همکاری‌های اقتصادی در خاورمیانه یک ضرورت است

نویسنده: باسم عوض الله *

دیپلماسی ایرانی: جهان عرب و همسایگانش در یک تله خشونت گیر افتاده اند. درگیری ها در لیبی، سوریه، یمن و عراق در کنار اقدامات گروه هایی همچون داعش، اقتصاد که برای ثبات سیاسی بلند مدت ضروری است را نابود کرده است. در واقع ترسیم مجدد مرزهای اقتصادی، آخرین موج خشونت است که شوکی واقعی به بخش تجارت وارد خواهد کرد.

در حالی که گروه های مسلح گسترش پیدا می کنند و مرزها به خاطر درگیری هایی که صورت می گیرد، باز شده اند، تجارت کار سختی است. عواقب این اقدامات در شام حاد شده است، جایی که اصلاحات در زمینه حمل و نقل و تجارت منجر به تقویت اوضاع اقتصادی میان عراق، اردن، لبنان و سوریه شده بود.

میزان تجارت میان این کشورها افزایش یافته بود، اما با افزایش خشونت ها این قبیل فعالیت ها فروپاشید. به ویژه بسته شدن مرزهای سوریه، مسیر کلیدی اتصال شام، کشورهای خلیج فارس و ترکیه را قطع کرد. یکی از آسیب دیدگان این روند، تولید کنندگان سیب در لبنان هستند که از سال 2011 تقریباً تمام بازار صادراتی خود در اردن، عراق و خلیج فارس را از دست داده اند.

با بسته شدن آخرین گذرگاه مرزی اردن با سوریه، این کشور هم با سرنوشت مشابهی مواجه است. عراق و سوریه بازارهای صادراتی اصلی اردن هستند و بسته شدن مرزها، اقتصاد این کشور را ویران و کشاورزان و تولید کنندگان را زمین گیر می کند.

تجارت رو به رشد ترکیه با شام و شبه جزیره عربستان هم از این اوضاع رنج می برد. پنج سال پیش، شهرهای مرزی شمال سوریه از رشد سریع اقتصاد ترکیه بهره می بردند. در حال حاضر این ارتباط قطع شده است. واردات ترکیه از سوریه از سال 2010، حدود 74 درصد کاهش یافته است.

منطقه به شدت نیازمند فرصت های تجاری جدید برای حل مشکل بیکاری است. در عوض آن چه که به وجود آمده منحرف شدن تجارت است. صادرات ترکیه با دور زدن مناطق جنگی و پیدا کردن مسیرهای جایگزین همانند کانال سوئز به فعالیت خود ادامه می دهد. بررسی جدید بانک جهانی تخمین می زند که در سه سال ابتدایی جنگ داخلی سوریه، منطقه شام بزرگ حدود 35 میلیارد دلار را از دست داده است.

تبعات این تحولات برای اقتصاد سیاسی منطقه عمیق بوده است. تجارت منطقه ای به خاطر درگیری ها به حاشیه رانده شده است. به طور مثال بسته شدن آخرین گذرگاه مرزی بین سوریه و اردن به این معنی است که منطقه آزاد تجاری در امتداد مرز میان دو کشور با انحلال مواجه شده است. ساختمان ها و کارخانه هایی که در این راستا ساخته شده بودند -با سرمایه گذاری چند میلیون دلاری- در حال برچیده شدن هستند و شبح بیکاری توده ها را تهدید می کند و اقتصاد به سرعت در حال افول است.

نظم جدید اقتصادی برای ایجاد و حفظ یک نظم جدید سیاسی با ثبات در منطقه ضروری است. ممکن است امروز با توجه به درگیری های بی شماری که در منطقه وجود دارد، چنین آرزویی خیلی دور به نظر برسد. اما منطق بقا بسیاری از کشورها در منطقه را به سمت همکاری با همسایگان بر سر مسائلی مانند آب، انرژی و تجارت، سوق می دهد.

به طور مثال در کردستان، مقامات خصومت های سیاسی، ایدئولوژیک و تاریخی را برای تعامل با دولت مرکزی عراق، ایران و ترکیه کنار گذاشته اند. به طور مشابه منافع شخصی دولت سودان جنوبی -که پس از جنگ داخلی وحشیانه در سال 2010، استقلال گرفت- را مجبور به همکاری با سودان کرده است.

در خاورمیانه آشفته امروز، همکاری های اقتصادی دیگر یک انتخاب نیست، بلکه تبدیل به یک ضرورت شده است. به رسمیت شناختن رابطه میان همکاری های اقتصادی و ثبات سیاسی برای ترسیم راهی که منجر به خروج از این باتلاق شود، در حال حاضر بسیار مهم است. نادیده گرفتن این دستور العمل منجر به ادامه یافتن خشونت ها و تجزیه می شود.

* وزیر اقتصاد سابق اردن

منبع: پراجکت سیندیکیت/ مترجم: حسین هوشمند