فاجعه تجزیه عراق

نویسنده: اسامه الشریف

دیپلماسی ایرانی: جنگ عراق علیه جنگجویان داعش که بخش های وسیعی در شمال و غرب کشور را اشغال کرده است، قومیت ها و گروه های مذهبی اصلی در این کشور را تحت فشار گذاشته. آخرین نشانه در این زمینه هفته پیش از واشنگتن و از مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق مشاهده شد؛ وی اعلام کرد تلاش کردها برای استقلال مسئله ای همیشگی است و تنها در پی جنگ علیه داعش به تعویق افتاده است. منطقه کردستان طبق قانون اساسی دولت مرکزی عراق منطقه ای خودمختار است که از پایان جنگ خلیج فارس در اوایل دهه 1990 در همین شرایط بوده است.

کردهای عراقی که بیشتر آنها سنی هستند، در دوران استعمار انگلیس و پس از استقلال، دفعات متعددی علیه دولت مرکزی در بغداد شورش کرده اند. تمایل شدید آنها برای رسیدن به کردستانی مستقل به چند دهه پیش باز می گردد و این در حالی است که دیگر کشورهای منطقه با اقلیت کرد همچون ترکیه، ایران و سوریه موفق شده اند از به حقیقت پیوستن این خواسته جلوگیری کنند. از این رو، اظهارات اخیر بارزانی به طور قطع علاوه بر بغداد، با واکنش خشمگینانه از سوی تهران و آنکارا مواجه خواهد شد. وی سال گذشته وعده داده بود در مورد مسئله استقلال کردستان همه پرسی برگزار کند، اما جنگ علیه داعش که شماری از شهرهای کردنشین در عراق را هدف قرار داده بود، توجه ها را از این موضوع منحرف کرد.

اظهارات اخیر بارزانی با درخواست از کنگره برای تصویب لایحه ای در مورد ارسال مستقیم تسلیحات برای اعراب سنی و کردها در عراق، همزمانی داشت. طبق این لایحه، 715 میلیون دلار به صورت کمک های نظامی مشروط در نظر گرفته شد و آمریکا می تواند بدون هماهنگی با دولت مرکزی عراق، برای کردها و اعراب سنی در این کشور تسلیحات ارسال کند. حیدر العبادی نخست وزیر عراق از لایحه پیشنهادی انتقاد و طراحان لایحه را به تلاش برای تجزیه عراق به سه کشور، متهم کرد. جو بایدن وزیر امور خارجه آمریکا که در سال 2006 دموکرات ارشد در کمیته روابط خارجی سنا بود، پیشنهاد کرد عراق به سه منطقه مجزا (منطقه کردنشین، منطقه سنی نشین و منطقه شیعه نشین) تجزیه شود و دولتی مرکزی در بغداد کل کشور را اداره کند. وی در سرمقاله ای که برای نیویورک تایمز نوشت توضیح داد که هدف اصلی برنامه پیشنهادی وی حفظ یکپارچگی عراق از طریق تمرکززدایی و ایجاد فضای مناسب برای هر گروه قومیتی - مذهبی برای اداره امور بوده است، در حالی که دولت مرکزی می توانست به امور مشترک رسیدگی کند.

پیشنهاد بایدن در آن زمان به ویژه از سوی سنی ها رد شد و این در حالی بود که سنی ها با قانون اساسی جدید که طبق آن اجازه تشکیل منطقه خودمختاری در عراق داده شده بود، مخالف بودند. اما این مرتبه رهبران سنی از لایحه پیشنهادی در کنگره که می تواند به تامین تسلیحاتی مستقیم آنها بدون مشاوره با دولت عراق منجر شود، استقبال کردند. سنی های الانبار از شکست دولت مرکزی عراق در آموزش نیروهای داوطلب این استان و تجهیز آنها برای بیرون راندن جنگجویان داعش از شهرهای کلیدی همچون فلوجه و رمادی، انتقاد می کردند و همچنین به برنامه های اعزام نیروهای داوطلب مردمی که از جنگویان شیعه تشکیل شده اند و احتمالا رهبری آنها را فرماندهان ایرانی بر عهده دارند، معترض بودند.

از سوی دیگر، کردها به تسلیحاتی که به طور مستقیم برای نیروهای پیشمرگ فرستاده شده بود، دسترسی یافتند. نیروهای پیشمرگ در کرکوک و دیگر مناطق واقع در شمال شهر اشغال شده موصل با داعش جنگیده اند.

العبادی از سال گذشته که به عنوان نخست وزیر عراق جایگزین نوری المالکی شد، وعده داد سیاست های غیرفرقه ای را به اجرا بگذارد و سنی ها را نیز در روند سیاست گذاری دخیل کند. اما مسئله اعزام نیروهای داوطلب مردمی برای جنگ با داعش و بحران انسانی در استان الانبار گمانه زنی های سنی ها را در مورد برنامه ریزی برای به حاشیه کشاندن آنها، تشدید کرد. شکست های اخیر ارتش عراق در مقابل داعش در استان های الانبار و صلاح الدین نشانه ای از این مسئله بود که مشکلات در ساختارهای سیاسی و نظامی بغداد تشدید شده است.

باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا در دیدار با بارزانی بر حمایت از عراق یکپارچه تاکید و با تمایل منطقه کردستان به استقلال، مخالفت کرد. طبق بیانیه منتشر شده توسط کاخ سفید، اوباما و بایدن معاون وی بار دیگر بر تعهد خود به حمایت از عراقی یکپارچه و دموکرات تاکید کردند. اما آیا اینها برای متقاعد کردن بارزانی و شمار فزاینده سنی های عراقی به خودداری از تلاش برای استقلال، کافی خواهد بود؟ عراق که اکنون اختلاف نظرهای فرقه ای و قومیتی جدی را تجربه می کند، با خطر جدی تجزیه مواجه است. اما خطر بزرگتر این است که احتمال تکرار آنچه در عراق اتفاق می افتد در کشورهای دیگری همچون سوریه و یمن نیز وجود دارد.

منبع: گلف نیوز / مترجم: طلا تسلیمی