استراتژی روسیه در مبارزه باداعش

نویسنده: مقصود عهدی

اشغال موصل در 12 ژوئن توسط دولت اسلامی شام و عراق (داعش)، توازن در حال تغییر در منطقه را بیش از پیش به رخ همگان کشید. تبدیل شدن سی هزار شبه نظامی در فاصله کوتاه به تشکیلات داعش، در این تغییرات توازن در منطقه نقش اساسی را ایفا کرده و اتفاقاتی هم چون بحران اوکراین را از صدر توجهات بین المللی به حاشیه راند. آن چنان که تحولات عراق و سوریه در صدر گزارشات و تحلیل های بین المللی جای گرفت. تلاش برای افزایش حوزه نفوذ از سوی داعش در عراق و سوریه بیشترین نقل و قول محافل مختلف را به خود اختصاص داد. باراک اوباما نیز در ژانویه در پاسخ به سوال خبرنگاری در ارتباط با داعش، با یک جواب مقایسه ای که "بازیکنان جوانی که لباس تیم لس آنجلس لیکرز را می پوشند، نمی توانند همچون بازیکنان حرفه ای عمل نمایند" در صدد کوچ شمردن مخاطب خود (داعش) برآمد. و از سوی دیگر طی یک اظهار نظری در کاخ سفید در ماه اوت، از نبود یک استراتژی منسجم در مقابله با داعش پرده بر داشت.

با پایان تابستان، استراتژی های ایالات متحده در قبال اتفاقات منطقه نیز نمایان شد. با توجه به این استراتژی، ائتلافی از کشورهای عضو ناتو و اتحادیه عرب در واکنش به اقدامات دولت اسلامی شکل گرفت. به دنبال این ائتلاف حوزه فعالیت های داعش در عراق و شمال سوریه مورد حملات هوایی قرار گرفت. با اوج گرفتن حملات هوایی ائتلاف بین المللی علیه داعش به رهبری آمریکا، عدم اعزام نیروهای پیاده نظام از سوی کشورهای غربی به منطقه نیز چندین بار به صورت رسمی در رسانه ها و محافل سیاسی مطرح گردید. اما در نهایت سیاست پشتیبانی و ساماندهی عناصر محلی در عراق بیشتر مورد توجه قرار گرفته و با تجهیز و آموزش ارتش عراق پس از استقرار عملیات مدیریت متمرکز، حملات شبه نظامیان شیعی و پیشمرگه های کرد به شمال غرب عراق فزونی یافت. اما در حوزه سوریه این سوال که چه گروهی از مخالفان باید آموزش دیده و در صدد پشتیبانی از آنها برآمد، هنوز برآیند متناسبی نیافته است. اما در این بین تجهیز و پشتیبانی از گروه های معتدلی همچون ارتش آزاد سوریه و یا PYD بیشتر مورد توجه قرار گرفت. از طرف دیگر نیز روسیه به عنوان یکی از حامیان اصلی بشار اسد در باقی ماندن وی در قدرت، توجه نهادهای تصمیم گیری بین المللی را به خود جلب کرد.

اوکراین مرکز ثقل استراتژی های روسیه

از زمان وقوع حوادث در سوریه، روسیه استراتژی روشنی را برگزید. روسیه به همراه چین با هرگونه عملیات نظامی در منطقه مخالف بوده و در صدد وتو کردن تصمیمات شورای امنیت سازمان ملل برآمد. چیزی که در گذشته نیز روسیه در مواجهه با حمله نظامی به لیبی و رژیم صدام حسین مخالفت کرده بود. در عین حال روسیه با حمایت نظامی و مالی از دولت بشار اسد، به عنوان یکی از حامیان اصلی در کنار ایران و رژیم صدام حسین جای گرفته بود. اوج حمایت روسیه از دولت اسد را می توان در حوادث حملات شیمیایی که در منطقه غوطه در استان ریف دمشق در 21 اوت 2013 سوریه رخ داد، مشاهده کرد. در واقع با توجه به اینکه غرب خط قرمز در قبال سوریه را استفاده از صلاح های شیمیایی عنوان داشته بود، با وجود به کارگیری این سلاح ها (در اینکه تسلیحات شیمیایی از سوی چه کسی مورد استفاده قرار گرفت هنوز تردیدهایی وجود دارد)، روسیه باز به عنوان ناجی اسد ظاهر شده و با مطرح کردن تحویل و پاکسازی سلاح های شیمیایی از دولت بشار اسد، توانست از حمله نظامی مستقیم غرب به سوریه جلوگیری کند.

از طرف دیگر با شروع بحران در اوکراین و ناکارآمدی ویکتوریا یاناکوویچ در مدیریت بحران های سیاسی، روسیه را به اخذ سیاست خارجی و اقدامات تند در خارج از مرزهایش مجبور کرد. با الحاق کریمه به روسیه و پس از آن تعمیق بحران در شرق اوکراین، سیاست های غرب در قبال روسیه نیز تغییر کرده و روابط آنها رو به سردی گرایید که نهایتا منجر به اتخاذ تحریم های سیاسی و اقتصادی از سوی غرب گردید. با نمایان شدن محسوس اثرات منفی تحریم ها بر اقتصاد روسیه، بحران اوکراین بیش از تحولات عراق و سوریه تمرکز دولتمردان روس را به خود اختصاص داد.

تردید روسیه در قبال ائتلاف علیه داعش

با وجود درگیر بودن سیاست مداران روسیه با بحران اوکراین و از سوی دیگر مطرح شدن موضوع نحوه مقابله با داعش از ماه سپتامبر، این چنین به نظر می رسد که مسکو علی رغم متمرکز شدن در اتفاقات کشور همسایه، خود را از صحنه ماجراهای بین المللی دور نگه نداشته و با تاکتیک های مختلف سعی در ایفای نقش در بحران های بین المللی دارد. آن چنان که سخنان سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه حاکی از حمایت مسکو از اسد و به دور نبودن روسیه از تحولات بین المللی دارد.

همچنین لاوروف طی مصاحبه ای مطبوعاتی در ماه سپتامبر در پاسخ به سوالی در قبال اتئلاف بین المللی علیه داعش، دور شدن روسیه از غرب را به طور جدی مطرح نمود. در واقع دولتمردان روسیه با اشاره به رژیم بعث عراق در گذشته و نحوه مقابله غرب با آن، در صدد نشان دادن این موضوع هستند که غرب با مقصر دانستن دولت سوریه خواستار استعفای اسد از قدرت بوده و بدون توجه به اصل حاکمیت ملی اقدام به حملات هایی به خاک سوریه می نماید. در حالیکه به منظور مقابله با داعش اقدام به اخذ مجوز از دولت عراق می نماید. در واقع  با کمی تامل می توان عنوان داشت که لاورف با این سخنان در صدد ایفای این گزاره است که غرب به رهبری آمریکا از کارزار حمله به داعش به دنبال سرنگونی دولت بشار اسد است. در واقع روسیه با اخذ رویکردی این چنین در صدد جلوگیری از حملات نظامی غیر مشروع به خاک کشورها با توسل به مبارزه با تروریسم است.

نهایتا روسیه در دقایق آخر حاضر به شرکت در کنفرانس پاریس شد اما در اینکه تا چه حدی در ائتلاف بین المللی علیه داعش دیپلماسی فعالی را برگزیند شک و تردید وجود داشت. در اواسط ماه اکتبر سرگئی لاورف و جان کری وزاری خارجه روسیه و آمریکا در پاریس دیدار کردند. موضوعات اساسی مورد بحث در این دیدار تحولات اوکراین و نحوه مقابله با تروریسم جهانی و داعش بود. چراغ سبز روسیه به آمریکا در ائتلاف بین المللی علیه داعش از پی این دیدار، مدتی بعد از سوی لاوروف تکذیب گردید. رهبران روسیه در اکثر مواقع در خصوص این موضوع عنوان می کنند که روسیه به حاکمیت مشروع کشورها احترام گذاشته و در چارچوب حاکمیت ملی هر کشوری به دنبال پشتیبانی از آنها است. همچنین لاوروف طی سخنرانی ای در 20 اکتبر در حزب روسیه متحد، از استراتژی غرب در مسلح کردن گروههای مخالف انتقاد کرد. به عبارتی روسیه با عنوان کردن این بحث که غرب از کارزار مسلح کردن گروههای مخالف و ایجاد ائتلاف بین المللی علیه داعش در صدد سرنگونی اسد است، به نقش شورای امنیت سازمان ملل و تصمیم گیری در مورد بحران های بین المللی از وادی این نهاد تاکید بیشتری می کند. ولادیمیر پوتین نیز با انتقاد از نحوه حمایت های مالی و مسلح کردن گروه های مخالف اسد، غرب را به ارتکاب اشتباه استراتژیک در قبال بحران سوریه متهم می کند.

روسیه به دنبال چیست؟

همانگونه که در بالا نیز مورد اشاره قرار گرفت، روسیه اقدامات سیاست خارجی خود را به ترتیب نوع و میزان بحران ترتیب بندی می کند. آن چنان که بحران اوکراین در صدر توجهات سیاست مداران روسیه قرار دارد. اما این سخن به معنای بیگانه بودن روسیه با اتفاقات خاورمیانه نیست. حمایت از دولت بشار اسد، تجهیز و ساماندهی نیروهای امنیتی عراق از جمله اقدامات مسکو در کنترل اوضاع در خاورمیانه حساب می گردد. امضای توافقنامه در سال 2012 با دولت نوری المالکی به مبلغ 4 میلیارد دلار به منظور تجهیز و ساماندهی ارتش و نیروی هوایی عراق خود شاهدی بر مدعاست. بالگردهای تهاجمی، و همچنین هواپیماهای جنگی با تکنولوژی بالا و سیستم های دفاعی هوایی از جمله موارد مورد توافق طرفین بود. با این حال شدت یافتن حملات داعش در ماه ژوئن و ناکارآمدی تجهیزات ملی ارتش در مقابله با آن، دولت عراق را به درخواست کمک از روسیه نیز واداشت. روسیه در سل 2013 نیز با واگذاری چندین فروند هلیکوپتر و جت های جنگی سوخو-25 اقدام با ساماندهی سیستم هوایی عراق کرد. 

به دنبال انتشار گزارشی از سوی روزنامه المستقبل لبنان در ماه اکتبر، موضوع ایجاد یک مرکز عملیاتی مشترک بین روسیه، ایران و عراق در بغداد در مقابله با داعش، حضور مستشاران نظامی روس در عراق و آموزش کادر نظامی از سوی نظامیان روسیه مورد توجه همگان قرار گرفت. همچنین در 23 اکتبر وزارت خارجه روسیه طی بیانیه ای عنوان داشت که مسکو محموله کمک های انسان دوستانه شامل، پتو، مواد غذایی، لوازم گرمایشی و ... را به اربیل عراق فرستاده است.

با این اوصاف نباید جایگاه روسیه در مبارزه با داعش و حمایت از دولت عراق را نادیده گرفت. هر چند که روسیه بدور از ائتلاف بین المللی عیله داعش است اما انتقال تجهیزات و آموزش نیروهای نظامی عراق و کمک های انسان دوستانه از سوی مسکو، استراتژی منفعلی را از سوی رهبران روسیه به نمایش نمی گذارد.

نتیجه گیری

روسیه همواره منتقد استراتژی های ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا است. مخصوصا در قبال مسلح کردن گروههای غیر دولتی در مبارزه با داعش و سیاست های دوگانه غرب در قبال دولت های مختلف را ناکارآمد قلمداد کرده و برآمد این استراژیهای غرب را به عنوان تهدیدی علیه دولت بشار اسد عنوان میکند. از سوی دیگر حملات هوایی در خاک سوریه را مطابق با استانداردهای بین المللی قلمداد نکرده و این وضعیت را نمونه بارز نقض حاکمیت ملی سوریه مطرح می کند. دولتمردان روسیه نیز سیاست های خود را دنبال کرده و بسیاری از اقدامات متناسب در حمایت از بشار اسد را انجام می دهد. در حوزه عراق نیز روسیه در تجهیز و آموزش ارتش عراق نقش به سزایی ایفا کرده و سعی در تاثیرگذاری بر بحران های بین المللی به صورت منفرد دارد. از سوی دیگر با ارسال کمک های انسان دوستانه به کردهای عراق در صدد کاهش نتایج مصیبت بار تروریسم بر مردم مناطق است. در واقع روسیه با وجود درگیری در بحران اکراین، از اتفاقات بین المللی به دور نبوده و تا حد امکان در تلاش برای ایفای نقشی فعال در آنها است. بنابراین با افزایش روابط با دولت های حاکم در عراق، از بعد از نوری مالکی نیز در تلاش برای حفظ تعادل در عراق است. در ارتباط با سوریه نیز از سال 2011 به دنبال گسترش سیاستی است که از کارزار آن دولت اسد و جمهوری اسلامی ایران به عنوان هم پیمانان اصلی روسیه در منطقه  قلمداد می کردند.