چالش‌های پیش روی روحانی

دیپلماسی ایرانی: خبرگزاری تسنیم در ۲۸ دسامبر نوشت دریادار علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران از نقدهای «تنگ نظرانه» علیه سیاست های اقتصادی روحانی (رئیس جمهور ایران) انتقاد کرد. شمخانی یکی از فرماندهان پیشین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دوران جنگ دهه ۱۹۸۰ با عراق در جلسه با کار شناسان اقتصادی اعلام کرد نباید با برنامه ها و ادعاهای نادرست تدابیر و تصمیمات دولت را تضعیف کرد. وی در این جلسه از همه نهادهای دولتی خواست از تلاش های ریاست جمهوری حمایت و پشتیبانی کنند و هشدار داد عدم توجه کافی به اقتصاد کشور می تواند عواقب اساسی امنیتی و اجتماعی برای ایران داشته باشد.

با توجه به کاهش بهای نفت خام که تهدید تضعیف بیشتر اقتصاد ایران به دنبال آسیب های ناشی از تحریم های بین المللی را در پی خواهد داشت، اظهارات شمخانی معانی بسیاری می دهد. بر خلاف اظهارات مقامات تندرو امنیتی، مذهبی و سیاسی ایران، تحریم های بین المللی - تدابیری که قابلیت ایران در صادرات نفت خام را هدف گرفتند و دسترسی ایران به نظام بانکداری بین المللی را محدود ساختند - کلید اصلی پیروزی روحانی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۳ بودند. این تحریم ها همچنین دولت ایران را به مذاکره با دیگر کشور ها از جمله گفتگوهای مستقیم با آمریکا ترغیب کردند.

نظام روحانی ایران به رهبری آیت الله سید علی خامنه ای رهبر معظم ایران از ابتکار عمل های دیپلماتیک روحانی کاملا پشتیبانی می کند. در واقع، به رغم تلاش های رهبر ایران برای محدود کردن گستره گفتگو ها، وی نقشی اساسی در حمایت از روحانی در برابر انتقادهای محافظه کاران تندرو ایفا کرده است. اگرچه مذاکرات به نتیجه مورد نظر در زمینه لغو تحریم ها علیه ایران و موافقت با ادامه برنامه هسته ای در این کشور منجر نشده، اما حمایت نظام روحانی در ایران از گفتگو ها هنوز کاهش نیافته است.

با این حال، دولت روحانی این مرتبه از سوی جامعه مدنی و نه از سوی مقامات دولتی مورد انتقاد قرار گرفت. یک هیات جدید و نوظهور در جلسه ای با موضوع مسئله هسته ای در دانشگاه تهران که در تاریخ ۱۷ ماه دسامبر برگزار شد، صراحتا دولت را در پی تاکیدش بر برنامه هسته ای کشور مورد انتقاد قرار داد.

صادق زیباکلام، کار شناس علوم سیاسی و احمد شیرزاد مهندس هسته ای در این جلسه به صراحت امکان استفاده از انرژی هسته ای را از نظر اقتصادی و فنی زیر سوال بردند. شیرزاد برنامه هسته ای را به چاهی توصیف کرد که تاکنون هیچ چیزی از آن استخراج نشده است غیر از اینکه منبع درآمدی برای عده ای اندک باشد. وی همچنین از اینکه برخی افراد برنامه هسته ای را که بار سنگین اقتصادی و ضرر و زیان مالی برای کشور به همراه داشته، به افتخاری ساختگی تبدیل کرده اند، اظهار تاسف کرد. زیباکلام نیز اشاره کرد هیچ یک از ۲۵۰ صنعت جدیدی که به ادعای دولت نتیجه جانبی فناوری هسته ای بوده اند، نتیجه تحقیقات و تحولات هسته ای نیستند.

آژانس خبری رسمی تهران در تاریخ ۲۲ ماه دسامبر با شیرزاد مصاحبه کرد. مهندس هسته ای در این مصاحبه از ایرانی ها خواست همانطوری که انتقاد خود را از صنعت خودروسازی مطرح می کنند، از صنعت هسته ای نیز انتقاد کنند؛ اگر چنین اتفاقی بیافتد، توازن قدرت در کشور به نفع رئیس جمهور بر هم خواهد خورد. شش ماه پیش، زیباکلام در پی اظهاراتی نرم تر از سوی دستگاه قضایی تحت نظارت قرار گرفت.

با این حال، تا بیش از دو هفته پس از برگزاری این جلسه مباحثه در دانشگاه تهران، از هیچ یک از مخالفان دولت واکنش شدیدی مشاهده نشد. به علاوه، شیرزاد و زیباکلام توسط مراجع قضایی بازجویی نشدند. چنین تغییری در روند اتفاقات حاکی از دو مسئله می تواند باشد: اول اینکه رئیس قوه قضاییه خود را با سبک و سیاق دولت هماهنگ کرده است و یا اینکه محافظه کاران که بیش از ۳۰ سال بر قوه قضاییه نفوذ داشتند، تا اندازه ای ضعیف شده اند که کنترل امور را از دست داده اند.

به هر صورت، چنین تحول بزرگی را می توان از دستاوردهای گروه تبلیغاتی محافظه کار روحانی و آیت الله علی اکبر هاشمی رفسنجانی در مقابل گروه های سیاسی مخالف، به شمار آورد. همچنین اینکه این اتفاقات عواقبی برای روحانی و دیگران نداشت، نشان می دهد آیت الله خامنه ای رهبر معظم ایران و دیگر روحانیون از رئیس جمهور انتظار دارند به وعده های خود در تعدیل تحریم های کنونی، عمل کند.

اما اگر روحانی نتواند اثبات کند که سیاست مذاکره وی موثر بوده است، مخالفان وی احتمالا بار دیگر قدرت خود را به دست خواهند آورد. روحانی می داند که زمان عنصری حائز اهمیت است و به ویژه با در نظر گرفتن مهلت اول ماه ژوئیه برای مذاکرات، پیشرفت ها باید امسال حاصل شود. این مهلت زمانی به نوعی دلیل اظهارات محمد نهاوندیان رئیس دفتر روحانی در این باره که مذاکرات نمی تواند برای همیشه ادامه یابد، محسوب می شود.

اینکه روحانی بتواند نشان دهد مذاکرات کنونی تاثیرگذار هستند، به توافقات دوجانبه میان تهران و واشنگتن بستگی دارد. اگرچه روحانی توانسته است در داخل ایران حمایت بیشتری کسب کند، اما باراک اوباما اکنون با کنگره ای خصمانه تر مواجه است. مخالفت های کنگره امتیازاتی را که اوباما می تواند در مذاکرات برای روحانی در نظر بگیرد، محدود می سازند.

هر دو رئیس جمهور با محدودیت های داخلی کشور مقابل آشنا هستند و این محدودیت ها را در مذاکرات با یکدیگر در نظر می گیرند. با وجود محدودیت های موجود، واشنگتن نمی خواهد فرصتی را که با روی کار آمدن روحانی به وجود آمده است از دست بدهد.

منبع: استراتفور / مترجم: طلا تسلیمی