ویژگی‌های یک توافق هسته‌ای مقبول

دیپلماسی ایرانی: جمهوری اسلامی ایران به منظور حفظ قابلیت و توان هسته ای خود و لغو تحریم های ظالمانه بر ضد ملت ایران با گروه 1+5 وارد مذاکره شده است. حاصل این مذاکرات تاکنون توافق ژنو و بیانه لوزان بوده است. نتیجه نهایی این مذاکرات نیز قرار است در قالب یک برنامه جامع اقدام مشترک مدون و امضاء شود. اولین دور مذکرات برای نهایی کردن این توافق نیز در روزهای گذشته در وین آغاز شد و پایان یافت و روزهای آینده در نیویورک ادامه می یابد. طبق زمان بندی اعلام شده، برجام باید تا اول تیرماه سال جاری به امضای طرفین برسد.

این توافق هسته ای در صورتی برای ایران مقبول و معقول است که واجد این ویژگی ها باشد:

1. اعتراف و احترام به حقوق هسته ای ایران مصرح در NPT مبنی بر استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای از طریق غنی سازی اورانیوم در خاک ایران.
2. لغو تحریم های ظالمانه و غیرانسانی بر ضد ملت ایران به صورت یکجا و همزمان با اجرای تعهدات ایران.
3. تأمین و تضمین امنیت سوخت هسته ای مورد نیاز ایران از جمله نیروگاه بوشهر و راکتور تحقیقاتی تهران.
4. حفظ تأسیسات و ادامه فعالیت های هسته ای ایران در سطحی که هیچ کدام از تأسیسات کشور تعطیل نشده و هیچ یک از فعالیت های هسته ای نیز متوقف و تعلیق نگردد.
5. تداوم فعالیت های تحقیق و توسعه هسته ای و تعیین دامنه آن در طول مدت زمان اعمال محدودیت؛ به گونه ای که در صورت نقض تعهدات طرف مقابل امکان برگشت پذیری در سطح فعلی ممکن باشد.
6. عدم تحمیل یک رژیم خاص حقوقی مبنی بر نظارت و بازرسی از کشور فراتر از پروتکل الحاقی.
7. تعیین دقیق سطح دسترسی و سازوکار بازرسی آژانس از مراکز و تأسیسات کشور.
8. تعیین مدت زمان محدودیت هسته ای، نظارت و راستی آزمایی آژانس برای تأیید ماهیت صلح آمیز برنامه هسته ای ایران و غیرقابل تمدید بودن آن به طور خودکار.
9. تفکیک تأیید و اجرای تعهدات ایران در برجام از تأیید ماهیت صلح آمیز برنامه هسته ای ایران از سوی آژانس؛ چون با توجه به پیشینه عملکرد آژانس احتمال می رود تأیید نهایی ماهیت صلح آمیز برنامه هسته ای ایران توسط آن سال ها به طول بیانجامد.
10. تعیین مرجع نظارت بر حسن انجام تعهدات 1+5 به ویژه آمریکا در برجام به گونه ای که امکان تفسیر به رأی آن وجود نداشته باشد.
11. تعیین سازوکار شفاف حل اختلاف و مرجع رسیدگی به اختلافات چون رویه پیشین آمریکا بیانگر آن است که بروز اختلافات در حین اجرای توافق بسیار محتمل است.
12. تعیین و ذکر صریح لغو تحریم هایی که به صورت چند گفتمانی به بهانه هسته ای، حقوق بشر، تروریسم و تحریم های نظامی علیه ایران وضع شده است. چون در غیر این صورت بی تردید آمریکا در زمان اجرا آنها را از شمول توافق خارج خواهد کرد.
13. تعیین دقیق و شفاف ظرفیت و سطح غنی سازی اورانیوم در خاک ایران پس از پایان مدت زمان محدودیت مذکور در برجام.
14. جلوگیری از ذکر موضوعات و مفاهیمی که امکان دسترسی و بازرسی آژانس از تأسیسات نظامی و امکانات دفاعی کشور به بهانه راستی آزمایی را بدهد.
15. تعیین سازوکار برگشت پذیری فعالیت هسته ای ایران در صورت نقض تعهدات از سوی طرف مقابل.

با این حال، باید خاطر نشان کرد که این موارد مهمترین ویژگی های حقوقی و فنی یک توافق هسته ای مقبول است. اما تاریخ روابط بین الملل به خوبی نشان می دهد که توافقات و تعهدات حقوقی اگرچه بسیار لازم و ضروری است ولی به تنهایی کفایت نمی کند. از این رو، در نهایت اجرای توافق هسته ای ایران و 1+5 به اراده و حسن نیت سیاسی آنان بستگی دارد. اراده سیاسی طرف مقابل نیز براساس اراده سیاسی تصمیم گیرندگان ایران مبنی برحفظ توان هسته ای و میزان و مولفه های قدرت کشور شکل می گیرد. لذا مهمترین ضمانت اجرای توافق هسته ای حفظ و ارتقای قدرت ملی است که در چهارچوب سه ضلعی اراده سیاسی، تفکر راهبردی و طراحی راهبردی خارج از این توافق در سطح ملی و منطقه ای تولید و بازتولید می شود.

انتشار اولیه: دوشنبه 7 اردیبهشت 1394 / انتشار مجدد: یکشنبه 13 اردیبهشت 1394