شمخانی رابط روحانی به جهان عرب

دیپلماسی ایرانی: روابط ایران و عربستان بار دیگر دچار لغزش شده است. دور تازه ای از جنگ لفظی میان دو طرف شکل گرفته است و هر طرف دیگری را متهم به سیاست زمین سوخته می کند که منجر به بالا گرفتن درگیری ها در سراسر خاورمیانه شده است. این مسئله امروز معنای دیگری پیدا کرده است. بیش از یک سال از پیروزی حسن روحانی در انتخابات می گذرد و وی به دنبال تنظیم مجدد روابط با ریاض بوده است. روشن و خاموش شدن مجدد فرایند تنش زدایی نشان دهنده ی این است که یک نسیم نمی تواند سابقه ی مشکلات روابط ایران و عربستان را حل کند. در این وضعیت انتصاب علی شمخانی – برحسته ترین عرب تبار که از سال 1979 در دستگاه های دولتی ایران بوده است – موجب به وجود آمدن امیدهای بسیاری شد.

تصور می شود که شمخانی به عنوان رابط روحانی به جهان عرب باشد. اما هنوز در رابطه با تحولی که وی می تواند به وجود بیاورد ابهام وجود دارد. در حقیقت شهرت شمخانی در مهارتش در پاسخ دادن به تندروهای داخلی، است. او عضو سابق سپاه پاسداران است که بعداً وارد سیاست شد. اما او مخالف رژیم نیست و نباید انتظار داشت که وی اجماع سیاسی در تهران را نادیده بگیرد. در سپتامبر 2013، رئیس جمهور حسن روحانی، شمخانی 59 ساله را به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی منصوب کرد. شورای مهمی که سیاست های استراتژیک دفاعی و امنیتی را تحت راهنمایی های آیت الله علی خامنه ای رهبر عالی ایران تعیین می کند.

انتخاب شمخانی با استقبال اصلاح طلبان و میانه روها روبه رو شد. شمخانی فرد عملگرایی است و در مقایسه با سعید جلیلی که فردی تندرو و در عرصه ی دیپلماسی بین المللی تازه کار بود، میانه رو محسوب می شود. حتی علی اکبر ولایتی، مشاور سیاست خارجی آیت الله خامنه ای، به صورت عمومی از سعید جلیلی به خاطر عدم لیاقت و شایستگی اش که منجر به ایجاد مشکلات بین المللی برای تهران شد، انتقاد کرده است.

انتصاب شمخانی توسط روحانی به منظور بازسازی آسیب هایی است که توسط جلیلی و رئیسش محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور سابق به کشور زده شده بود. عملکرد میانه روی شمخانی موجب نشده است تا وی جزء عناصر غیرخودی رژیم قرار بگیرد. وی محصول انقلاب اسلامی 1979 است که منجر به روی کار آمدن جمهوری اسلامی شد. وی اعتقاد بسیاری به رژیم دارد. با وجود انتخاب شمخانی توسط روحانی، انتخاب وی باید توسط رهبر عالی ایران تایید می شد. آیت الله خامنه ای از زمان جنگ عراق شمخانی را می شناسد و با وی همکاری داشته است، به همین دلیل تصمیم گرفت وی را به عنوان یکی از دو نماینده ی خودش در این شورا منصوب کند.

شمخانی که پدر چهار فرزند است، اهل استان خوزستان در مجاورت عراق است. این استان محل سکونت اقلیت عرب است و در سال 1980 زمانی که صدام حسین به ایران حمله کرد از اقلیت عرب درخواست کرد تا برای مبارزه با ایرانی ها به ارتش عراق بپیوندند، اما قوم عرب ایران این درخواست را نشنیده گرفتند و در کنار دیگر ایرانی ها به مبارزه با عراقی ها پرداختند، شمخانی جوان یکی از این عرب ها بود.

زمانی که شمخانی به این سمت منصوب شد چندان مشخص نبود که چه اقداماتی می تواند انجام دهد. روحانی در اوایل مسئولیت شمخانی، مسئولیت پرونده هسته ای را به وزارت خارجه و محمد جواد ظریف سپرد. به سرعت معلوم شد که قصد روحانی از کم کردن بار مسئولیت شمخانی به این دلیل بوده است که وی تمرکزش را بر روی حل مشکلات با جهان عرب قرار دهد و در میان جهان عرب، عربستان سعودی جایگاه ویژه ای دارد.

شمخانی در این باره می گوید «من یک عرب هستم. وقتی که به عربستان سعودی رفتم و آنها متوجه شدند که من عرب هستم، شگفت زده شدند. زمینه های قومی من می تواند یک راه برای نزدیک شدن به عربستان سعودی باشد» در سال 2000، شمخانی به عنوان وزیر دفاع تمرکزش را بر روی امنیت منطقه ای شامل کشورهای خلیج فارس قرار داد. شمخانی در سفری که به ریاض داشت با این کشور توافق نامه امنیتی امضا نمود. عربستان سعودی پس از این، نشان افتخار عبدالعزیز آل سعود را به وی اهدا کرد. پس جای تعجب نبود که انتصاب شمخانی به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی مورد استقبال جهان عرب قرار گرفت.

منبع: نشنال اینترست/ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی/20