تاثیر مذاکرات هسته‌ای بر نظم ژئوپلیتیکی منطقه

دیپلماسی ایرانی: مذاکرات هسته ای ایران و گروه ۱+۵ هنوز در فضای بی اعتمادی طرفین نسبت به یکدیگر در حال پیگیری است. دلیل این مساله علاوه بر اینکه به وجود اختلافات جدی طرفین در تدوین جزئیات فنی و حقوقی و همچنین اراده های سیاسی برای ترسیم جدول لغو تحریم ها مربوط باشد، عمدتا با سایر مسایلی که در حوزه های فرامتنی دیگر و از جمله در سطح منطقه ای در جریان است ارتباط تنگاتنگی دارد.

در این راستا، بسیاری از ناظران معتقدند اساسا توافق جامع هسته ای احتمالی در شرایط کنونی منطقه ای چه معنا و مفهومی خواهد داشت؟ به عبارت دیگر، در حالی که تحولات منطقه بر اساس راهبردهای متنوع و متناقض شتاب بیشتری گرفته و موجب افزایش نگرانی های شدید شده است، چه رابطه و نسبتی را می توان بین این تحولات با موضوع مذاکرات هسته ای تعریف و فهم کرد؟

در پاسخ به پرسش مزبور گزاره های تحلیلی متفاوتی را می توان از درون دیدگاه های مطروحه استخراج کرد که در زیر به ۲ دسته عمده آن ها اشاره می شود:

الف-دیدگاه اول معتقد است توافق هسته ای ایران و گروه ۱+۵ فاقد ارزش و جایگاه برای تاثیرگذاری بر تحولات منطقه بوده و حتی توافق هسته ای در صورت تحقق، تاثیر منفی بر تحولات منطقه ای خواهد داشت. عمده ترین استدلالی که در این خصوص صورت می گیرد آن است که ایران اساسا قدرت منطقه ای خود را در مذاکرات هسته ای به عنوان برگ برنده در دست گرفته و بنابراین حاضر به معامله بر سر آن در مذاکرات نیست. در مقابل، آمریکا به کمک ابزارهای سنتی خود در منطقه در تلاش برای خارج کردن این برگ از دست ایران است. بدین ترتیب بعید است طرفین در این خصوص افقی برای انجام تعامل جدی ترسیم کنند.

بر اساس دیدگاه فوق، حتی برخی تحلیلگران سناریوی بدبینانه تری را مطرح می کنند مبنی بر اینکه مذاکرات هسته ای یک نیاز آمریکایی بوده که در نهایت ممکن است منجر به غافلگیری استراتژیک ایران در مسایل منطقه ای شود. در واقع، این گونه بیان می شود که آمریکا در حال ایجاد یک نظم ژئوپلیتیکی جدید منطقه ای و گنجاندن مذاکرات هسته ای درون آن است و در نهایت توافق هسته ای احتمالی را تبدیل به ابزاری برای کاهش مستمر قدرت منطقه ای ایران نماید.

ب-دیدگاه دوم معتقد است با توجه به سرعت یافتن تحولات منطقه ای همزمان با مذاکرات هسته ای، به نظر می رسد اهمیت انجام توافق هسته ای ایران با گروه ۱+۵ بیشتر شده است. بر اساس این دیدگاه، توافق هسته ای احتمالی در هر سناریوی فنی و حقوقی، دارای تاثیر مثبت بر روند تحولات منطقه ای خواهد بود و امکان مدیریت امنیتی مسایل منطقه ای را نیز فراهم می سازد.

در واقع، طرفداران این رویکرد معتقدند اگرچه اختلافات طرفین بر سر تحولات و موضوعات منطقه ای بسیار جدی می باشد و حل و فصل این اختلافات در بستر مذاکرات هسته ای بسیار بعید و دور از انتظار می نماید، اما به نظر می رسد غلبه برخی اولویت ها و مطلوبیت های راهبردی در منطقه ایجاب می کند تا امکان تعریف دیدگاه های مشترک امنیتی برای مدیریت منطقه به عنوان یک ضرورت راهبردی قابل دستیابی باشد.

بدون تردید، دیدگاه های مزبور با توجه به اصول و مبانی استدلالی که مطرح می کنند قابل تعمق و تامل بیشتری می باشد؛ اما فرضیه ای که در این نوشتار پس از تجزیه و تحلیل همه جانبه موضوع بر آن تاکید می شود آن است که مذاکرات هسته ای و چگونگی انجام توافق جامع هسته ای احتمالی تاثیر غیرقابل انکاری بر روند تحولات منطقه خواهد داشت و حتی به نظر می رسد شتاب اخیر تحولات امنیتی و نظامی در منطقه در ارتباط تنگاتنگ با مساله مذاکرات هسته ای جاری قرار دارد.

نتیجه آنکه امروزه منطقه احساس نیاز شدید به نظم ژئوپلیتیکی جدید دارد و بدون تردید بازگرداندن این نظم برای بازیگران اصلی منطقه ای و فرامنطقه ای به عنوان یک وظیفه و مسئولیت سنگین تلقی می شود. نکته حائز اهمیت آن است که نظم ژئوپلیتیکی جدید تنها در پرتوی الگوهای جدیدی از همکاری ها و ائتلاف ها که قطعا تفاوت بسیار زیادی با الگوهای سنتی خواهند داشت، شکل خواهد گرفت و در این مسیر می توان گفت توافق هسته ای احتمالی آتی تاثیر جدی بر این نظم خواهد داشت.

انتشار اولیه: دوشنبه 4 خرداد 1394 / انتشار مجدد: یکشنبه 10 خرداد 1394