رویارویی با ناتو در دکترین نظامی روسیه

دیپلماسی ایرانی: دکترین جدید نظامی روسیه که به امضای ولادیمیر پوتین رسیده، آرایش ناتو در نزدیکی مرزهای این کشور را به عنوان تهدید نظامی قلمداد کرده است. در دکترین جدید روسیه همچنین به احتمال تشکیل یک بلوک توسط روسیه اشاره شده که اعضای آن سامانه های موشکی خود را به اشتراک خواهند گذاشت. دکترین جدید در میانه تنش این کشور با غرب بر سر اوکراین، در اصل ویرایشی است بر آخرین نسخه دکترین نظامی این کشور که استفاده از "سلاح های هسته ای" را در مقابل دشمنانش منتفی نمی داند. ناتو اعلام کرده است همچنان علاقمند به مناسبات سازنده با روسیه است اما روسیه در اوکراین قوانین بین المللی را نقض کرده و در حال تضعیف امنیت اروپا است. درباره چرایی تهیه سند نظامی- راهبردی روسیه و پیامدهای آن با محمدفرهاد کلینی، کارشناس ارشد مسائل استراتژیک به گفت وگو پرداختیم:

اولین تلاش ها برای تهیه سند دکترین نظامی روسیه به چه زمانی باز می گردد؟

اولین بار بعد از دوره فروپاشی اتحاد شوروی و اندیشه مارکسیسم - لنینیسم در سال 1992 یعنی در حدود 22 سال پیش بود که الیت دولتی و نظامیان همسو با مقامات روسیه اقدام به انتشار اولین سند دکترین نظامی با نسخه آشکار کرد. تقریبا در آن سند که مورد انتقاد برخی از نمایندگان ملی گرا و چپ سنتی روسیه بود فلسفه قدرت از نگاه ایدئولوژیک تغییر کرده و زایش مجدد روسیه بعد از شوروی متکی بر شرایط و جهان بینی ناقص و توام با تعامل جدید در قرن گذشته بود. جنگ مقدس با امپریالیسم و نبرد جهانی اردوگاهی معنای خود را تغییر داده بود و روسیه جدید بر اساس یک پراگماتیسم سند خود را تهیه می کرد. معنای دشمن دائمی از نگاه روسی خارج شده بود. تقریبا معنای امنیت سرزمینی در اولویت قرار گرفت و ارزش حمایت از کشورهای همکار و همسو کمرنگ شده بود. سند اولیه معطوف به "خطرات" و تا حدودی تهدیدات موضوعی بود و تاکیدات بر تروریسم بین المللی و یا سلاح های کشتارجمعی و ...از همراهی بیشتری با درک غربی از ادبیات تهدید پیروی می کرد. آینده نگری در تهیه سند تقریبا ضعیف بود و تعریف از محیط امنیتی بر اساس هیجان بعد از فروپاشی شکل گرفته بود.

آیا بعد از تهیه سند تغییرات مجددی در این سند اولیه پدید آمد؟

البته در سال 1993 تغییرات مجددی اعمال شد ولی نسخه دوم دکترین نظامی روسیه عملا در سال 2000 آماده شد یعنی زمانی که آثار فروپاشی کمتر شده بود و روسیه کم کم از دوره دولت ضعیف خارج می شد. نظم سیاسی و اجتماعی و بازگشت قدرت امنیتی به صحنه داخلی به تدریج مشاهده می شد و غرب باوری در منافع مشترک تا حدودی تنزل کرده پیدا کرده بود. در سند سال 2000 که تا حدودی با جدال پنهان ولی محدود الیت نظامی با الیت اقتصادی همراه بود، برای اولین بار ادبیات "خطر" در سند اولیه 1992 را گسترش داد و برای روسیه "تهدیدات" آب وهوایی و "نگرانی" از درگیری های ژئوپلتیکی را یادآور شد. ادبیات مخالفت با نظام تک قطبی در جهان از اهمیت بیشتر برخوردار گردید و نقد هژمون در میان خطوط دیده می شد. این در حالی بود که روسیه دچار یک افت و رکورد در حوزه اروپایی شده بود و تاکیدات روسی بر پیرامون خود و تمرکز جدید بر حوزه سی ای اس بیشتر می شد. در آن زمان هنوز ادعای رهبری بر یوراسیا و سهم خواهی قوی و فراپروتکل در چند جانبه گرایی محدود روسیه را تحریک نکرده بود.

در سند 2010 روسیه دیگر به لطف خروج از شکنندگی از درون و کیفیت بخشی به انسجام سیاسی مدیریت شده و درک قوی تر از رفتار آمریکا و سیاست لشکرکشی به منطقه و رویاپنداری صلح گرم بعد از جنگ سرد به تدریج اصل واقع بینی را بیشتر به کار گرفت. در آن زمان مقامات امنیتی روسیه اشتهای آمریکا را در درون روسیه و منافع منطقه ای روسیه مورد آزمون قرار دادند و به ارزیابی مشخصی از معنای مواجهه و تفاهم و رقابت و خصومت در روابط خود با غرب خصوصا آمریکا رسیدند. اندیشه برژنفی کم کم با اهمیت جدایی اروپا از امریکا بصورت خزنده در تهیه سند نقش بازی کرد. این بیانگر این موضوع بود که برآورد روسی در حال بازگشت به دوره شبه دتانت است. در این سند تاکیدات بر همگرایی در امنیت بین المللی کاهش یافت و از سوی دیگر بتدریج از نزدیک شدن ناتو به مرزهای روسیه و داستان جدید سپر موشکی و احساس تهدید از نفوذ جدید و قوی آمریکا در محیط نفوذ سنتی روسیه و سپس صدای پای انقلاب های رنگین غرب و ... برداشت ها تغییر یافت. در این میان اهمیت ادبیات "ثبات" امنیتی و جلوگیری از فشار ژئوپلتیکی غرب در ذهنیت روسی غلیظ شد.

کمی بیشتر به دکترین روسیه در 2010 اشاره کنید چون به هر حال نقطه مهمی برای تطبیق این سند با سند دکترین روسیه در 2014 است.

دکترین 2010 روسیه بصورت کاملا ویژه ای به گسترش نفوذ سیستمی غرب و خطرات موضوعی همچون سلاح های کشتار جمعی، تروریسم جهانی و نقض قوانین بین المللی از خود واکنش نشان داد و در طی این مدت پاسخ روسیه در جنگ اوستیا در گرجستان اتفاق افتاد و روسیه برای اولین بار دندان های خود را نشان داد و بازی نیمه تمامی را مدیریت کرد و تمرکز خود را روی محور قطب شمال آرام آرام بیشتر کرد. در اصل سند 2010 یک نقطه عطف بعد از فروپاشی اتحاد شوروی به حساب می آمد و فیگور و استایل روسی از نگاه اقتصادی-امنیتی به جهان تا حدودی تغییر کرد و در این میان با توجه به افزایش نقش روس گرایان در برابر غرب گرایان در داخل روسیه رویکرد قوی در تهیه سند بیشتر سیاسی-امنیتی شد.

اکنون شاهد بازخوانی و بازسازی سند دکترین نظامی روسیه در پایان 2014 توسط رئیس جمهور روسیه هستیم. به نظر شما انتشار این سند ناشی از چه تحول مهمی در نگاه روسیه به تهدیدات است؟

اطلاع دارید که روسیه در دکترین 2014 نظامی خود سازمان ناتو و آمریکا را به عنوان عمده ترین تهدید علیه امنیت ملی خود تلقی می کند. روسیه در این سند نگران گسترش و اصرار غرب در محدودسازی نقش روسیه است و بصورت شفاف در دکترین خود از چند خطر یاد می کند که یکی از آن ها سامانه موشک های استراتژیک ضد بالستیک است و اعتقاد دارد که استقرار این سامانه تعادل اتمی جهان را بر هم می زند. همچنین در این سند استفاده از سلاح اتمی برای دفاع را " حق " روسیه قلمداد کرده و به موضوع استقرار سلاح در فضا که یادآور حساسیت روس ها در نقد جنگ ستارگان است و همچنین فعالیت برخی شرکت های خارجی را تهدید نامیده است و برطبق اعلام رسانه ها بندهای جدیدی در زمینه تامین منافع روسیه در قطب شمال، روابط متحدانه با دو جمهوری آبخازیا و اوستیای جنوبی به آن اضافه شده است. روسیه در طی 2010 تا 2014 عملا در حال استحکام حاشیه نزدیک خود و بازخیزی در معادلات دریای سیاه و دریای مدیترانه است و توجه و دقت مستمری را به معادلات خاورمیانه از خود نشان می دهد. به خوبی اطلاع دارید که بعد از تحولات داخلی اوکراین در طی این مدت روسیه عملا با تصاحب نرم و نیمه سخت عملا با الحاق کریمه افزایش سرزمین داشت. گشت ها و پرواز های استراتژیک خود را افزایش داد و در طی این مدت به شدت به سمت نوسازی سلاح های نظامی خود پرداخته و سرعت جدیدی به پژوهش ها وتحقیقات نظامی خود داده است. روسیه ریسک پذیرش تهدید اقتصادی غرب را علیه خود تاکنون پذیرفته است و به نظر می رسد یورواسیا گرایان روسی نقش اساسی در تهیه سند دکترین نظامی 2014 روسیه داشته اند.

انتشار اولیه: 8 دی 1393 / انتشار مجدد: شنبه 13 دی 1393