بازی خطرناک کنگره آمریکا با کارت تحریم

دیپلماسی ایرانی: ایران و قدرت های جهانی بر سر تمدید مذاکرات تا رسیدن به توافقی جامع تفاهم کردند. جرج پرکوویچ، مدیر مطالعات امور هسته ای بنیاد «کارنگی» آمریکا با بررسی جزئیات و تحلیل آنچه در آینده روبروی مذاکره کنندگان است به پرسش های این مرکز پاسخ می دهد. توصیه پرکوویچ این است که واشنگتن و متحدانش باید با ادامه دیپلماسی صبورانه مانع از بروز اقدامات تحریک آمیز ایران در فعالیت های هسته ای شوند.

چرا طرف های مذاکره کننده نتوانستند به توافق جامعی تا مهلت ۲۴ نوامبر برسند؟ نقاط مسئله ساز کدام هستند؟

از یک طرف ایران و از سوی دیگر ایالات متحده امریکا، فرانسه، بریتانیا، روسیه و چین، به مذاکرات نگاه های متفاوتی دارند. 1+5 از خیلی وقت پیش با مسئله پایبندی روبرو بودند؛ ایران ظاهرا قوانین مربوط به شفافیت در برنامه هسته ای را رعایت نکرده است و فعالیت هایی را پیش برده که در چارچوب معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای کاملا صلح آمیز نبوده است. ایران باید گام هایی را برای اعتمادسازی در مقابل جامعه جهانی بردارد در حالی که نشان دهد برنامه هسته ای اش فقط و فقط اهداف صلح آمیز دارد. ایران در پاسخ گفته است که قوانین به شکل ناعادلانه ای اعمال شده است و این وضعیت تنها با چانه زنی در موضع برابر می تواند حل و فصل شود، نه اینکه تهران دائما سوژه راستی آزمایی باشد. با توجه به اینکه ایران مشمول تحریم های بین المللی، انزوا و عملیات مخفیانه علیه دانشمندان هسته ای اش قرار گرفته است، رهبران ایرانی تاکید می کنند که ایران توانمندی هایی بدست آورده و از همه مهمتر توانمندی غنی سازی را کنار نخواهد گذاشت. ایران دستاوردهای قابل توجهی در فرآیند مذاکرات داشته است، به گونه ای که هم اکنون 1+5 آماده است که بعضی از فعالیت های اتمی و غنی سازی ایران را بپذیرد. توانمندی هایی که جهان پیش تر خواهان متوقف کردن آن ها توسط ایران بود. مهم ترین مسئله میزان توانایی غنی سازی است که ایران آن را حفظ خواهد کرد یا آن را کنار خواهد گذاشت. مرتبط با این مسئله، دو طرف بر سر مدت محدودیت فعالیت های هسته ای ایران نیز اختلاف نظر دارند. جزئیات این عدم تفاهم ها به شکل عمومی منتشر نشده است اما بنظر می رسد که 1+5 بروی این نکته تاکید دارند که ایران ۱۰ هزار سانتریفیوژ که در مرحله ذخیره مونتا‍ژ است را به کار نیاندازد و تعداد ۹۰۰۰ سانتریفیوژ در حال کار را نیز کاهش دهد. هنوز مشخص نیست که آیا ایران حاضر است که از سانتریفیوژهای در حال گردش بکاهد یا نه. مذاکره کنندگان ایرانی اساسا تمایلی به کاهش تعداد درخواستی مورد نظر 1+5 ندارند.

شکاف مهم دیگر بین دو گروه از دغدغه های طرفین روند رفع تحریم هاست که احتمالا ایران از طریق یک توافقنامه به آن دست خواهد یافت. ایران می گوید تحریم ها باید بطور کامل و سریع برداشته شود. امریکا و دیگر قدرت ها تاکید دارند که تحریم ها در ابتدا می تواند تعلیق شود تا رفع کامل صورت بگیرد و این فرآیند می تواند متناسب با اجرای توافقات از سوی ایران باشد. سخت ترین تحریم ها تا زمانی که ایران کاملا توافقنامه را اجرا کند، برقرار خواهد ماند. روند رفع این تحریم ها و میزان و ریتم آن هنوز مورد توافق نیست.

مدت یک توافق کلی و مراحل مختلف آن نیز همچنان از موارد اختلاف است. البته بر سر اصول پایه ای دیگر نیز اختلافاتی وجود دارد. اگراین اختلافات حل شود، مذاکرات طولانی نهایتا به مرحله آخر اجرای جزئیات فنی خواهد رسید. آنچه واضح است اینکه همه این نکات مسائلی به غایت پیچیده هستند. از همه مسائل مهم تر اینکه مقامات ایرانی باید بیاندیشند که چه اقداماتی از سوی آن ها کافی است که اتفاقا همان اقدامات هنوز از چشم 1+5 کافی نیست و متقابلا اقداماتی که 1+5 انجام می دهد و از چشم ایرانی ها و بعضی از بازیگران درگیر پرونده هنوز کافی نیست. در پشت همه این نکات، تفاوت های برداشتی در مورد اینکه یک برنامه هسته ای قابل دفاع، عقلایی و فقط صلح آمیز در ایران مستلزم چه چیزهایی است، همچنان وجود دارد. ایران بدنبال حفظ بعضی توانمندی هایی است که از چشم سایرین فرا تر از نیازهای ضروری اش است و این توانمندی به همین دلیل به نوعی تمایل ایران برای تولید احتمالی تسلیحات هسته ای در آینده تعبیر می شود.

جزئیات این هفت ماه تمدید توافق چیست؟

چند تا از این جزئیات عمومی است. بنظر می رسد ایده اصلی تلاش برای دستیابی به یک توافق بر سر اصول یک تفاهم نامه تا ماه مارس است که اجازه می دهد رویه ها و طرح های اجرای نکات فنی بین مارس و ژوئن تکمیل شود. فرا تر از این، منطق کلی این است که ایران به تعهداتش در قالب فعالیت های هسته ای و بوی‍ژه غنی سازی پایبند بماند همانند رویه ای که از زمان اجرای طرح اقدام مشترک طبق آن عمل کرده است. امریکا و دیگر مذاکره کنندگان نیز باید زمینه دستیابی ایران به منابع مالی سابقا تحریم شده را فراهم بیاورند. به عبارت دیگر، همه طرف ها باید همچنان در تقویت برنامه اقدام مشترک بکوشند و مثمر ثمر بودن آن را برای دو طرف مورد شناسایی قرار بدهند.

کنگره امریکا دست به چه اقدامی خواهد زد؟ آیا با تحریم های جدیدی روبرو خواهیم شد؟

می توان پیش بینی کرد که تعدادی در کنگره چه دموکرات و چه جمهوریخواه برای تصویب تحریم های جدید فشار بیاورند. استدلال آن ها این است که به اندازه کافی وقت برای محقق شدن توافق جامع و امضای آن دادیم و این ایران است که گام های ضروری برای چنین توافقی را برنمی دارد.

برخی دیگر می گویند که تحریم های جدید انگیزه های به اندازه کافی جدی ایران برای امتیازهای جدید را تغییر خواهد داد. دیگران می گویند ایران هرگز عوض نخواهد شد، بنابراین تصویب تحریم های جدید به معنای ساده تنها به قصد تنبیه است. اما خطری هم وجود دارد که با اعضای کنگره پیوند می خورند. تحریم های جدید یکجانبه به این معناست که ایران هم فعالیت های تحریک آمیز اتمی اش را از سر خواهد گرفت و سایر دولت ها شروع به سرزنش دولت امریکا می کنند که باعث بیشتر شدن خطرات بین المللی شده است. حمایت بین المللی از تحریم ها دچار تزلزل می شود و دولت هایی مثل روسیه، چین، ترکیه و هند با سرزنش امریکا تجارت و سرمایه گذاری را در ایران از سر خواهند گرفت. پرسش این است که ایران قادر به کاهش فشار جامعه بین المللی خواهد بود یا اینکه وضعیتش از سال گذشته به مراتب بد تر خواهد شد. مخالفان تحریم های جدید می توانند این استدلال را مطرح کنند که مجوز دادن به واشنگتن در شرایط کنونی برای اینکه به عنوان یک بازیگر بازی را به هم بزند و دست به اقدامات تحریک آمیز بزند، به شکل استراتژیکی غیرعقلایی است. رویکرد درست این است که با حفظ همین تحریم ها تنها در صورت تخطی ایران و به محض انجام اقدامی تحریک آمیز، تحریم های جدید وضع شود. اگر ایران چنین اقدامی کرد، روز ها و ساعت های زیادی از کنگره صرف این خواهد شد که تحریم های جدید و شدید در پاسخ به آن تصویب شود. اگر ایرانی ها خودداری خود را ادامه دادند، حداقل باید به عنوان یک اقدام - درحالی که مذاکرات دنبال می شود - مورد توجه قرار بگیرد. به عبارت دیگر، رویکرد عقلایی و استرات‍ژیک، نگهداشتن ایران در همین وضعیت پایبندی به توافق، جلوگیری از خروج ایران از برنامه اقدام مشترک و دادن انگیزه به ایران برای اتخاذ گام های بیشتر برای اطمینان بخشی از عدم پیگیری برنامه نظامی اتمی است. برای گام نهایی کنگره می تواند اجرای تحریم های جدید را تنها در صورتی تصویب کند که ایران از برنامه اقدام مشترک تخطی کرده باشد. در غیر این صورت کنگره می تواند رفع تدریجی- حاشیه ای تحریم ها را با توجه برداشتن گام های اعتماد ساز ایرانی ها عملی کند.

تندرو ها در ایران چگونه پاسخ خواهند داد و این چه پیامدهایی برای مذاکرات خواهد داشت؟

ایرانی ها واقعا با موقعیت حساسی روبرو هستند و خیلی سخت است که بشود آن ها را پیش بینی کرد. حداقل من در مورد آنچه بتوانم به عنوان پیش بینی از ایرانی ها مطرح کنم، بسیار محتاطم. اما می توان گفت که عناصری در ایران وجود دارند که از دشمنی با امریکا و انزوای اقتصادی ایران استقبال می کنند چرا که منافع اقتصادی برایشان به همراه دارد. آن ها نگران از دست دادن نفوذ و مزایای اقتصادیشان هستند که با گشوده شدن فضا دیگر برایشان متصور نیست. آن ها نگران اند که مذاکرات موفق با استقبال مردم در ایران مواجه بشود و به لحاظ سیاسی روحانی و تیم او از آن منتفع بشوند. این گروهی که توصیف می کنم مطمئنا از شکست و به نتیجه نرسیدن مذاکرات استقبال خواهند کرد. به این معنی، روحانی و تیم او احتمالا از ادامه مذاکرات چندان رضایت ندارند. اگر اینهایی که می گویم درست باشد، هرگونه حرکت کنگره امریکا برای تصویب تحریم های فوری، شانس موفقیت مخالفان از سر گیری روابط و شخص روحانی را افزایش می دهد. مخالفت هایی که می تواند دیپلماسی را به عقب براند. وسوسه برای انجام این اقدامات می تواند بیشتر هم بشود اگر همین گروه ها محاسبه کنند که تحریم های امریکا سایر دولت ها را تشویق می کند تا از ائتلاف تحریم کنندگان چند سال گذشته جدا شوند.

چه شانس هایی وجود دارد تا سرآمدن مهلت آتی، توافقی امضا شود؟

پیش بینی تقریبا غیرممکن است و هیچ اعتمادی وجود ندارد. مشکل است که ببینیم چه تحولات جدیدی می تواند امریکا و شرکایش را تشویق کند تا پیشنهاد هایشان به ایران را تغییر دهند. بطور خاص، اینکه تحولات سیاسی در ترتیبات منطقه ای چگونه می تواند انگیزه ای برای تسهیل درخواست های مطرح شده از ایران را فراهم کند، سخت است. بنظر می رسد، متغیری که اتفاقا می تواند زمینه ساز تغییرات بشود در داخل ایران است و به این بستگی دارد که گرایش های سیاسی و اقتصادی فراگیر تر در ماه های آتی چگونه متحول می شوند.

اگر توافق نهایی در پایان هم بدست نیاید چه مخاطراتی وجود دارد؟

پاسخ به این سوال تا حد زیادی به این بستگی دارد که چگونه هزینه - فایده های حفظ وضع موجود در قالب برنامه اقدام مشترک را ببینیم. ممکن است طرف ها به رغم به نتیجه نرسیدن مذاکرات و امضای توافقنامه جاه طلبانه تری، همچنان درصدد حفظ این «توافق موقت» (modus Vivendi) برآیند.

کسانی که شرایط کنونی را از شرایط قبلی بهتر ارزیابی می کنند و معتقدند بهتر هم خواهد شد، برای مثال اگر ایران شرایط را نقض کند یا مورد حمله نظامی قرار بگیرد، نتیجه می گیرند که ادامه و مدیریت پرونده حل نشده هسته ای همچنان قابل تحمل و ممکن است. کسانی که حفظ وضع موجود را بد تر از توافق جامع مورد نظر 1+5 می دانند، برای ریسک اقدامی دردناکتر آمادگی دارند. زمانی که به تاریخ روابط ایران و امریکا از ۱۹۷۹ و پرونده هسته ای از ۲۰۰۵ به بعد نگاه می کنم، فکر می کنم که وضعیت فعلی حتی اگر وضعیت حل نشده ای هم باشد خود دستاوردی است. اوضاع می تواند خیلی بهتر یا بد تر باشد. بنابراین عاقلانه این است که آرام و استرات‍ژیک باشیم و دیپلماسی صبورانه را ادامه دهیم. مگر اینکه ایران غیر از این عمل کند، اقدامات تحریک آمیزی انجام دهد که آن وقت دیگر حکم اتخاذ سیاست تخاصمی تری را دارد.

منبع: بنیاد کارنگی/ مترجم: فرنگیس بیات

انتشار اولیه: جمعه 7 آذر 1393 / انتشار مجدد: جمعه 14 آذر 1393