ایران هسته‌ای یک تهدید است یا انحراف؟

نویسنده: دیوید راکپف

دیپلماسی ایرانی: زمانی در گذشته وجود داشت که هیچ واژه ای به اندازه «عصر اتمی» نشانگر مدرنیزه نبود. عصر اتمی با وعده بهره برداری از قدرت اتمی با مقاصد خوب و بد همراه بود. فاش سازی اسرار موجود در یک اتم پیشرفته ترین و قدرتمندترین کشورها را از دیگران متمایز می ساخت.

این دوره اساطیری 70 سال پیش و در ماه ژوئیه سال 1945 با آزمایش های هسته ای «ترینیتی» در صحرایی در ایالت نیومکزیکو آغاز شد. همانند بسیاری دیگر از کودکان دهه 1960 آمریکا، خاطرات دوران کودکی من نیز با ترس و وحشت هسته ای شکل گرفت. در زمان بحران موشکی کوبا کودکی شش ساله بودم که شب ها با صدای رزمایش های هوایی به خواب و روزها با همان صداها به مدرسه می رفتم و نگرانی را در چشم های پدر و مادرم در زمان دیدن اخبار عصر می دیدم. همسایه ما پناهگاهی برای خود ساخته بود و ناراحتی خانواده من این بود که در صورت بروز فاجعه ما در آن پناهگاه جایی نداشتیم، چرا که یهودی بودیم. تبلیغات سیاسی در آن زمان نیز تنها نگرانی های عمومی را افزایش می دادند، چرا که به نظر می رسید آمریکا به جنگ هسته ای نزدیک می شود.

چندین دهه جنگ سرد نیز این نگرانی ها را از بین نبرد، اما از شدت آنها کاست. ایالات متحده آمریکا و شوروی سابق هیچگاه جنگ جهانی سوم را آغاز نکردند، چرا که هزینه های درگیری احتمالی بسیار بالا و عواقب آن شدید بود. ترس و نگرانی از عواقب مهلک جنگ به حفظ صلح کمک کرد که این معامله ای سست بنیان بود و دو طرف زمانی که می خواستند قدرت خود را به نمایش بگذارند از درگیری های نیابتی استفاده کردند. اما حتی در این شرایط هم ترس و وحشت از عواقب بروز جنگ هسته ای سبب شد درگیری های نیابتی با رعایت محدودیت های خاصی صورت بگیرد و برای مناقشاتی که از کنترل خارج می شدند راه حلی جستجو شود.

با پایان جنگ سرد، امید عمومی به این بود که جهانیان راهبردهای ناخوشایند را به خاطرات بسپارند و از استفاده از تسلیحات دست بکشند. اما در مقابل، یک واقعیت ناخوشایند دیگر نمایان شد: مسائل هسته ای بیش از هر زمان دیگری نیاز به رسیدگی فوری داشت. در چند سال گذشته، جهان از فاجعه هسته ای فوکوشیما، نگرانی ها در مورد ساخت تسلیحات هسته ای در کره شمالی، نبود امنیت تسلیحاتی در پاکستان به خود لرزید و تحت تاثیر سخنرانی رئیس جمهور تازه خود در آن زمان قرار گرفت: باراک اوباما در سخنرانی خود در پراگ اعلام کرد هدف اصلی دولت وی پاکسازی تسلیحات هسته ای خواهد بود و از آن زمان تا سال 2015 تلاش ها برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته ای به مهمترین فعالیت رئیس جمهور تبدیل شد. (ایران همواره هرگونه تلاش برای دستیابی به تسلیحات هسته ای را رد کرده است.)

مناظرات بر سر برنامه هسته ای ایران به طور ویژه نشانگر مرحله کنونی از عصر هسته ای است و نشان می دهد جاه طلبی هایی همچون وعده های اوباما در سخنرانی در پراگ احتمالا هیچگاه به واقعیت تبدیل نخواهد شد. اگرچه خویشتن داری و نگرانی از عواقب جنگ در بسیاری موارد از بروز درگیری های شدید جلوگیری کرده است (برای نمونه هند و پاکستان از درگیری های شدید خودداری کردند و همسایگان اسرائیل نیز تمایل کمتری به حمله نشان دادند)، اما مشکلات جدیدی نمایان شدند. اوکراین یکی از نمونه های این مشکلات بود؛ اگر یک قدرت هسته ای تصمیم بگیرد قدرت خود را به اثبات رساند می تواند اقدامات خود را بدون نگرانی انجام دهد. به عبارت دیگر، روسیه سایه به جا مانده از یک قدرت دیرینه می تواند نفوذ خود را در مرزهای خارجی نزدیک به خود افزایش دهد و این در حالی است که اگر مسکو زرادخانه هسته ای نداشت، چنین اقدامی برایش غیرممکن می شد.

از سوی دیگر تهدید خروج کشورها از معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای (ان پی تی) وجود دارد؛ معاهده ای که در تلاش برای حفظ تسلیحات هسته ای در کنترل پنج قدرت هسته ای اصلی (آمریکا، انگلیس، چین، ژاپن و فرانسه) تنظیم شد. اما کشورهایی همچون کره شمالی تصمیم به نادیده گرفتن این معاهده بین المللی گرفتند. بزرگترین مشکل ان پی تی این است که هیچ مکانیزم موثر قانونی در آن علیه نقض کنندگان معاهده در نظر گرفته نشده است. از این رو، دولت کیم جونگ اون رهبر کره شمالی همانند دولت های پاکستان و هند و همچنین اسرائیل توانستند با دستیابی به زرادخانه هسته ای نفوذ قابل توجهی بدست آورند.

اگرچه می توان تلاش ایران را برای پیوستن به گروه قدرت های هسته ای تاثیرپذیری از تجربه این کشورها دانست، اما پرونده هسته ای ایران تناقضات بسیاری را در خود دارد. از یک سو، برخی کارشناسان در زمینه امنیت ملی در آمریکا بر این باورند که هرگونه اقدام ایران برای استفاده از تسلیحات هسته ای با واکنش سریع اسرائیل و آمریکا مواجه خواهد شد و به عبارت دیگر، هر گونه اقدام و حمله هسته ای از سوی ایران خودکشی تلقی می شود. از سوی دیگر، بسیاری از این مسئله نگرانند که ایران هسته ای جهان را به سوی تلاش برای دستیابی به تسلیحات هسته ای پیش ببرد. با توجه به تنش ها و رقابت های کنونی در خاورمیانه، دستیابی ایران به بمب اتم ممکن است به رقابتی برای کسب تسلیحات هسته ای در منطقه منجر شود و با پیوستن هر بازیکن جدید به بازی هسته ای، خطر اینکه تسلیحات هسته ای در اختیار افراد اشتباهی و در حقیقت تروریست ها قرار گیرد، افزایش می یابد. به زبان ساده، مجهز شدن ایران به تسلیحات هسته ای محاسبات عصر هسته ای را بر هم می زند و خطر استفاده اتفاقی از تسلیحات هسته ای را بیش از هر زمان دیگری در 70 سال گذشته افزایش می دهد.

در شرایط کنونی، آمریکا تا اندازه ای به دستیابی به توافق هسته ای اهمیت می دهد که حتی بر قدرت ایران در خاورمیانه می افزاید. آمریکا در عراق عملا از نیروهای ایرانی در مبارزه علیه داعش حمایت هوایی می کند: تهران از اعتبار بیشتری بهره مند می شود و بغداد بیش از پیش به تهران وابسته می شود. واشنگتن حتی موضع نرمتری در مقابل دوستان تهران از جمله بشار اسد رئیس جمهور سوریه، اتخاذ کرده است. در یمن نیز آمریکا هیچ تلاشی برای خنثی سازی کودتای حوثی ها علیه دولت عبدربه منصور هادی صورت نداد و این در حالی است که بسیاری بر این باورند حوثی ها با ایران در ارتباط هستند. در حقیقت دستاوردهای ژئوپولتیک ایران در بلند مدت عواقب وخیم تری برای آمریکا خواهد داشت تا دستیابی ایران به سلاح هسته ای و از این رو شاید بتوان گفت مذاکرات هسته ای توجه جهانیان را از دیگر پیشرفت های ایران منحرف کرده است.

فناوری های مخاطره آمیز دیگری نیز وجود دارند: بر خلاف تسلیحات هسته ای که دستیابی به آنها هزینه گزافی دارد، تسلیحات سایبری هزینه کمتر و استفاده بیشتری دارند.

در آغاز عصر هسته ای مقامات امنیت ملی اگر اطلاعی از تسلیحات هسته ای نداشتند، نمی توانستند شغلی بدست آورند. اما امروز، بیشتر این مقامات امروز (به رغم خطر روزافزون بروز جنگ سایبری) در مورد مسئله سایبری اطلاعات کافی ندارند. در حقیقت جهان برای مقابله با تهدید فناوری های قدیمی و تهدید ناشی از ظهور فناوری های جدید، آمادگی کافی ندارد.

توافق هسته ای با ایران، در صورتی که دو طرف به توافق احترام بگذارند و نظارت بر اجرای توافق وجود داشته باشد می تواند خطر بروز فاجعه در مرحله جدید عصر هسته ای را کاهش دهد. این یک هدف ارزشمند است و می بایست برای دستیابی به آن تلاش کرد؛ اما از سوی دیگر لازم است رژیم جدید و موثرتری برای جلوگیری از گسترش تسلیحات هسته ای در نظر گرفته شود. هزینه شکست مذاکرات هسته ای با ایران به طور قطع گزاف خواهد بود. اما نگرانی من این است که تبدیل مذاکرات هسته ای با ایران به اولویت اول امنیت ملی، دولت اوباما را از رسیدگی به دیگر مشکلات احتمالی پیش روی آمریکا و خاورمیانه در سال های آتی باز دارد.

منبع: فارن پالسی / مترجم: طلا تسلیمی