رهبری فتح الله گولن است، پرسیدم: «آیا ممکن است روزی امریکا در صورتی که دولت "اسلام گرای" ترکیه خواستار تحویل فتح الله گولن شود او را تحویل دهد؟» جواب داد: «فشارهای اردوغان به امریکا برای استرداد گولن و محاکمه او به نتیجه نخواهد رسید. او هیچ کاری که باعث آزار امریکا شود در خاک امریکا انجام نداده است. دهه ها است در آن جا مقیم است و همواره دعوت به صلح و گفت وگوی میان ادیان و ملت ها کرده است. امریکا می داند در ترکیه چه می گذرد.»

ادامه دارد...

تحریریه دیپلماسی ایرانی/11